Music Terms in The first Ottoman Sciences Encyclopedia named Unmuzac al-ulum by Mehmetşah Fenâri

Yıl 2020, Sayı: 78, 213 - 240, 26.06.2020

Recep Uslu

https://doi.org/10.32704/erdem.749162

Öz

Music Terms in The first Ottoman Sciences Encyclopedia named Unmuzac al-ulum by Mehmetşah Fenâri

The sources of the history of Turkish music continue to be translated into Turkish by contemporary musicologists. In recent years, there is needed a great deal of researches on the sources to write Turkish music history. One of the historical sources of music is encyclopedic works of the time that contributed to the development of the Ottoman music culture. The source of music history examined in this article is an Arabic work that mentions hundred sciences in the establishment of the Ottomans, which also included a music science chapter. The name of the work is Unmuzac al-ulum (means Examples of sciences) written by Mehmet Shah Fenari. In this article, some dates and information about the life of the author were mentioned for the first time. The determinations about this Mehmetşah and his work are important not only for Turkish culture but also for the history of world science. New findings regarding the biography of the writer Mehmedşah Fenari are as follows: He was born in 1380 and became a scholar in Madrasa of Bursa in 1397 and he went from Bursa to Karaman in 1402 then in 1419, he traveled with his father to Damascus, Egypt, and Mecca- Medina and then returned from Egypt to Karaman in 1421. He passed from Karaman to Bursa in 1432. It writes in all sources where his date of death was in 1435. Some information about Mehmedşah Fenari’s family is also among the first to be identified in this article. He has a daughter named Aslama and a son named Hasan Cheleby (d.1486). His son and grandson Ahmed Fenari (d.after 1495) were the scholar in Istanbul. These are the new findings in the article. The work named Unmûzecu’l-ulûm (: examples of sciences) was written in 1426 in Karaman during the reign of Murat II Ottoman. In the music science of the work there are music topics under seven part summarized information of Eastern music theory. As with encyclopedia, the purpose of this section is to give the reader general information about music sciences. This article is discussed in separate chapters that brief life of Mehmetşah Fenari, manuscripts of his encyclopedic work, translation of music science part in it, source of his work, explanations about translation and music terms, discussions and schools of music theory in Ottoman Empire when it was written, its influence in Ottoman history or place in music history. It has been determined in it that Fahr ad-Din Razi’s book is used as a source. One of the findings of the article is that the music terms in this encyclopedia are music theory terms from the Ibn Sina’s book, and these terms relate to the wire ratios for harmonious sounds. The story about the invention of music is about Pythagoras. This story is actually a story that has been moved from Isfahan to Anatolia and has helped the Christian people and Muslim people in Anatolia to combine culturally. This story has been narrated in the intellectual books of the Ottoman for many years until the XIX century.

Anahtar Kelimeler

Turkish music history, Encyclopedia, Musicology, Unmuzec, Mehmet Şah Fenari, Ottoman Murat II, Fahr al-Din Razi

İlk Osmanlı Ansi̇klopedi̇si̇ Mehmetşah Fenâri̇’ni̇n Unmûzec Eseri̇nde Müzi̇k Bi̇li̇mi̇ Teri̇mleri̇

