Eş Benlik Perspektifinden Yunus Emre’yi Okumak: Bir Ben Vardır Bende Benden İçeri

Yıl 2020, Sayı: 79, 21 - 40, 21.12.2020

Çiğdem Akyüz Öztokmak

https://doi.org/10.32704/erdem.838412

Öz

Yunus Emre, XIII. yüzyılın savaşlarla geçen atmosferinde geniş kitlelere
umut aşılayan sanatsal üretimleri ile çağdaşı mutasavvıf şairlerin
aksine lirizmini, yabancı unsurlardan uzak, Türk dilinin ve kültürün en
saf hali ile kurar. Kadim Türk bilgeliğini sufiyane bakış açısıyla birleştirmesi,
daha yaşadığı dönemde takipçileri ve taklitçileri olmasını, dahası
şöhretinin günümüzde yereli aşarak evrensel bir boyuta ulaşmasını
sağlar. Yunus Emre, çağları aşan sanatı ve üslubu ile Türk kültürünün
ve yazınının zamansız şahsiyetlerinden biri hâline gelir. Sanatını evreni,
insanı, varoluşu ve var edeni idrak etmek üzerine ören Yunus, bu
girift kavramların öncesinde kişinin kendi benliğinin farkına varması
gerekliliğini kavrar. Eserleri irdelendiğinde Yunus’un bu bakış açısıyla
birincil olarak kendine odaklandığı ve kendilik bilinci geliştirdiği görülür.
İçine yönelen Yunus, “ete-kemiğe bürünmüş” görünen/bilinen
varlığı dışında başka bir varlığı daha olduğunu keşfeder. Modern psikanaliz
çalışmalarında bu keşif, “öteki ben” (alter ego), “ikili yansıtma”
(double projection) ve “eş benlik” (double) olarak adlandırılır.
İlkel toplulukların ruh, gölge ve aynaya yansıyan görüntüye yükledikleri
anlam, bireyin fizik varlığı dışında açıklama ihtiyacı duyduğu
ontik bir alanın varlığına işaret eder. Genel olarak “eş benlik” adı altında
tanımlanabilecek olan bu kavrayış, modern psikanaliz çalışmalarında
kişinin fizik varlığının dışında keşfettiği iç benliğini işaret eder.
Eserlerini asırlar önce meydana getiren Yunus Emre’nin de sıklıkla bu
fenomene atıflar yaptığı düşünülür. İnsanın kaotik yapısını anlamaya
önce kendini tanımakla başlayan Yunus, içindeki öteki benlere yönelir.
Yunus Emre’nin insanı merkeze aldığı ancak başka insanlardan bahsetmek
yerine kendisini eleştirdiği, kendisine öğütler verdiği, kendi
aczinin farkında olduğu görülür. Bu felsefesini “bir ben vardır bende
benden içeri” deyişi ile özetleyen Yunus, insanın yeryüzünde Tanrı’nın
bir parçası olarak var olduğunu ifade eder. Asırlar sonra bilimsel literatüre
kazandırılan “eş benlik” kavramı, Yunus’un XIII. yüzyılda insanın
kendilik algısına dair geliştirdiği felsefede açıkça gözlemlenir.
Bu çalışmada, Yunus Emre’nin yaşamına ve eserlerine yansıyan temalardan
birisi olarak “eş benlik” tespit edilmiş; menkıbevi anlatımlar ve
manzumlar irdelenerek konu, “Tanrı zatında eş benlik” ve “kritik eden
eş benlik” biçiminde iki alt başlıkta değerlendirilmiştir. Eş benlik perspektifinden
Yunus Emre’yi okumak, onu güncel literatür ile ifade etmek
anlamını taşır ve insanın kendilik algısına dair geliştirdiği felsefeyi
açımlayarak onu anlamaya yaklaştırır. Böylelikle Yunus’un sanatının
ve dehasının zamansızlığı vurgulanabilir ve Yunus’un sesinin modern
zamana aktarılarak güncellenmesine katkı sağlanabilir.

Anahtar Kelimeler

Yunus Emre, eş benlik, Tanrı zatında eş benlik, kritik eden eş benlik

Understanding Yunus Emre From The Double Perspective: There Is An I Further Inside Me

Öz

Abstract

Yunus Emre, with his artistic productions, which gives hope to wide masses in the atmosphere of the war with the XIII. century, establishes his lyricism in the purest form of the Turkish language and culture, unlike his contemporary sufi poets. He combined ancient Turkish wisdom with a sufistic point of view that enabled him to have followers and imitators during his lifetime, moreover his fame has reached a universal dimension by transcending the locale. Yunus Emre becomes one of the timeless personalities of Turkish culture and writing with his art and style that goes beyond the ages. Knitting his art on realizing the universe, the human, the existence and the creator, Yunus realizes the need to realize one’s own self before these intricate concepts. When his works are examined, it is seen that Yunus focused primarily on himself and developed self-awareness with this perspective. Yunus discovers that there is another being apart from his visible / known entity “covered body with meat and bone” by focusing himself. In modern psychoanalytic work, this discovery is called “the other self ” (alter ego), “double projection” and “double self ” (double).

