The Central Role of Education in S ocial Problem s and Approaches of Ottom an Intellectuals to Education in the Last Years of the Ottom an Empire

Yıl 2007, Cilt: 16 Sayı: 48, 21 - 54, 01.10.2007

Mustafa Gündüz

Öz

Education has been overrated and it has been seen basic source of modemization in the late Ottoman period. In the early times, education has been
considered as a pragmatist but later it has been added an essential character
and converter. Mence education gained a vvestem form. The basic character
of this is the will of modernization in society. The conflict betvveen tradition
and modernization was at highest level in the Second Constitutional Period.
The modernization program of the new Republic was mainly discussed and projected in this period. Hence, the impact of the VVestemist, Turkist and
Islamist Intellectuals of the Second Constitational Period on the education of
the Republic was great. In this article the approaches of the Ottoman intellectuals to education was examined with respect to the similarities of ideas
among them.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Intellectuals, Turkish Education Idea, Education and Society, Westernization in Education, Turkism, Westernizm, Islamism

Toplumsal Sorunları Çözmede Eğitime Biçilen Merkezi Rol Ve Son Dönem Osmanlı Aydınlarında Eğitim Düşüncesi

Öz

Eğitim Osmanlı’nın son döneminde oldukça önemsenmiş ve çağdaşlaşmanın temel araçlarından biri olmuştur. Tanzimat’a kadar pragmatist ve geçici
bakılan batılılaşmaya sonraları ‘mahiyet katicı’ ve ‘dönüştürücü’ gözle bakılmış ve eğitim batılı bir form kazanmıştır. Bu formun temel karakteristiği
kültürel çağdaşlaşmanın sağlanması isteğidir. II. Meşrutiyet, eğitim bakımından gelenek ile modernleşme gayretlerinin en yüksek düzeyde mücadele ettiği am a gelenekselcilerin gün geçtikçe geride kaldığı bir dönemdir. Bu dönemde Cumhuriyet’in çağdaşlaşma programı büyük ölçüde tartışılmış ve
projelendirilmiştir. Bu projeler cumhuriyetle birlikte uygulama imkânı bulmuştur. Bu bakımdan cumhuriyet eğitimine II. Meşrutiyet’in batıcı, Türkçü
ve İslamcı aydınlarının katkıları büyüktür. Bu yazıda son dönem Osmanlı
aydınlarının eğitim düşünceleri özellikle benzer yönleri dikkate alınarak incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Son dönem Osmanlı aydınları, Türk eğitim düşüncesi, eğitim ve toplum, eğitimde batılılaşma, Türkçülük, İslamcılık, batıcılık

