Mühendis Mehmet Misbah’ın Matematik Felsefesine ve Matematik Eğitimine Dair Görüşleri

Yıl 2023, Sayı: 85, 151 - 172, 27.12.2023

Müjdat Takıcak

https://doi.org/10.32704/erdem.2023.85.151

Öz

Osmanlı 18. yüzyıldan itibaren eğitim, bilim ve askerî alanda çok
sayıda değişim ve dönüşüm yaşamıştır. Modernleşme olarak da
adlandırabileceğimiz bu sürecin eğitim alanındaki ilk örnekleri
askerî mühendislik okulları olan “Mühendishâne-i Bahr-i Hümâyûn”
ve “Mühendishâne-i Berrî-i Hümâyûn”dur. Tanzimat Fermanı’nın
ilan edilmesi ile peyderpey İdadî (lise), rüşdiye (ortaokul) ve ibtidai
(ilkokul) okulları açılmış ve mühendishânelere hazır öğrenciler
yetiştirilmiş ve dolayısıyla 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren bu
okullardan çok sayıda başarılı mühendis mezun olmuştur. 1874’te
ilk sivil mühendislik okulu olan “Mülkiye Mühendis Mektebi”nin
açılması ile beraber mühendislik eğitimi daha da gelişmeye
başlamıştır. Bu okullardan mezun olan öğrenciler mühendislik
işlerini yürütmekle beraber fen bilimlerindeki modern gelişmeleri
yakından takip etmişler ve modern bilimsel gelişmelerin Osmanlı’ya
ulaşmasına katkı sağlamışlardır. Mezun olan mühendislerin bir kısmı
devlet tarafından yüksek öğrenim için başta Paris olmak üzere önemli
Avrupa şehirlerine gönderilmişlerdir. Bu öğrenciler döndüklerinde
devletin önemli mevkilerinde istihdam edilmişlerdir. Paris’e
gönderilen öğrencilerden biri de Mühendis Mehmet Misbah’tır.
1911 yılında “Mühendis Mekteb-i Âlîsi”nden mezun olan Misbah
aynı yıl Paris’e gönderilmiş, 1913’te geri döndüğünde mezun
olduğu Mühendishâne’ye hoca olarak atanmış ve 1919 yılına kadar
görevini sürdürmüştür. Analitik Geometri ve Düzlem Geometrisi
derslerini üstlenen Misbah matematik alanında yirmiye yakın makale
yayımlamıştır. Misbah’ın matematik felsefesine ve matematik
eğitimine dair görüşleri bu makalenin konusunu oluşturmaktadır. Bu
amaçla Misbah’ın Genç Mühendis dergisinde yayımlanan “Felsefe-i
Riyâziyyât” isimli makalesi ve Mesâil-i Hendesiye isimli kitabın
ilk cildine yazdığı “Mukaddime (Önsöz)”, matematik felsefesi ve
matematik eğitimi bağlamında analiz edilmiştir.
Misbah mühendishane’de öğrenci olduğu yıllarda Genç Mühendis
isimli dergiye 1910-1911 yılları arasında on altı tane yazı göndermiştir.
Misbah, Genç Mühendis isimli derginin 1326 Kanûn-i Sânî/Ocak
1911 tarihli 36. sayısının 5-8 sayfaları arasında el yazması şeklinde
yayımladığı “Felsefe-i Riyâziyyât” isimli makalesinde matematik
felsefesine dair görüşlerini açıklamıştır. Matematiğin tanımlarından
yola çıkarak matematiğin ontolojisine ve epistemolojine dair görüşler
beyan eden Misbah’ın isim zikretmeden Platon’un ve Aristoteles’in
görüşlerinden faydalandığı tespit edilmiştir. Fakat 19. yüzyılda
geliştirilen Mantıkçılık, Formalizm ve Sezgicilik gibi güncel
matematik felsefesi yaklaşımlarından makalede söz edilmemiştir. Oysa
söz konusu dönemde bazı Osmanlı aydınları Öklid-dışı geometrilere
ve felsefî sonuçlarına dair bilgilendirici seminerler düzenlemişler ve
makaleler yayımlamışlardır.
Misbah’ın mühendishâneden arkadaşı olan Muhittin Sırrı Şamlı
1911’de Mesâil-i Hendesiye isimli iki ciltten oluşan bir kitap kaleme
almış ve Misbah’tan da kitabın birinci cildine önsöz yazmasını
istemiştir. Misbah önsözde matematik eğitimine dair görüşlerini dile
getirmiştir. Matematiğin öğretiminde ispatın yer alması gerektiğini
ve ispatların bizzat öğrenciler tarafından yapılmasının “muhakeme”
becerisini geliştireceğini vurgulamıştır. Misbah’ın ifadelerinden
matematik eğitiminde “öğrenci merkezli” bir anlayışa sahip olduğu
tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bilim tarihi, matematik felsefesi, matematik tarihi, matematik eğitimi tarihi, Mühendis Mehmet Misbah