The meaning, attributed by primitive communities to the image reflected in the mirror, soul, and shadow indicates the presence of an ontic area that the individual needs explanation other than the presence of physics. This understanding, which can be defined as the common “double”, points to the inner self that one has discovered outside of the existence of physics in modern psychoanalytic studies. Yunus Emre, who created his works centuries ago, is often thought to refer to this phenomenon. Yunus, who started by understanding himself first to understand the chaotic structure of human, turns to the other self in inside of himself. It is seen that Yunus Emre took the person to the center but criticized himself, gave advice to himself, and was aware of his own weakness instead of talking about other people. Summarizing this philosophy with the phrase “there is an I further inside me”, Yunus states that human exists on earth as part of God. The concept of “double”, which was brought to the scientific literature after centuries, is clearly observed in the philosophy of Yunus’s philosophy developed by the individual about self-perception in the 13th century. In this study, as one of the themes reflected on the life and works of Yunus Emre, the “double” was determined; The subject was evaluated in two subtitles, namely “the equity double in God” and “the critical double” by examining the epic narratives and poems about Yunus’s life. Reading Yunus Emre from the “the double” perspective, means expressing him with current literature and explains the philosophy that people have developed about self-perception and thus brings us closer to understanding the timelessness of Yunus’s art and genius. This can be emphasized and contributed to updating Yunus’s voice by transferring it to modern time.

Anahtar Kelimeler

Yunus Emre, the double, equity double in God, critical double

Kaynakça

• Başgöz, İlhan (2004). Yunus Emre, İstanbul: Pan Yayınları.
• Baykara, Tuncer (2012). “Sufi ve Çevre: Yunus Emre Anadolu’sunda Siyasal ve Toplumsal Ortam”, Yunus Emre. Ed. Ahmet Yaşar Ocak. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, s.15-43.
• Çetinkaya, Bayram Ali (2007). Şems-Mevlânâ Dostluğu -Benlik Duvarından Kerpiç Koparmak-, İstanbul: İnsan Yayınları.
• Çubukçu, İbrahim Agah (1982). “Yunus Emre’nin Felsefesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 25, S. 1, s. 71-93.
• Demirli, Ekrem (2012). “Vahdet-i Vücut”, İslam Ansiklopedisi, C. 42., İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 431-435. Descartes, René (1962). Metafizik Düşünceler, Çev. M. Karasan. İstanbul: MEB. Yayınları.
• Freud, Sigmund (1964). On Narcissism: An Introduction, Standard Edition, C. 14, Çev. Strachey J. London: Hogarth Press Ltd.
• Freud, Sigmund (1996). Düşlerin Yorumu I, Çev. Emre Kapkın, İstanbul: Payel Yayınları.
• Gölpınarlı, Abdulbaki (2009). Yunus Emre, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Güzel, Abdurrahman (1991). “Yunus Emre’de İnsan Telâkkisi”. Millî Folklor, S. 11, s. 1-5.
• Kant, Immanuel (1999). Pratik Aklın Eleştirisi, Çev. Ioanna Kuçuradi, Ülker Gökberk ve Füsun Akatlı, Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları.
• Karakoç, Sezai (1999a). Mevlânâ, İstanbul: Diriliş Yayınları.
• Karakoç, Sezai (1999b). Yunus Emre, İstanbul: Diriliş Yayınları.
• Köprülü, Fuat (2003). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Mengüşoğlu, Takiyettin (2014). Kant ve Scheler’de İnsan Problemi, Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Özçelik, Mustafa (2010). Bizim Yunus, Ankara: Sistem Ofset.
• Rank, Otto (2016). Eş Benlik Bir Psikanaliz Çalışması. Çev. Gökçe Metin, İstanbul: Pinhan Yayınları.
• Roux, Jean-Paul (2001). Moğol İmparatorluğu Tarihi, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Sofuoğlu, Ebubekir (2010). Şems ve Rûmi’de Aşk’ın Dili, İstanbul: NR Yayınları.
• Sunar, Cavit (1975). Melâmîlik ve Bektaşîlik. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Tatçı, Mustafa (1990). Yunus Emre Dîvânı I İnceleme, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Tymms, Ralph (1949). Doubles in Literary Psychology. United Kingdom: Cambridge Press.