Kaynakça

• Abdullah Cevdet (1316), İki Emel, Mısrü’l-Kahire: Matbaa-i İçtihad.
• ____, (2 Mayıs 1329), “Kimin Mukadderatı Kimin Elinde?”, İçtihad, , No: 64.
• ____, (23 Teşrin-i Evvel [1]330), “Şemsü’l- Mekâtib Mektebi”, İçtihad, No: 120.
• Ahmed Agayef (15 Temmuz [1]327), “Terbiye-i Milliye”, İçtihad, , No:27.
• Ahmet Cevat (1329), Haram Yiyicilik, Felaketlerimizin Esbâbı, İstanbul: Kütüphane-i Askeri.
• Akçuraoğlu Yusuf (14 Haziran 1328), “Emel ve İdeal”, Türk Yurdu, C .l, S .16.
• ____, (Mart 1909), “Son İnkılâb Sevâkıbı ile Netâici”, İçtihad, No: 11.
• Akyüz, Hüseyin (1991), Eğitim Sosyolojisinin Temel Kavram ve Alanları Üzerine Bir Araştırma, İstanbul: MEB Yay.
• Akyüz, Yahya (2005),Türk Eğitim Tarihi, Başlangıçtan 2005’e, Ankara: PegemA Yay.
• Ali Kami (29 Ağustos 1329), “Lisan Tahsili”, İşhâd, No: 78-1.
• Berkes, Niyazi (2002), Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul: YKY.
• Celkan, Hikmet Yıldırım (1990), Ziya Gökalp’in Eğitim Sosyolojisi, İstanbul: MEB Yay.
• Doğan, İsmail (1991), Tanzimat’ın İki Ucu: Münif Paşa ve Ali Suavi (Sosyo-Pedagojik Bir Karşılaştırma), İstanbul: İz Yay.
• ____, (1998), İletişim ue Yabancılaşma Yazılı Kültürümüzde İlkler, İstanbul: Sistem Yay.
• Ergün, Mustafa (1996), II. Meşrutiyet Deurinde Eğitim Hareketleri, (1908-1911), Ankara: Ocak Yay.
• Fortna, Benjamin (2002), Imperial Classroom: İslam, The State, and Education in the Late Ottoman Empire, Oxford: Oxford Univ. Press; (Türkçesi: (2005), Mekteb-i Hümayun, Osman/ı İmparatorluğunun Son Döneminde İslâm, Deulet ve Eğitim, İstanbul: İletişim Yay.
• Hanioğlu, M. Şükrü (1981), Bir Siyasal Düşünür Olarak Abdullah Cevdet ve Dönemi, İstanbul: Uçdal Neşriyat.
• Haşan Sermed (10 Nisan 1330), “Adam Yetişdirmek”, İçtihad, No: 101.
• İbrahim Temo (2000), Dr. İbrahim Tem o’nun İttihat ue Terakki Anıları, İstanbul: Arba Yay.
• Kılıçzâde Hakkı (21 Şubat 1328), “Pek Uyanık Bir Uyku”, İçtihad, No: 55; No: 57.
• Kodaman, Bayram (1991), Abdülhamid Deuri Eğitim Sistemi, Ankara: 'İTK Yay.
• Lewıs, Bemard (2000), Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çev: Metin Kıratlı, Ankara: TIK Yay.
• M. Şemseddin (1311), Zulmetten Nura, İstanbul: Evkâf-ı İslâmiye Matbaası.
• Nafi Atuf (19 Mayıs 1332), “Maarifimiz Hakkında”, Türk Yurdu, C.5, S. 110.
• Namık Kemal (4 Temmuz 1872), “Maarif”, İbret, S .16.
• Osman Ergin (1977), Türk Maarif Tarihi, C .l., İstanbul: Eser Matbaası.
• Özön, Mustafa Nihat (1997), Namık Kemal ue Gazetesi, Ankara: YKY.
• Prens Sabahaddin (1334),Türkiye Nasıl Kurtulabilir? Meslek-i İçtimâi ue Programı, İstanbul: Kader Matbaası.
• Rousseau, J.J. (1966), Emil Yahut Terbiyeye Dair, Çev. Hilmi Ziya Ülken, Ali Rıza Ülgener, Selahattin Güney, İstanbul: Türkiye Yay.
• Satı[El- Husrî] (2 Mayıs 1329), “Tanzimatçılık Mes’elesi 1”, İçtihad, No: 64.
• ____, (3 Mayıs 1329), “Tahsil-i İbtidâî Hakkında- Maarif Nezâretinin Yeni İçtihâdı-, İçtihad,, No: 67.
• Somel, Selçuk Akşin (2001), The Modernization of Public Education in the Ottoman Empire, 1839-1908:Islamization, Autocracy, and Discipline. Leiden: Brill Academic Publishers
• Tozlu, Necmettin (2003), Eğitim Problemlerimiz Üzerine Düşünceler, Ankara: Mikro Yay.
• Turhan, Mümtaz (1980), Maarifimizin Ana Daualan, İstanbul: Yağmur Yay.
• Tüccarzâde İbrahim Hilmi (1329),Maarifimiz ue Seruet-i İlmiyemiz, İstanbul: Matbaa-i Hayriye ve Şürekâsı.
• Ülken, Hilmi Ziya (2001), Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, İstanbul: Ülken Yay.
• Zengin, Zeki Salih (2002), II. Meşrutiyet’te Medreseler ue Din Eğitimi, Ankara: Akçağ Yay.