Tuzlalı Nâbî’nin Türkçe Şiirleri

Yıl 2023, Sayı: 85, 173 - 202, 27.12.2023

Eda Tok

https://doi.org/10.32704/erdem.2023.85.173

Öz

Yüzyıllar boyunca birçok faklı ırka, dine ve medeniyete mensup
insanların kesişme noktası olan Balkanlar, Türk tarihinde oldukça
önemli bir yere sahiptir. Türk milletinin Balkanlarla olan ilişkisi
çok erken dönemlerde başlamış olmasına rağmen asıl uzun süreli
ve kalıcı ilişkiler Osmanlı Dönemi'nde geliştirilmiştir. Balkanlarda
Türk hâkimiyetiyle birlikte Türk kültür ve sanatı bu coğrafyada etkili
olmuş, çok sayıda yazar, şair ve ilim adamı yetişmiştir. Balkanlarda
en çok şair ve edibin yetiştiği ülkelerden biri de Bosna Hersek’tir.
1463’te Fatih Sultan Mehmet’in Bosna Hersek’i fethetmesinden
sonra, kitleler hâlinde İslamiyet’i kabul eden Boşnaklar, Osmanlı
Devleti’nin Balkanlardaki en imtiyazlı tebaalarından biri olmuştur.
Bosna Hersek’te bilhassa Osmanlı Dönemi'nde yazı dili olarak Türkçe
benimsenmiş ve Adnî’den (1420-1474) Hersekli Ârif Hikmet’e (1829-
1903) kadar bu coğrafyada Derviş Yakup Paşa, Vusûlî, Mostarlı
Ziyayî, Ubeydî, Edâyî, Ağa Dede, Turâbî, Mecâzî, Süleyman, Varvarlı
Ali Paşa, Nergisî, Selman, Hevâyî, Ahmed Çelebi, Sabit, Derviş,
Hüsâmî, Şehdî, Ali Alaaddin, Fevzî, Habîbî, Mîrî, Nâbî, Meylî,
Vehbî, Seyfî, Fadıl Paşa, Seyfî, Ahmed Hamdî gibi çok sayıda edip
yetişmiştir.
Tezkirelerde, edebiyat tarihlerinde anılan Bosnalı şairlerin yanı sıra
sözü edilen kaynaklarda kayda geçmemiş Türkçe şiirler yazan çok
sayıda Bosnalı şair bulunmaktadır. Ancak Bosna Hersek Osmanlı
Dönemi şairleri ve onların Türkçe şiirlerinin büyük bir kısmının
günümüze aktarılmadığı bu hususa yeterli hassasiyetin gösterilmediği
görülmektedir. Bilhassa kütüphanelerdeki yazma eserlerin,
mecmuaların taranmasıyla birlikte yapılacak araştırmalar çok sayıda
Türkçe şiirin tespitine imkân sağlayacaktır.
Bu çalışmada da Bosna Hersek’te yetişmiş Osmanlı Dönemi 17.
yüzyıl şairlerinden biri olan Nâbî’ye dikkat çekilmiştir. Şairin hayatı
hakkındaki bilgiler Tuzlalı olması ve babasının Tuzla müftüsü Salih
Efendi olması ile kısıtlıdır. Şairin bir divanı olup olmadığı da tespit
edilememiştir. Şairin Gazi Hüsrev Bey Kütüphanesi’nde R-4007
kayıtlı mecmuada 77b-84a varaklarında Türkçe ve Farsça şiirleri
bulunmaktadır. Çalışmada, sözü edilen mecmuada yer alan Nâbî’nin
Türkçe şiirlerinin transkipsiyonu yapılarak şairin Türkçe şiirleri ilim
âleminin istifadesine sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk şiiri, Bosna Hersek, Nâbî, mecmua