Öz

Türk müziği tarihi kaynaklarının günümüz müzikologları tarafından Türkçeye kazandırılmasına devam edilmektedir. Son yıllarda Türk müziği tarihi yazmak için kaynaklar üzerinde çok sayıda incelemeye büyük oranda ihtiyaç vardır. Müzik tarihi kaynaklarından biri de Osmanlının müzik kültürü gelişimine katkıda bulunan zamanın ansiklopedik eserleri olmuştur. Bu makalede ele alınan müzik tarihi kaynağı, içinde müzik ilmi bölümü de bulunan Osmanlıların kuruluşunda yüz ilimden bahseden Arapça bir eserdir. Mehmetşah Fenari tarafından yazılmış olan eser Unmûzecu’l-ulûm (: ilimlerin örnekleri) adını taşımaktadır. Bu makalede yazarın hayatı hakkında bazı tarihler ve bilgiler ilk defa dile getirilmiştir. Bu tespitler sadece Türk kültürü değil aynı zamanda Dünya bilim tarihi için de önemlidir. Makalede, yazar Mehmedşah Fenari’nin biyografisi ile ilgili yeni tespitler de yapılmıştır, şunlardır: 1380 tarihinde doğdu, 1397 tarihinde müderris oldu, 1402 tarihinde Bursa’dan Karaman’a gitti, 1419 tarihinde babası ile Şam, Mısır, ve Mekke-Medine yolculuk yaptı, 1421 tarihinde Mısır’dan Karaman’a döndü, 1432 yılında Karaman’dan Bursa’ya geçti. Ölüm tarihinin 1435’te olduğu bütün kaynaklarda yazar. Mehmedşah Fenari’nin ailesi hakkında bazı bilgiler de yine bu makalede ilk defa tespit edilenlerdendir. Esleme adında bir kızı, Hasan Çelebi (ö.1486) adında bir oğlu vardı. Oğlu ve onun da oğlu Ahmed Fenari’nin (ö.1490 sonrası) müderris oldukları yeni tespittir. Unmûzecu’l-ulûm (: ilimlerin örnekleri) adlı eser, İkinci Murat zamanında Konya Karaman’da 1426 yılında yazılmıştır. Eserin müzik ilmi bölümü, yedi başlık altında ele alınmıştır. Konular müziğin ortaya çıkışından nazariyatın temel terimlerine kadar bilgileri özetler. Her ansiklopedide olduğu gibi bu bölümün amacı okuyucuya müzik ilmi hakkında genel bilgi vermektir. Bu makalede Mehmetşah Fenâri’nin kısaca hayatı, ansiklopedik eserinin yazmaları, müzik ilminin tercümesi, eserinin kaynağı, tercüme hakkında açıklamalar ve müzik terimleri, eserin yazıldığı zaman Osmanlı’da müzik nazariyatı tartışmaları ve ekolleri, eserin Osmanlılarda etkisi veya müzik tarihi içindeki yeri ayrı ayrı başlıklarla ele alınmıştır. Kaynak olarak filozof F. Razi’nin eserini kullanmış olduğu anlaşılmaktadır. Makalenin bulgularından biri bu ansiklopedide yer alan müzik terimleri İbn Sina’nın kitaplarından aktarılmış müzik teorisi terimleridir ve bu terimler uyumlu seslerin çıkması için telin oranlarıyla ilgilidir. Müziğin icadı ile ilgili hikaye Pisagor’la ilgilidir. Bu hikaye aslında Isfahan’dan Anadoluya taşınan bir hikayedir and Anadolu’da bulunan hristiyan halkla müslüman halkın kültürel kaynaşmasına yardımcı olmuştur. Bu hikaye uzun yıllar Osmanlının entellektüel kitaplarında XIX.yüzyıla kadar aktarılmıştır. Makalenin bilgi sunumunda sistematik müzikoloji yöntemi kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk müziği tarihi, Ansiklopedi, Müzikoloji, Unmuzec, Mehmet Şah Fenari, İkinci Murat, Fahreddin Razi

