Tonyukuk Yazıtı'nda Geçen (Uğur Kalıtdım) İbaresi Üzerine Yeni Bir Anlamlandırma Teklifi

Yıl 2007, Cilt: 16 Sayı: 48, 157 - 168, 01.10.2007

Hatice Şirin User

Öz

Bu çalışmada, Tonyukuk Yazıtı’nın 25. (veya birinci taş kuzey yüzünün
ilk) satırında yer alan ve wg1r1k1l1t1d1m biçiminde harfçevrimi yapılan
yazım yeniden değerlendirilip anlamlandırılmıştır. Çalışmamızda, bilimsel
literatürde önceki yıllarda teklif edilen uğur kalıtdım biçimindeki
yazıçevrimi benimsenmiştir. Çalışmanın sonucunda, bu ibarenin “yolu
bıraktım” olarak anlamlandırılması teklif edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Orhun Yazıtları, Tonyukuk Yazıtı, uğur kalıtdım, Türkçede uğur sözü, Türkçede kalıt- fiili

A New Interpretive Proposal for thc Phrase of ‘Uğur K alıtdım ’ Cited in thc Tonyukuk Inscriptions

Öz

The spelling of the 25th Üne (or the first Iine of l st stone on north face) of
the Tonyukuk Epitaph is transliterated as wg1r1k1l1t1d1m. This paper,
attempts to investigate and interpret the mentioned Üne över again. İn this
study, we accepted the transcription of this spelling as uğur kalıtdım as
proposed in previous works. As a result, this phrase is suggested to mean
“1 left the road”.

Anahtar Kelimeler

Orkhon Inscriptions, Tonyukuk Epitaph, uğur kalıtdım, the word uğur in Turkish, the verb kalıt- in Turkish