Engineer Mehmet Misbah’s Views on the Philosophy of Mathematics and Mathematics Education

Öz

Since the 18th century, the Ottoman Empire has experienced
many changes and transformations in education, science and the
military. The first examples of this process, which we can also call
modernization, in the field of education were the military engineering
schools “Mühendishâne-i Bahr-i Hümâyûn” and “Mühendishâne-i
Berrî-i Hümâyûn.” In 1874, the first non-military engineering school,
“Mülkiye Engineer School” was opened. The state sent some graduated
engineers to important European cities, especially Paris, for higher
education. Misbah was one of the students sent to Paris. In 1911,
Misbah graduated from the “Mühendis Mekteb-i Âlîsi” and was sent
to Paris in the same year. When he returned in 1913, he was appointed
a lecturer at the engineering faculty, from which he graduated and
continued his duty until 1919. Misbah’s views on the philosophy of
mathematics and mathematics education constitute the subject of this
article. For this purpose, Misbah’s article titled “Felsefe-i Riyâziyyât”
published in Genç Mühendis, and his “Mukaddime” written for the
first volume of the book “Mesâil-i Hendesiye” are analyzed in the
context of the philosophy of mathematics and mathematics education.
Misbah explained his views on the philosophy of mathematics in his
article “Felsefe-i Riyâziyyât,” which was published in manuscript form
on pages 5-8 of the 36th issue of Genç Mühendis dated January 1911.
Misbah, who expressed his views on the ontology and epistemology
of mathematics based on the definitions of mathematics, was found to
benefit from the ideas of Plato and Aristotle without mentioning any
names. However, with the emergence of non-Euclidean geometries at
the beginning of the 19th century, a crisis emerged in the foundations
of mathematics. However, the article does not mention contemporary
approaches to the philosophy of mathematics developed in the 19th
century, such as Logicism, Formalism, and Intuitionism. In Fact,
during this period, some Ottoman intellectuals organized informative
seminars and published articles on non-Euclidean geometries and
their philosophical implications.
In 1911, Muhittin Sırrı Şamlı, a friend of Misbah’s from the engineering
faculty, wrote a two-volume book titled Mesâil-i Hendesiye and
asked Misbah to write a preface for the first volume of the book.
He emphasized that proofs should be included in the teaching of
mathematics and that proofs done by the students themselves would
develop the skill of “reasoning.” From Misbah’s statements, it was
determined that he had a “student-centered learning” understanding
of mathematics education.