Turkish Poems of Tuzlalı Nabi

Öz

The Balkans had a very important place for the history of Turkish
people, which has been a meeting point of people from different
nationalities, religion and civilization. Even though the relationship
between Turks and the Balkans began much earlier; the long term
and stable relations were set in the Ottoman period. With the Turkish
control on the Balkans, the Turkish art and culture were affected
in this region; therefore several authors, poets and scientist raised
there. Bosnia-Herzegovina was one of the countries in the Balkans,
where there were a lot of poet and literary men. After the conquest
of Fatih Sultan Mehmet in 1463, Bosnian people accepted Islam as
their religion and became one of the most privileged community of
Ottoman Empire in the Balkans. In Bosnia-Herzegovina, Turkish
was adopted as written language. Adni (1420-1474), Hersekli Arif
Hikmet (1829-1903), Derviş Yakup Paşa, Vusuli, Mostarlı Ziyayi,
Ubeydi, Edayi, Ağa Dede, Turabi, Mecazi, Süleyman, Varvarlı Ali
Paşa, Nergisi, Selman, Hevayi, Ahmed Çelebi, Sabit, Derviş, Hüsami,
Şehdi, Ali Alaaddin, Fevzi, Habibi, Miri, Nabi, Meyli, Vehbi, Seyfi,
Fadıl Paşa, Seyfi, Ahmed Hamdi were raised in the region.
In the collection of biographies there are a lot of Bosnian poets who
wrote in Turkish, and they were not mentioned in the sources. It is
seen obviously that Bosnian poets’ Turkish poems were not reached
today, the pieces were not worked on sensitively. Especially if the
manuscripts and journals in the libraries are scanned and researched,
a lot of Turkish poems can be determined.
In this study, Nabi who was a Bosnian poet in Ottoman period in 17th
century, is emphasized. Information about his life is very limited; he
was from Tuzla and his father, Salih Efendi, was mufti of Tuzla. It
cannot be determined that if there is a divan of him or not. The poet
has Turkish and Persian poems in the journal (R-4007) in the section
of 77b-84a in Gazi Hüsrev Bey Library. In the study his Turkish poems
were transcribed and presented to the world of knowledge.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish poetry, Bosnia-Herzegovina, Nabi, journal

Kaynakça

• Aščerić-Todd, Ines (2018). Bosna’da Dervişler ve İslam, İstanbul: Ketebe Yayınları.
• Djurdjev, Branislav (1992). “Bosna Hersek”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 6, s.297-305.
• Gačanin, Sabaheta (2016). Lirica Persica Antologija Poetskog Pamćenja, Sarajevo.
• İsen, Mustafa (1997). Ötelerden Bir Ses- Divan Edebiyatı ve Balkanlarda Türk Edebiyatı Üzerine Makaleler, Ankara: Akçağ Yayınları.
• İsen, Mustafa (2009). Varayım Gideyim Urumeli’ne- Türk Edebiyatı’nın Balkan Boyutu, İstanbul: Kapı Yayınları.
• Karahalilović, Namir (2003). “Jedna Kasida – Pohvalnica Nabija Tuzlaka Na Perzijskom Jeziku”, PISMO I/1, Sarajevo, s. 293-297.
• Karahalilović, Namir (2006). “O Strukturnoj Nekonvencionalnosti Jednog Gazela Nabija Tuzlaka Na Perzijskom Jeziku”, PISMO IV/1, Sarajevo, s.199-229.
• Karahan, Abdulkadir (2006). “Nâbi”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.32, s.258- 260.
• Karpat, Kemal (1992). “Balkanlar”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.5, s. 25-32.
• Kaya, Fahri (1996). “Boşnak Edebiyatı”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, S.1, s.134-156.
• Kılıç, Filiz (2010). Âşık Çelebi, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ, İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü.
• Köksal, Fatih (2017). Eski Türk Edebiyatında Tenkit ve Teori, İstanbul: Kesit Yayınları.
• Mehmedović, Ahmed (2018). Leksikon Bošnjačke Uleme, Sarajevo: Gazi Husrev-Begova Biblioteka.
• Nametak, Fehim (1989). Pregled Književnog Stravanja Bosansko- Hercegovačkih Muslimana Na Turskom Jeziku, Sarajevo.
• Nametak, Fehim (1998). Catalogue Of The Arabic, Turkish, Persian And Bosnian Manuscripts, C 4, London-Sarajevo.
• Ünver, İsmail (1993). “Çevriyazıda Yazım Birliği Üzerine Öneriler”, Ankara Üniversitesi DTCF Türkoloji Dergisi, C XI, S 1, s. 51-89.