Orta Çağ İslam Düşünce Dünyası’nın Roger Bacon’un Varlık Anlayışına Etkileri

Yıl 2019, Sayı: 77, 127 - 150, 24.12.2019

Serpil Kaygın

https://doi.org/10.32704/erdem.656916

Öz

On üçüncü yüzyıl Orta Çağ Avrupa Dünyası’nda başlayan
tercüme faaliyetleri ile birlikte Yunanca ve Arapça çok sayıda eser Latinceye
aktarılmış ve Batılı birçok düşünürü etkilemişti. Bu isimlerden biri de Roger
Bacon’dur (1214/1292). Bacon’un, De multipliatione specierum (Species’lerin
Çoğalımı) adlı eserinde temel problemi doğa dünyasında var olan şeylerin
değişimi ve bu değişimin nedenlerini açıklamaktı. Bu amaçla species kavramına
yeni bir anlam yükleyerek, doğadaki değişimi bu kavramla açıklamaya başlamıştı.
Species’i “doğal bir failin ilk etkisi” olarak tanımlamış, doğal şeylerin
hareket ilkesi olarak onun fiziksel/ maddi bir güç olduğunu öne sürmüştür.
Böylelikle değişimin kendisini fiziksel bir güçle açıklayarak metafiziksel
olmayan bir nedensellik kuramı ortaya koymuştur. Bacon’un species’lerin
çoğalımında ortaya koyduğu fiziksel nedensellik kuramı temelde ışık metaforunu
episte- molojik ve metafizik bakımdan kullanan felsefî ve dini geleneğe dayanmaktaydı.
Bu bakımdan Plotinuscu yayılım doktrininin Bacon’un fiziksel kuramına ve
yayılımın fiziksel ilkesi olan species’lerin çoğalımı düşüncesine dolaylı
etkisi bulunmaktadır. Felsefesini etkileyen Plotinuscu kanallar Arapçadan
Latinceye yapılan tercümeler aracılığıyla olmuştur. Özellikle Bacon ve hocası
Robert Grosseteste’nin varlık düşüncesi konusunda etkilendiği düşünürler
arasında Plotinus’un İslam Dünyası’nda temsili olan Kindî yer almaktadır.
Kindî’nin “evrendeki her varlık, bir yayınım/ışıma kaynağı olup, evrenin
kendisi çok geniş bir kuvvetler ağıdır” fikri Bacon’un fiziksel nedensellik
kuramının temelini oluşturmaktadır. Kindî’nin yanı sıra İbn Cebirol, İbn Sînâ
ve İbnü’l-Heysem’den etkilenen Bacon, onlardan farklı olarak yeni bir fiziksel
nedensellik kuramı ortaya koymuş ve hatta İbnü’l-Heysem’in sadece optik alanına
uyguladığı matematiksel/geometrik formülasyonu ondan bir adım daha ileri
götürerek tüm doğa dünyasına uygulamaya çalışmıştır. Dolayısıyla Bacon doğada
bulunan değişimi sadece fiziksel olarak açıklamakla kalmamış, doğadaki
değişimin geometrik analizini de ortaya koymaya çalışmıştır. Böylelikle modern
bilimin yolunu açan doğa alanından her türlü metafizik unsurların sıyrılması
fikri çerçevesince kendinden önce ve kendi döneminde bulunan düşünürlerden
farklılaşmış, doğa dünyasıyla ruhani dünyayı birbirinden ayırmıştır. Bu amaçla
makalemizde Orta Çağ İslam Düşünce Dünyası’nın Roger Bacon’a etkileri temele
alınarak, Bacon’un kendinden önceki düşünürlerden hangi bakımlardan
farklılaştığı ortaya konulmaya ve doğa dünyasındaki değişimin kaynağının
metafiziksel ilkelerden fiziksel ilkelere dönüşümü sergilenmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Roger Bacon, Kindî, İbn Cebirol, species, fiziksel nedensellik

The Effects of Medieval Islamic Thought on Roger Bacon’s Understanding of Being

Öz

ABSTRACT

Translations from Greek and Arabic into Latin during Middle
Ages effect several Medieval European philosophers. One of them is Roger Bacon
(1214/1292). In De multipliatione specierum, Bacon’s basic problem was to
account the change in the World and the causes of the change. In this way he
imposed a new sense to the conception species and by this conception he tried
to account for the change in the World. He described the term species as “first
effect of an agent” and material force. By describing the term species as
material force, he accounted for the change in the World with a physical
causation. The physical causation of the change in Bacon essentially based on
the philosophical and religious tradition of light metaphor which used it in
the content of metaphysical and epistemological concept. In this way
Neoplatonism affect Bacon’s philosophy of nature by indirection. The effect of
Neoplatonism was with the translations from Arabic into Latin. Especially Kindî
who has first-hand knowledge of Plotinus imposed on Bacon and Robert
Grosseteste and designated their philosophy. Bacon and Grosseteste took the
main idea of Kinî’s philosophy, that “All things come into being and exist
through rays” and “the forces of all things that exist are infused and
penetrated through everything”. Bacon converted the Kindî’s metaphysical
causation into physical causation. In addition to Kindî he affected by Avicebron,
Avicenna and Alhazen and made a new physical causality. Morever, he improved
Alhazen’s mathematically/geometrical formulation -which he only used in optic-
in all physical nature. In this paper my aim is to show how Islamic thought
effect Roger Bacon and what was new in his philosophy.

Anahtar Kelimeler

Roger Bacon, Kindî, Avicebron, species, physical causality

Kaynakça

• Bacon, Roger (1964). Opus Majus, ed. John E. Bridges, Minerva, Frankfurt/Main.
• Gilson, Etienne (1955). History of Christian Philosophy in the Middle Ages, New York: Random House.
• Grant, Edward (1974). A Source Book in Medieval Science, Harvard University Press.
• Grosseteste, Robert (1983). On Light, Translated and with an Introduction by Clare Riedl, USA: Marquette University Press.
• Hyman, Arthur (1977). “Aristotle’s “First Matter” and Avicenna’s and Averroes’ “Corporeal Form”.” In Essays in Medieval Jewish and Islamic Philosophy, ed. by Arthur Hyman, New York: Ktav Publishing House, 335–56.
• Kader, Yael; Han, Giora (2017). “Natures and Laws: The making of the concept of law of nature-Robert Grosseteste (c.1168-1253) and Roger Bacon (1214/1220-1292)”, Studies in History and Philosophy of Science, Part A61:21-31.
• Lindberg, David C. (1983). Roger Bacon’s Philosophy of Nature, A Critical Edition, with English Translation, Introduction, and Notes, of De multiplicatione specierum and De specilus comburentibus, Oxford: Clarendon Press.
• Panti, Cecilia (2013). “Robert Grosseteste’s De Luce, A Critical Edition”, Robert Grosseteste and His Intellectual Milieu: New Editions and Studies, In John Flood, James R. Ginther, J. Goering (eds.), Toronto, 193-238.
• Plotinus, Enneadlar (1996). Türkçesi: Yrd. Doç. Dr. Zeki Özcan, Bursa: Asa Kitapevi.
• Tachau, Katherine H. (1988), Vision and Certitude in the Age of Ockham: Optics, Epistemology and the Foundation of Semantics 1250-1345, Leiden: Brill Academic Pub.
• Wallace, William A., Arbor, Ann (1974). Causality and Scientific Explanation: Vol II, Classical and Contemporary Science, The University of Michigan Press, I. Cilt.