Mehir’s Perception in the Universe of Classical Turkish Poetry

Yıl 2022, Sayı: 83, 73 - 90, 26.12.2022

Nazire Erbay

https://doi.org/10.32704/erdem.2022.83.073

Öz

In every period of history, art embraces all segments of society; undertakes
the task of sharing, carrying and transferring cultural values.
Tradition, belief and thought systems that unite different geographies
connect all elements of society. It is frequently determined that the rich
events, facts and situations in the civilizational fabric of the society
are reflected in oral and written products in different types or forms.
The existence and usage of these common values become the most
important carriers through literary works. The importance of sharing
material assets, capital and rights, which unites the family and helps
to establish peace, maintains its agenda in the modern world. Literary
works express the versatility of cultural carrier with their unique
language and use of concepts. In almost all types of literary works,
ceremonies, entertainments, traditions, religious and legal aspects can
be discussed in different events and phenomena, directly or indirectly,
from the beginning of the institution of marriage. The dowry, bride
price and mehir given to the woman or the woman’s family among
the married couples are also not ignored in the literary texts; It must
be included in the figure, including technical information such as
time, shape and maximum limit. In Turkish-Islamic culture, mehir is
the property of the woman to marry, and she has the authority to do
whatever she wishes on her initiative. It is noteworthy that the mehir,
which has certain legal rules and sanctions in itself, is especially used
by adapting to the narrative features of all verse forms of classical
Turkish literature. It is noteworthy that in the texts of classical Turkish
literature, the concepts of kalın, mehir and kabin are used instead
of dowry, emphasizing Islamic values. In classical Turkish literature,
mehir stands out as an independent and personal right of the woman
to marry, as well as with its use based on a mazmum as well as a
social sanction. In ghazals, mahr is highlighted as a mazmun so that
the individual can achieve inner peace as much as sociality. Mehir in
gazalles; It is used to describe the world, people, love, affection and
compassion. The poets prove that although the mahr has a material
return in marriage, it does not cause a contradiction between feelings
and thoughts. Mahr is one of the leading values in the reunion of two
lovers in masnavis. This removes mahr from being a taboo and reveals
its relevance to the normal functioning of society. Real, metaphysical
approaches in masnavis do not change the truth and sharing of mahr
during the marriage contract between men and women. The continuous
existence of this legal phenomenon in love masnavis is important in
terms of keeping the public consciousness of the mahr alive.
In this study, examples from ghazals and masnavis are explained that
classical Turkish poets, who are thought to be far from the social order,
view the mahr as a necessity between the family, women and men,
as a human value. Attention is drawn to the fact that the subject of
mahr is considered as the bearer of cultural values and the formation
and continuity of the family with couplets.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish poetry, tradition, ghazal, masnavi, mehir

Mehir’in Klasik Türk Şiir Evrenindeki Algısı

Öz

Sanat, tarihin hemen her döneminde, toplumun bütün kesimlerini kucaklamaya
çalışır; kültürel değerleri yansıtma, paylaşma, taşıma ve
aktarma görevini üstlenir. Gelenek farklı coğrafyaları birleştirirken
inanç ve düşünce sistemleri de toplumu birbirine bağlar. Bununla
bağlantılı olarak uygarlık dokusundan topluma zengin olay, olgu ve
durumların sözlü ve yazılı ürünlere farklı tür ya da şekillerde aksetmesinin
tespiti sıklıkla yapılmaktadır. Bu ortak değerlerin varlığı ve
kullanım şekli, edebî eserlerin aracılığıyla en mühim taşıyıcılar olarak
varlık gösterirler. Aileyi birleştiren ve huzur tesisine yardım eden
maddî varlık, sermaye ve hak paylaşımının önemi, gelenekten modern
dünyaya doğru gündemini korumaktadır. Edebî eserler de, kendine
özgü dil ve kavram kullanımıyla farklı türlerle kültürel taşıyıcılığın
çok yönlülüğünü yansıtır. Edebî eserlerin hemen her türünde, doğrudan
veya dolaylı olarak evlilik kurumunun başlangıcından itibaren
törenleri, eğlenceleri, gelenekleri, dinî ve hukukî yönü farklı olay ve
olgular içinde ele alınabilmektedir. Evlenecek çiftler arasında kadına
veya kadının ailesine verilen kalın, başlık parası veya mehir de edebî
metinlerde yok sayılmaz; zamanı, şekli, azamî haddi gibi teknik bilgileri
de içerecek şekilde yer alabilmektedir. Türk - İslam kültüründe
mehir, evlenecek kadının malıdır ve onun inisiyatifinde dilediği
tasarrufa da yetkisi vardır. Kendi içinde belli hukuksal kuralları ve
yaptırımları olan mehirin klasik Türk edebiyatının bütün nazım şekillerinin
anlatım özelliklerine uyum sağlayarak bilhassa kullanılması
dikkat çeker. Klasik Türk edebiyatı metinlerinde kalın, başlık parası
yerine, mehir ve kabin kavramlarının, İslamî hükümleri öne çıkararak
değer bulması önemlidir. Klasik Türk edebiyatında mehir, evlenecek
kadının müstakil ve şahsî bir hakkı olarak toplumsal yaptırım kadar,
mecaza ve teşbihe dayalı kullanımıyla da öne çıkar. Gazellerde toplumsallığın
yanında bireyin iç huzurunu yakalaması için mehir, mazmun
olarak yüceltilir. Gazellerde mehir; dünyayı, insanı, aşkı, sevgiyi,
şefkati anlatmak için kullanılır. Şairler mehirin evlilikte maddî bir
getirisi olmasına rağmen, duygu ve düşünce arasında çelişkiye sebep
olmadığını ispatlarlar. Mehir, mesnevilerde iki sevgilinin kavuşmasında,
temel değerlerdendir. Bu durum mehiri, bir tabu olmaktan çıkarır,
toplumun olağan işleyişiyle alakasını önceler. Mesnevilerde gerçek
veya metafizik yaklaşımlar, mehirin kadın ve erkek arasındaki evlilik
akdi münasebetiyle uygulanma hakikatini ve paylaşım düzeyini
değiştirmez. Hukuksal bu olgunun aşk mesnevilerin varlığındaki süreklilik,
mehirin toplum bilincini diri tutması açısından önem arz eder.
Bu çalışmada toplumsal düzenden uzak olduğu düşünülen klasik Türk
şairlerinin aile, kadın ve erkek arasında bir gereklilik olarak gördükleri
mehire, insana ait bir değer olarak bakmaları gazel ve mesnevilerden
örnekler açıklanmaktadır. Beyitlerle mehir konusunun kültürel
değerlerin taşıyıcısı ve ailenin teşekkülü, devamlılığı için tabii olarak
ele alınmasına da dikkat çekilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk şiiri, gelenek, mehir, gazel, mesnevi, Classical Turkish poetry, tradition, ghazal, masnavi

