War Tools and Treatment of War Wounds In Historical Turkish Medical Texts

Yıl 2019, Sayı: 77, 281 - 306, 24.12.2019

Meryem Aslan

https://doi.org/10.32704/erdem.656913

Öz

ABSTRACT

Medical texts may contain weapons that cause war
wounds, the types of wounds caused by them, the medicines to be used in these wounds,
and their treatments. The relevant chapters are capable of presenting data to
the world and Turkish history of war and medical history, vocabulary of Turkish
in terms of war instruments, wounds and treatments. In this study, it was aimed
to reveal the tools of war in medical texts, to express their wounds and
treatments and to prepare them for vocabulary. In addition, it has been a
motivating force to examine the subject in the literature review that the subject
has not been specifically addressed. The materials of the study were collected
from medical books written in Western Turkish between the 15th and 19th centuries
by means of screening method, the materials were explained and witnessed in
alphabetical order on the basis of war tools.

According to the results of the study, arrows, bows,
mace “bozdoğan”, swords, spears, field gun “top”, rifles / rifles, çomak “a kind
of weapon”, gönder “a kind of spears”, knives, zemberek “a kind of weapon” and
arrowheads, war tools in the medical texts. Their characteristics were
explained separately and their wounds, treatments and which nations were used
were taught by the physician to other physicians. However, no information has
been given about who these nations are. Arrowhead varieties constitute the
richest variety of war tools in medical texts.

Wounds, purulent wounds, fractures (fracture with
small crumbs, fragmentary fracture, slit fracture, large fracture, narrow
fracture, wide fracture, narrow fracture, severed fracture, long fracture,
cannot be removed from cartilage and meat [fracture]; the fracture in the wide
ground and in the cartilaginous, small bone fracture; fracture of instep, nose
fracture, collarbone fracture, hand fracture, arm fracture, thigh fracture, and
backbone fractures etc), dislocations (shoulder dislocation, hip
dislocation, collarbone dislocation etc), ruptures, bowel dislocations were
identified as war wounds. It has been described that these can be improved by methods
such as cauterization, stitching, plants and animal drugs, skillful placement,
wrapping, to treat an area with mixing drugs by wrapping and special feeding.

 

Anahtar Kelimeler

Turkish language, the tools of war, the tools of war, war wounds, Turkish medicine texts, history of medicine

Tarihî Türkçe Tıp Metinlerinde Savaş Aletleri ve Savaş Yaralarının Tedavileri

Öz

Tıp metinlerinde, savaş yaralarına neden olan
silahlar, onların neden olduğu yara çeşitleri, bu yaralarda kullanılması
gereken ilaçlar ve onların tedavileri de bulunabilmektedir. İlgili bölümler, savaş
aletleri, yaraları ve tedavileri açısından dünya ve Türk savaş tarihi ile tıp tarihine,
Türkçenin söz varlığına veriler sunabilecek özelliktedir. Bu çalışma da tıp
metinlerindeki savaş araç gereçlerini ortaya çıkarmak, onların açmış olduğu
yaraları ve tedavileri dile getirmek ve alanla ilgili söz var- lığına
kazandırmak için hazırlanmak istenmiştir. Ayrıca konuyla ilgili yapılan alan
yazını taramalarında da konunun özel olarak ele alınmadığının görülmesi de
konunun incelenmesi yönünde motive edici bir güç olmuştur. Çalışmanın
malzemeleri, 15. ve 19. yüzyıllar arasında Batı Türkçesiyle yazılmış tıp
kitaplarından tarama yöntemiyle toplanmış, malzemeler, savaş aletleri esas alınarak
alfabetik sırayla açıklanmış ve tanıklanmıştır.

Çalışmanın sonuçlarına göre ok, yay, bozdoğan,
kılıç, mızrak, top, tüfek/tüfenk, çomak, gönder, bıçak, zemberek ve temrenler, tıp
metinle- rinde geçen savaş aletleridir. Bunların özellikleri ayrı ayrı
açıklanarak, yaraları, tedavileri ve hangi milletler tarafından kullanılacağı
hekim tarafından diğer hekimlere öğretilmeye çalışılmıştır. Ancak bu milletlerin
kim oldukları hakkında bilgi verilmemiştir. Temren çeşitleri, tıp metinlerinde
savaş aletlerinin en zengin çeşidini oluşturmaktadır.

Yaralar, cerahatli yaralar, kırıklar (ufak kırıntılara
sahip olan kırık (hurd/ hurde sınuk; mevatat sınuk), parça parça kırık (pare
pare sınuk), yarık kırık (yaruk sınuk; kırığın uzamış olanı), geniş kırık (giñ
sınuk), dar kırık, ucu geniş kırık, ucu dar kırık (aya sınuk), kopmuş kırık (üzük
sınuk), uzu- nuna kopmuş kırık (uzununa üzük), kıkırdaktan ve etten temizlenemez
[kırık]; enli yerde ve kıkırdaklı (geyreklü) yerde olan kırık (hatâlu sınuk);
ufak kemiklerde olan kırık (sınug-ı hicab); tarak kemiği kırığı, çene kırığı,
burun kırığı, köprücük kemiği kırığı, el, kol, uyluk ve bel kemiği kırıkları), çıkıklar
(omuz, kalça, köprücük kemiği çıkıkları gibi), deşikler, bağırsak
çıkmaları savaş yaraları olarak tespit edilmiştir. Bunların bitkiler ve
hayvansal droglarla, dağlama, dikme, ustalıkla yerleştirme, sarma, yakı
uygulama, özel bir şekilde besleme gibi yöntemlerle iyileştirilebileceği
tarifler verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