Kaynakça

• Agayeva, S. (2011). “Osmanlı Sarayında Azerbaycanlı Musikişinaslar”. Has Bahçede Ayş u Tarab. ed. Halil İnalcık, İstanbul İş Bank yay., s. 47-60.
• Arslan, Fazlı (2007). Safiyyüddin Urmevi ve Şerefiyye Risalesi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi yay.
• Arslan, Fazlı (2006). “Nasîruddîn et-Tûsî ve Mûsikî Risâlesi”. Dini Araştırmalar Dergisi. IX/26, Ankara, s. 317-337.
• Agayeva, S. (2011). “Osmanlı Sarayında Azerbaycanlı Musikişinaslar”, Has Bahçede Ayş u Tarab. ed. Halil İnalcık, İstanbul İş Bank yay., s. 47-60.
• Arslan, Fazlı (2007). Safiyyüddin Urmevi ve Şerefiyye Risalesi, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi yay.
• Arslan, Fazlı (2006). “Nasîruddîn et-Tûsî ve Mûsikî Risâlesi”, Dini Araştırmalar Dergisi. IX/26, Ankara, s. 317-337.
• Aykut, Ayhan (1991). “Ansiklopedi”. TDV İslam Ansiklopedisi, c.III, s. 217- 227.
• Azamat, Nihat (1996), II.Murat Devri Kültür Hayatı, doktora tezi, MÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü
• Behar, Cem (2020), Orda Bir Musiki Var Uzakta, İstanbul: YKY yay. Bible. MS M.969, vr. 128a, in the Morgan Library and Museum (online: ica. themorgan.org Er.tarihi 15.04.2019); KBR Ms. 9961-62, vr.066a, in Royal Library of Belgium, yazım tarihi 1300-1325 (online: manuscriptminiatures.com/ search/?manuscript=4937, Er.tarihi: 15.04.2019).
• Can, Cihat (2001). XV. Yüzyıl Türk Musikisi Ses Sistemi, doktora tezi, MÜSBE
• Çoşguner, Fahreddin-İdris Çakıroğlu (2016), “Fahreddin er-Razi’nin Müzik Risalesi”. Current Research in Social Sciences. cilt 2 sayı 1, Ocak, s. 10-16
• Deliçay, Tahsin (2003). “Mehmet Şâh Fenâri”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 28, s. 529-530
• Erten, Safiye Y. (2019). “İslam Dünyasında İlimlerin Tasnifi Eserlerinde Matematiğin Konumu”, Erdem. sy.76, s. 23-44
• Farabi (1967). Kitabu’l-Musika’l-Kebir. haz. Gattas Abdülmelik Haşebe, Kahire Darül-kütübil-Arabi yay.
• Fenâri, Mehmetşah (1426). Unmûzecu’l-ulûm. Süleymaniye Ktp., Hüsrev Paşa, nr. 482; Fâtih, nr. 3677; Şehid Ali Paşa, nr. 2781, 2782, 2783
• Gafurius, Franchinus (1492). Theorica Musicae. 1. baskı Milan Philippium Mantegatium yay., vr. 18a; Roma 1934 (Pisagor illustratyonu online pdf: imslp.org/wiki/ Theorica_musicae_%28Gaffurius,_Franchinus%29, er.tar.215.04.2019).
• Gülgen, Hicabi (2010). “Molla Fenari Camii Haziresi Mezar Taşları”, Uluslararası Molla Fenari Sempozyumu 4-6 Aralık 2009, Bursa 2010, s. 111-128.
• İbn Sina (1956). eş-Şifa: er-Riyâziyyât -3: Cevâmiu ilmi’l-mûsika, haz. Zekeriya Yusuf, Kahire Vizaretü’t-terbiye yay. İlmihal II İslam ve Toplum. Ankara Diyanet Vakfı yay. 2011 (online: diyanet.ch/ wp-content/uploads/ 2015/04/ilmihal_cilt_2.pdf, Er.tarihi: 15.04.2019).
• Kalender, Ruhi (1999). “XV. yüzyıla kadar arap iran ve türk musikisinin kısa tarihçesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 39, s. 253-272.
• Karaçağ, Demet (1992). Bursa Mezartaşları 14-15. Yüzyıllar, yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi SBE.
• Kolukırık, Kubilay (1999). İbn Sina’da Müzik Düşüncesi, yüksek lisans tezi, Erciyes Üniversitesi SBE.
• Köprülü, Gamze (2019). K-38 Edvarı, Ankara: Gece yay.
• Kurtuluş, Rıza (1993). “Câmiu’l-ulûm”. TDV İslam Ansiklopedisi, c. VII, s. 134.
• Öncel, Mehmet (2018). X. Yüzyılda Musiki Nazariyesi: İbn Zeyle’nin El-Kâfî fi’l-mûsika’sı. İstanbul: Endülüs yay.
• Purcevadi, E.Hüseyin (1994). “İlm-i mûsiki ber girifte ez Câmiu’l-ulûm-i Fahreddin-i Râzî”, Maarif. 10. Dönem sy 2-3, Tahran 1372 hş, s. 89/216-110/237, Türkçeye tercüme bk. Coşguner.
• Rauf Yekta (1986). Türk Musikisi. çev. Orhan Nasuhioğlu, İstanbul Pan yay. Râzi, Fahreddin. Câmiu’l-ulûm. Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 1759 ve nr. 2205 ve nr. 3832; Nuruosmaniye Ktp. nr. 3760; Ayrıca musiki kısmı için Bk. Coşguner ve Purcevadi.
• Shiloah, Amnon (1979). The Theory of Music in Arabic Writings C.900-1900, München
• Tetik-Işık, Seher- Recep Uslu (2013). Music Bibliyoghraphy : Books and Articles in Foreign Languages focused Turkish music, İstanbul Pan yay.
• Turabi, A.H. (2002). İbn Sina’nın Kitabu’ş-Şifa’sında Musiki, doktora tezi, Marmara Üniversitesi SBE.
• Uludağ, Süleyman (2014). Fahreddin Râzî Hayatı ve Eserleri, Bursa Harf yay.
• Uslu, Recep (2014). “Abdülaziz Abdülkadirzade”, Türk Edebiyatı İsimler
• Sözlüğü, (online: http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com: Er.tar. 12.04.2019).
• Uslu, Recep (2015). Meragi’den II. Murad’a Müziğin Maksatları Makâsıdü’lelhân, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi yay.
• Uslu, Recep (2016). Müzik bibliyografyası-1: Kitaplar, İstanbul Çengi yay.
• Uslu, Recep (2017). “Yusuf Kırşehri Mevlevi’nin Müzik Tarihindeki Yeri”, Researcher: Social Science Studies: RSSS. 5/sy. 4, s. 655-679 (online).
• Uslu, Recep (2018a). “Sistemci Müzik Teorisyeni Abdülkadir Meragi Ve Müzik Biliminde Makasıd Felsefesi”, Current Academic Studies in Fine Arts (Ed. Mehmet Yılmaz), Ankara: Gece yayınları, s. 115-123.
• Uslu, Recep (2018b). “İbnü’l-Ekfâni’nin Bilimler Ansiklopedisi İrşâdu’l-Kasıd’da Müzik Bilimi Ve Osmanlıya Etkisi: Taşköprizade Örneği”, Current Academic Studies in Fine Arts. Ankara Gece Kitaplığı, s. 110-114.
• Uslu, Recep (2019). “The Makasid Al-alhan Versions Of Meragi Or The Books May Be Renamed?”, Yegah Musiki Dergisi. sy. 2/1, s. 21-40 (online).
• Yalçın, Gökhan (2017). “Kevseri Mecmuasında Na-malum Dört Makam” , Porte Akademik. sy. 16, s. 93-105.
• Yavuz, Yusuf Şevki (1995). “Fahreddin Râzî”, TDV İslam Ansiklopedisi, Ankara, c. XII, s. 94-95.