Anahtar Kelimeler

History of science, philosophy of mathematics, history of mathematics, history of mathematics education, Mühendis Mehmet Misbah

Kaynakça

• Bahadır, Osman (2001). Cumhuriyet’in İlk Bilim Dergileri ve Modernleşme, istanbul: İzdüşüm Yayınları.
• Boyer, Carl Benjamin (1968). A History of Mathematics, New Jersey: John Wiley & Sons, Inc.
• Devellioğlu, Ferit (2012). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat (29. baskı), Ankara: Aydın Kitapevi.
• Doğan, Recai (1998). “Osmanlı Eğitim Kurumları ve Eğitimde İlk Yenileşme Hareketlerinin Batılılaşma Açısından Tahlili”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 37(3–4), s.407–442.
• Duru, Zekeriya (2017). Kerim Erim’in Matematik Çalışmalarının Bilim Tarihi Açısından Değerlendirilmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Duru, Zekeriya (2019). “Kerim Erim’in Akademik Yaşamı ve Matematik Çalışmaları”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları 20(1), s.47–91.
• Ergin, Osman (1977a). Türk Maarif Tarihi (C. 1–2), İstanbul: Eser Matbaası.
• Ergin, Osman (1977b). Türk Maarif Tarihi (C. 3–4), İstanbul: Eser Matbaası.
• Esad, Mehmed (1986). Mirat-ı Mühendishâne-i Berri-i Hümayun (İstanbul Teknik Üniversitesi Tarihçesi) (ed. Sadık Erdem ), İstanbul: İTÜ Bilim ve Teknoloji Tarihi Araştırma Merkezi.
• Fazlıoğlu, İhsan (2003). “Aristoteles’in Sayı Tanımı”, Dîvân İlmî Araştırmalar Dergisi 15, s.127–138.
• Guengant, Jean-Yves (2010). “LAİSANT Charles, Ange”, (Erişim Tarihi: 17 Ocak 2023) https://maitron.fr/spip.php?article82009.
• Güven, Özgüç (2017). “Aristoteles’in Sayı Anlayışı”, Kutatkubilig Felsefe- Bilim Araştırmaları 34, s.383–395.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin (1999). “Osmanlı Eğitim ve Bilim Müesseseleri”, Osmanlı Medeniyeti Tarihi 2, s.223–361.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin ve Ramazan Şeşen, M. Serdar Bekar, Gülcan Gündüz, Veysel Bulut (2011). Osmanlı Bilim Literatürü Tarihi Zeyilleri (C. 2), İstanbul: IRCICA.
• Kaçar, Mustafa ve Tuncay Zorlu, Burak Barutçu, Atilla Bir, C. Ozan Ceyhan, Aras Neftçi (2012). İstanbul Teknik Üniversitesi ve Mühendislik Tarihimiz (Ed. M. Karaca), İstanbul: Mavi Ofset.
• Misbah, Mühendis Mehmet (1911a). “Felsefe-i Riyâziyye”, Genç Mühendis 36, s.5–8.
• Misbah, Mühendis Mehmet (1911b). “Mukaddime”, editör Muhittin Sırrı Şamlı (Ed.), içinde Mesâil-i Hendesiye (C. 1). İstanbul: Mahmud Bey Matbaası.
• Okay, Cüneyt (2004). “Eski Harfli Mühendislik Dergileri”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 2(4), s.629–640.
• Okay, Cüneyt (2007). Atatürk Dönemi Mühendis Mektebi, İstanbul: İTÜ.
• Okay, Cüneyt (2008). Osmanlı Mühendis ve Mimar Cemiyeti Belgeleriyle, Ankara: TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi.
• Platon (2013). Phaidon, Çev. Fikri Akderin, İstanbul: Say Yayınları.
• Takıcak, Müjdat ve S. Betül Takıcak (2021). “Osmanlı’nın İlk Sivil Mühendis-Matematikçilerinden Mehmet Misbâh’ın Matematik Çalışmaları ve Darülfünûn Fünun Fakültesi Mecmuası’nda Yayımlanan Makaleleri”, Üniversite Araştırmaları 4(Özel Sayı), s.9–29.
• Uluçay, Çağatay ve Enver Kartekin (1958). Yüksek Mühendis Okulu, İstanbul: Berksoy Matbaası.