Kaynakça

• Aalto, P. -Ramstedt, G.J.-Granö, J.G. (1958), Materialien zu den alttürkischen Inschriften der Mongolei, JSFOu 60:7, Helsinki, s. 3-91.
• Acayibü’l-Mahlûkat: Tarama Sözlüğü VI, 2. Baskı, TDK Yayınları, Ankara 1996 (=Ac. XV).
• Alyılmaz, Cengiz (2005), Orhun Yazıtlarının Bugünkü Durumu, Kurmay Yayınları, Ankara.
• An Uyghur English Dictionary (1992), ( by Henry G. Schwarz), Washington.
• Arat, Reşit Rahmeti (1987), “Bruchstücke eines Gebetsbuches”: Makaleler (Yayımlayan: Osman Fikri Sertkaya), cilt I, TKAE Yayınları, Ankara, s. 462-475 (=BG).
• __, (1979), Kutadgu Bilig, Yusuf Has Hacib (Yayımlayanlar: Kemal Eraslan-Osman Fikri Sertkaya-NuriYüce), İstanbul ( = KB).
• Aydarov G. (1971), Yazık Orhonskih pamyatnikov dreunetyurkskoy pis’mennosti VIII. ueka, Alma-Ata.
• Aydarov, G. (1990), Orhon eskertkişterinin teksi, Almatı.
• Azerbaycan tilinin izahlı lügeti (1987), 4 1., Bakı-Elm.
• Barutcu-Özönder, Sema (1998), Üç İtigsizler, TDK Yay., Ankara (=Üİ).
• Başkort telenen hüzlege (1993), II t., Moskva.
• Bazin, L. (1974), Les Calendriers TurcsAnciens et Medieuaux, Lille.
• Berta, Arpâd (1995), “Neue Lesungs-und Deutungvorschlâge für die Inschrift Tonuquq”, Açta Orientalia Hungarica, 48, s. 313-320.
• ____, (1996), “Zur Frage der Kausativsuffixe im Kiptschakischen”, Symbolae Turcologicae: Studies in Honour of Lars Johanson on his Sixtieth Birthday 8 March 1996. Ed. By Ârpâd Berta, Bernt Brendemon and Claus Schönig. Swedish Research Institute in İstanbul, s. 23-29.
• ____, (2004), Szauaimat jöl Halljâtok. Türk es Ujgur Rouâsirâsos Emlekek Kritikai Kiadâsa, Szeged.
• Clauson, Sir G. (1971), “Some Notes on the Inscription of Tohuquq”, Studia Turcica, Budapest, 125-132. (Türkçe Çevirisi: Sir G. Clauson, “Tonyukuk Abidesi Hakkında Bazı Notlar”, Çev. İnci Enginün, Türkiyat Mecmuası, 18, 1973-1975, s. 141-148).
• ___ , (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford (=EDPT).
• Derleme Sözlüğü (1993), XI. cilt, TDK Yay., Ankara (=DS).
• Diuanü Lügat-it-Türk Tercümesi (1999), (Çev. Besim Atalay), 4 cilt, Ankara (=DLT).
• Doerfer, Gerhard (1963-1975), Türkische und mongolische Elemente im Neupersischen, Wiesbaden, Franz Steiner Verlag (=TMEN).
• Erdal, Marcel (1991), O/d Turkic Word Formation, vol. I-II, Wiesbaden.
• Eren, Haşan (1999), Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara (=TDES).
• Ergin, Muharrem (1989), Orhun Abideleri, Boğaziçi Yayınları, 13. Baskı, İstanbul.
• ____, (1994), Dede Korkut Kitabı /-//, TDK Yay., Ankara (=DKK).
• Fütuhu’ş-Şam Tercümesi: Tarama Sözlüğü VI, 2. Baskı, TDK Yayınları, Ankara 1996 (=Fütuh. XIV).
• Gabain, Annemarie von (1954), Türkische Turfan-Texte VIII, Akademie-Verlag, Berlin.
• Giraud, R. (1961), L ’ınscription de Bain Tsokto, Paris.
• ____, (1999), Gök Türk İmparatorluğu İlteriş, Kapgan ve Bilge’nin Hükümdarlıkları (680-734), (çev. İsmail Mangaltepe), Ötüken Yayınları, İstanbul.
• Gumilev, L.N. (1999), Eski Türkler, Birleşik Yayıncılık, İstanbul.
• Hegaard, S.E. (1976), “Some Expressions Pertaining to Death in the Kök-Turkic Inscriptions”, Ural Altaische Jahrbücher 48, s. 89-115.
• Kafesoğlu, İbrahim (1995), Türk Milli Kültürü, İstanbul.
• Kazak tilinin tüsindirme sözdigi (1974-1986), 10 t., Almatı.
• Kelile ve Dimne: Tarama Sözlüğü VI, 2. Baskı, TDK Yayınları, Ankara 1996 ( = Kel. XIV).
• Kırgız tilinin tüşündürmö sözdügü (1969 ), (red. E. Abduldayev-D. İsayev), Frunze.
• Kononov, A.N. (1956), Grammatika sovremennogo turetskogo literaturnogo yazıka, Moskva-Leningrad.
• __, (1980), Grammatika yazıka Tyurkskih Runiçeskih Pamyatnikov VII-IX vv, Leningrad.
• Kormuşin, İ. V. (1997), Tyurkskie yeniseyskie epitafii. Teksti i issledovaniya, Moskva.
• Malov, S. E. (1951), Pamyatniki drevnetyurkskoy pis’mennosti, Moskva-Leningrad.
• Orkun, Hüseyin Namık (1994), Eski Türk Yazıtları, TDK Yay., Ankara (-ETY).
• Özbek tilinig izahlı lügati (1981), II t., Moskva.
• Radloff, W. (1899), Die Inschrift des Tonjukuk: Die Alttürkischen Inschriften der Mongolei, Zweite Folge, St. Petersburg.
• Ramstedt, G. J. (1912), Zur Verbstammbildungslehre der mongolisch-türkischen Sprachen, Helsingfors.
• Râsânen, Martti (1969), Versuch eines Etymologischen Wörterbuchs der türksprachen, Helsinki.
• Rybatzki, Volker (1997), Die Tonuquq-Inschrift, Szeged.
• Sertkaya, Osman Fikri (1995), “Bilge Tonyukuk’un Abidelerinin Tarihlendirilmesi Üzerine”, Göktürk Tarihinin Meseleleri, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, s. 113-128.
• Sevortyan, E. V. (1974), Etimologiçeskiy slovar tyurskih yazıkov, t.l., Moskva (=ESTY).
• Şirin, Hatice (2004), “Türkçede Yol Kavramı ve Yol Sözleri: Uğur, Çığır, Tıkır”, V.Uluslararası Türk Dili Kurultayı II, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, s. 2763- 2776.
• Taşağıl, Ahmet (2004), Göktürkler III, TTK Yayınları, Ankara.
• Tatar telenen anlatmalı süzlege (1977-1981), Illt., Kazan.
• Tekin, Talat (1968), A Grammar of Orkhon Turkic, Indiana University Publications, Uralic and Altaic Series, No. 69, Bloomington.
• ___, (1988), Orhon Yazıtları, TDK Yayınları, Ankara.
• ___ , (1994), Tunyukuk Yazıtı, İstanbul.
• ____, (2004), “Elegest (Körtle Han) Yazıtı”, Makaleler II Tarihi Türk Yazı Dilleri (Yay. Emine Yılmaz-Nurettin Demir), Öncü Kitap, Ankara, s. 463-479.
• Tekin, Şinasi (1966), “Buyan Evirmek (Sevâbın Tevcihi)”, Reşit Rahmeti Arat İçin, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, s. 390-411.
• Tuna, Osman Nedim (1986), “Türkçede Transitive-Causative ‘Geçişli-Ettirgen’ Fiiller, Bunlarla İlgili Morfoloji ve Öğretim Meselelerinin Çözümü”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ue Edebiyatı Dergisi, 24-25, s. 381-428.
• Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2005 (=TüS).