savaş aletleri, savaş yaraları, tıp tarihi, Türk dili, Türkçe tıp metinleri

Kaynakça

• Akkuş, Mücahit (2018). Ali Münşi’nin Tercüme-i Ebubekir Er-Razi Adlı Eseri (Söz Dizimi ve Anlambilim Çalışması), Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Kırıkkale.
• Aksaraylı, Zeynep Atiye (2013). Bir 19. yy.(H. 1257) Metni Olan Ma Hazar’ın Dil İncelemesi (İmlâ, Ses Bilgisi ve Şekil Bilgisi Özellikleri İncelemesi – Metin, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Manisa.
• Aktürk, Ekin (2012). Maddetü’l-Hayat (İnceleme-Metin-Dizin), Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale.
• Arslan, Meryem (2014). Kitâb-ı Tercüme-i Tezkire-i Dâvûd Fì İlmi’t- Tıbb (Metin-Dizinler-Sözlük), Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Adana.
• Bozkurt, Nebi (2007). “Kılıç”, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 33, İstanbul, s. 333-335.
• Ceylan, İbrahim (2012). Türklerde Cerrahinin Gelişimi, Ankara: Türk Cerrahi Derneği Yayınları.
• Çelik, Anıl (2014). Terceme-i Kâmilü’s-Sınâʿa (Giriş-İnceleme-Metin-Dizin), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa.
• Çoruhlu, Tülin (2005). “Türkler’de Mızrak”, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 30, İstanbul, s. 4-5.
• Devellioğlu, Ferit (2010). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi.
• Dinar, Talat (2013). Müderris Hasan Efendi’nin Gayetü’l-Münteha Fi- Tedbiri’l-Merza’sı (Hastalıkların Tedavisinde En Son Nokta) (İnceleme- Metin-Dizinler), Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Denizli.
• Göksu, Erkan (2013). Okla Yükselen Millet, Konya: Kömen Yayınları.
• Göksu, Erkan (2015). Türk Kültüründe Silah, Konya: Kömen Yayınları.
• Gürlek, Mehmet (2011). İbrahim Bin Abdullah’ın Cerrâh-Nâme (Alâ’im-i Cerrâhîn) Adlı Eseri (Giriş-Metin-Sözlük), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Güven, Meriç (2005). Abdülvehhâb Bin Yusuf ’un Müntehab-ı Fi’t-Tıbb’ı (Dil İncelemesi-Metin-Dizin), Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Denizli.
• İnce, Yunus (2013). “Osmanlı Devletinde Barutun ve Ateşli Silahların Kullanımının Yaygınlaşması”, Prof. Dr. Nejat Göyünç’e Armağanı, Konya: Selçuk Üniversitesi Matbaası, s. 503-524.
• Kafesoğlu, İbrahim (1998). Türk Milli Kültürü, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Kahraman, Mutlu (2014). İslam Öncesi Türk Savaşçısının Donanımı ve Temel Savaş Aletleri, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Edirne.
• Kaya, Elif (2009). Enva-ı Emraz: İnceleme-Metin-Dizin. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale.
• Kaya, Elif (2016). Terceme-i Kitab-ı Ebûbekir Râzî, Çanakkale OnSekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi, Çanakkale.
• Kaya, Emel (2008). Muhyiddin Mehî’nin Müfîd (Nazmü’t-Teshîl) Adlı Eseri (İnceleme-Metin-Dizin) ve Bu Eserin XV. Yüzyıl Türk Tıp Dilinin Oluşmasındaki Yeri. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi.
• Koçak, Kürşat (2015). Bozkır Türk Kültür Tarihinin Kaynakları, Konya: Kömen Yayınları.
• Külcü, Melek (2009). Cerrah Mesud Hulasa (Dil Özellikleri-Metin-Dizin), Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale.
• Nakiboğlu, Gülsün (2018). “Gün Doğmadan “İçine Gül Koyduğum Tüfek”: Sezai Karakoç Şiirinde Silahlar ve “Silâhın Ölümü”, Turkish Studies, s. 699-743.
• Özden, Seray (2011). Sarıçam’dan (Pınus Sylvestrıs L.) İmal Edilen Geleneksel Türk Oklarının Endam Ve Yüzey Pürüzlülüğü’nün Ok Hızlarına Olan Etkisi, Bartın Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Orman Endüstri Mühendisliği Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Bartın.
• Türkçe Sözlük (2011). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Telli, Burak (2017). Kenzü’s-Sıhhatü’l-Ebdâniyye Eser-i Mürşid-i Osmaniyye (İnceleme-Metin-Gramatikal Dizin-Tıpkıbasım), Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Adıyaman.
• Terzi, Mehmet Zeki (2005). “Mızrak”, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 30, s. 3-4.
• Tokat, Feyza (2012). Tuhfetü’l- Erîbi’n- Nâfia Li’r-Rûhânî Ve’t-Tabîb, Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Denizli.
• Uçak, Murat (2014). Suriye İç Savaşında Yaralanarak Kliniğimizde tedavi Edilen Hastaların Retrospektif Analizi, Mustafa Kemal Üniversitesi Tayfur Ata Sökmen Tıp Fakültesi Basılmamış Uzmanlık Tezi, Hatay.
• Uzel, İlter (1999). “Osmanlı-Türk Tıbbı”, Osmanlı Ansiklopedisi 8, İstanbul: Yeni Türkiye Yayınları.
• Yaman, Ahmet (2009). “Savaş”, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 36, İstanbul, s. 189-194.
• Yıldırım Nuran (2000).“İbrahim bin Abdullah, Alaim-i Cerrahin adlı Türkçe Eseriyle tanınan Osmanlı Cerrahı”, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 21, İstanbul, s. 284-285
• Yıldız, Hacer (2019). Kazak Destanlarında Savaş Aletleri, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı, Muğla.