Kaynakça

• Ak, Coşkun (2001). Bağdatlı Rûhî Divanı Karşılaştırmalı Metin I-II, Bursa: Uludağ Üniversitesi Yayınları.
• Akdoğan, Yaşar. Ahmedî - İskender-Nâme, https://ekitap.ktb.gov.tr/TR- 78415/ahmedi---iskendername.html.
• Aksoyak, İ. Hakkı (2018). Gelibolulu Mustafa Âlî Dîvânı, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımları.
• Akyüz, Kenan; Beken, Süheyl (1990). Fuzuli Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Alptekin, Ali Berat (2009). “Ceyhun’dan Ceyhan’a Evlenme İle İlgili Bazı Kavramlar (Kalın, Saçı, Okuntu, Aşerme, Toy) Üzerine”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 39, s.308
• Altun, Mustafa (2017). İbrahim İbn-i Bâlî-Hikmet-Nâme –I (1b-149a), Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımları.
• Atalay, Besim (1985). Divanü Lügati-t Türk III, Ankara: Türk Dil Kurumu Basımevi.
• Atalay, Besim (1986). Divanü Lügati-t Türk Dizini, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ayan, Hüseyin (1979). Şeyhoğlu Mustafa, Hurşidname (Hurşid ü Ferahşad), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi.
• Aytaç, Aslı (2017). Aşkî - Heft-Peyker, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımları.
• Bayram, Asuman (2017). Firâkî, Husrev ü Şîrîn, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımları.
• Divantaş (1999). İlmihal II- İslam ve Toplum, İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi.
• Erünsal, İsmail E. (2018). Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dîvânı, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımları.
• Gürgendereli, Müberra, (2017). Mostarlı Hasan Ziyâ’î - Şeyh-i San’ân Mesnevisi, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımları.
• İsmail Hakkı Bursevi (2005). İstanbul: Erkam Yayınları.
• Kaya, Doğan (1996) “Düğünlerimizle İlgili Terimler ve Bunların Fonksiyonel Özellikleri”. Millî Folklor (Bahar-Yaz), s. 4.
• Karacan, Turgut haz. (1991). Bosnalı Sabit Divanı, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
• Kavruk, Hasan (1991). Şeyhüslislâm Yahyâ Divânı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Küçük, Murat (2014). Eski Anadolu Türkçesi Dönemine Ait Satır arası İlk Kur’an Tercümesi (inceleme -metin - Dizin), Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Mermer, Ahmet (1997). Karamanlı Aynî ve Dîvânı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• M.Muhyiddin Abdulhamid (1984). el-Ahvalu’ş-Şahsiyye fi’ş-Şeriati’lİslamiyye, Beyrut.
• Nas, Şevkiye Kazan Nas (2018). Celilî - Leylâ vü Mecnûn, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımları.
• Okçu, Naci (2011). Şeyh Galib Divanı, Ankara: TDV Yayınları.
• Yazar, İlyas (2017). Kâni Dîvânı - Ebû Bekir Kâni, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımları.
• Yelten, Muhammet (2017). Nev’î-zâde Atâyî - Sohbetü’l-Ebkâr, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımları.