The Usûls in Abdülmü’min b. Safiyyüddîn’s Behcetü’r-Rûh

Yıl 2024, Sayı: 87, 81 - 104, 31.12.2024

Ehsan Raeısı , Ferit Bulut

https://doi.org/10.32704/erdem.2024.87.081

Öz

When Behcetü’r-Rûh, which is estimated to have been written in
the Safavid empire (1501-1736), is compared with the music risâlas
written in the previous periods and written at about the same period
(in the Anatolian geography), it is seen that the subjects discussed
in these risâlas were explained in different methods. With the
establishment of the Safavid empire and new political borders in the
region, the communication between important music centers such
as Isfahan, Tabriz, Fars, Herat and Bukhara, Istanbul, and Baghdad
gradually decreased. This situation caused the music risâlas written
in these regions to progress with partially different characteristics.
Behcetü’r-Rûh, written in Persian by Abdülmü’min b. Safiyyüddîn,
in the mentioned period, can be shown as an excellent example of the
decreased communication between the regions mentioned. Because in
this work, the usûl concept was used instead of the circles of rhythms
concept, and the tehecciü’l-edvâr method was used instead of the
etânîn method and the tef‘iles. This research is essential in showing
how the usûl concept was explained theoretically in Behcetü’r-Rûh,
written in the mentioned period and geography. In line with this
importance, the research aims to determine which usûls were included
and how these usûls were described in Behcetü’r-Rûh. The study is
descriptive research; the relevant data were obtained from a literature
review and musical analysis. Based on the findings of the research,
it was concluded that in addition to the 20 usûls explained by the
tehecciü’l-edvâr method by giving the number of beats, information
was provided about 19 usûls described just by giving the number
of beats in Abdülmü’min b. Safiyyüddîn’s Behcetü’r-Rûh. In line
with this result, it was determined that the usûls described by the
tehecciü’l-edvâr method by giving the number of beats were Fâhte
Darp, Türk Darp, Berefşân, Muhammes, Çenber, Sakîl, Hafîf, Evfer,
Devir, Nîm Sakîl, Hezec, Evset, Remel, Fer‘, Devr-i Revân, Semâ‘î,
Darbü’l-Kadîm, Darbü’l-Mülûk, Nîm Devir and Ekel usûls, and the
usûls described just by giving the number of beats were Darbü’l-
Feth, Çihâr Darp, Düyek, Mieteyn, Mukaddem and Shâhnâme usûls.
Besides, it was seen that in Behcetü’r-Rûh Darbü’l-Kadîm, Darbü’l
Mülûk, Hezec-i Kebîr, Hezec-i Sağîr, Fâhte-i Kebîr, Fâhte-i Sağîr and Shâhnâme usûls were also mentioned referring to Gulâm Şâdî as well
as Kalenderî, Münâsefe-i Sîrâzî, Münâsefe-i İhlâtî, Münâsefe-i darbî,
Harbî, Sakîl usûls which were the invention of Melik Şâh-ı Selçûkî’s
gulâmi.

Anahtar Kelimeler

Music, Music Risâla, Behcetü’r-Rûh, usûl, tehecciü’ledvâr

Abdülmü’min b. Safiyyüddîn’in Behcetü’r-Rûh Adlı Eserinde Usûller

Öz

Safevî devleti (1501-1736) döneminde yazıldığı tahmin edilen
Behcetü’r-Rûh adlı eserle kendisinden önceki dönemlerde yazılan
ve kendisiyle hemen hemen aynı dönemde (Anadolu coğrafyasında)
yazılan mûsikî risâleleri karşılaştırıldığında bu risâlelerde ele alınan
konuların farklı yöntemlerle îzâh edildiği görülmektedir. Safevî
devletinin kurulması ve bölgede yeni siyasi sınırların çizilmesiyle
birlikte İsfahan, Tebriz, Fars ve Herat ile Buhara, İstanbul ve
Bağdat gibi önemli mûsikî merkezleri arasındaki iletişim gittikçe
azalmıştır. Bu durum ilerleyen zamanlarda bu bölgelerde kaleme
alınan mûsikî risâlelerinin birbirinden kısmen farklı özelliklerle
ilerlemesine neden olmuştur. Bahsedilen dönemde Abdülmü’min b.
Safiyyüddîn tarafından Farsça yazılan Behcetü’r-Rûh, sözü edilen
bölgeler arasındaki iletişimin azalması meselesine iyi bir örnek
olarak gösterilebilir. Zira bu eserde îkâ‘î devirler kavramı yerine
usûl kavramı ve etânîn yöntemi ve tef‘ileler yerine tehecciü’ledvâr
yöntemi kullanılmıştır. Bu araştırma, bahsedilen dönemde
ve coğrafyada telif edilen Behcetü’r-Rûh’ta usûl kavramının nazarî
olarak nasıl îzâh edildiğini göstermesi açısından önem taşımaktadır.
Bu önem doğrultusunda araştırmanın amacı Behcetü’r-Rûh’ta hangi
usûllere yer verildiğini ve bu usûllerin nasıl bir yöntemle tarif
edildiğini tespit etmektir. Çalışma betimsel nitelikli bir araştırma olup
ilgili veriler kaynak tarama ve müziksel analiz yöntemleri kullanılarak
elde edilmiştir. Araştırmanın bulgularından hareketle Abdülmü’min
b. Safiyyüddîn’in, Behcetü’r-Rûh adlı eserinde darp sayıları verilerek
tehecciü’l-edvâr yöntemiyle izah edilen 20 tane usûlün yanı sıra sadece darp sayıları verilerek tarif edilen 19 tane usûl hakkında bilgi
verildiği sonucuna ulaşılmıştır. Bu sonuç doğrultusunda: Darp sayıları
verilerek tehecciü’l-edvâr yöntemiyle tarif edilen usûllerin, Fâhte
Darp, Türk Darp, Berefşân, Muhammes, Çenber, Sakîl, Hafîf, Evfer,
Devir, Nîm Sakîl, Hezec, Evset, Remel, Fer‘, Devr-i Revân, Semâ‘î,
Darbü’l-Kadîm, Darbü’l-Mülûk, Nîm Devir ve Ekel usûlü olduğu;
sadece darp sayıları verilerek tarif edilen usûllerin, Darbü’l-Feth,
Çihâr Darp, Düyek, Mieteyn, Mukaddem ve Şâhnâme usûlü olduğu
tespit edilmiştir. Ayrıca Behcetü’r-Rûh’ta Melik Şâh-ı Selçûkî’nin
gulâmı’nın icadı olan Kalenderî, Münâsafe-i Şîrâzî, Münâsafe-i İhlâtî,
Münâsafe-i Darbî, Harbî, Sakîl usûllerinin yanı sıra Gulâm Şâdî’ye
atıfta bulunularak Darbü’l-Kadîm, Darbü’l Mülûk, Hezec-i Kebîr,
Hezec-i Sağîr, Fâhte-i Kebîr, Fâhte-i Sağîr ve Şâhnâme usûllerinden
de bahsedildiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Mûsikî, Mûsikî Risâlesi, Behcetü’r-Rûh, usûl, tehecciü’l-edvâr

Kaynakça

• Abdülmü’min b. Safîyyüddîn, Behcetü’r-Rûh, Ketâbhâne, Müze ve Merkez-i Esnâd-ı Meclis-i Şurâ-i İslâmî, İran, No. 1660. Abdülmü’min b. Safîyyüddîn (1346). Behcetü’r-Rûh, (thk. H. L. Rabino De Borgomale), İran, İntişârât-ı Bünyâd-ı Ferhneg-i İran. Alişâh b. Hacı Büke, Mukaddimetü’l-Usul, İ.Ü.N.E. ktp, Farsça Yazmalar, No. 1097.
• Alî Şîr Nevâyî (2015). Mîzânu’l-Evzân, (haz. Kemal Eraslan), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Babür (2000). Baburname “Babur’un Hatıratı”, (hz. Reşit Rahmeti Arat), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Evren, Melik (2021). Mûsikînin Kaynağı ve İnsana Tesirleri: Behcetü’r-Rûh Örneği, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Hâce Kemâleddîn Abdülkādir b. Gaybî el-Merâgī (1366). Câmiu’l- Elhân, (nşr. Taghi Binesh), Tahran: Müessise-i Mütâlaât ve Tahkikât-i Ferhengi.
• Hâce Kemâleddîn Abdülkādir b. Gaybî el-Merâgī (2536). Makāsidü’l-Elhân, (nşr. Taghi Bineş), Tahran: Bongah-i Tercüme ve Neşr-i Kitap.
• Khazrai, Babak (1388). “İka ve Usul Der Resâle-i Musiki-i Külliyât-ı Yûsufî”, Tarih ve Temeddün-i İslami, 5/10. ss. 141-156.
• Kheradmand, Farid (1391). “Negâhi be İka ez Fârâbî ta Emrûz”, Faslname-i Musiki-i Mâhûr, 60. ss. 199-228.
• Kutbüddîn Mahmûd b. Mes‘ûd b. Muslih el-Fârisî eş-Şîrâzî eş-Şâfiî, Dürretü’t‐Tâc li Ğurreti’d‐Debbâc, Köprülü Kütüphanesi Yazmaları, No. 867.
• Meisami, Seyyed Hossein (1397). Mûsikî-i ‘Asr-i Safevî, Tahran: İntişârât-i Ferhengistân-i Hüner.
• Mohammadzade Sadigh, Hosein (1387). Seyr-i Der Risâlehâi Musikaî, Tabriz: İntişârât-i Tekdirekht.
• Nesîmî (1385). Nesîm-i Tarab, (thk. Amir Hosein Pourjavady), Tahran: İntişârât-ı Ferhengistân-ı Hüner.
• Özkan, İsmail Hakkı (2015). Türk Musikisi Nazariyatı ve Usûlleri, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Özkan, İsmail Hakkı (2000). “Usul”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 42, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, ss. 199-201.
• Safiyyüddîn Abdülmü’min b. Yûsuf b. Fâhir el-Urmevî (1385). Risâletü’ş-Şerefiyye, (çev. Babak Khazrai), Tahran: İntişârât-i Ferhengistân-i Hüner.
• Sezikli, Ubeydullah (2018). “İran’da Bulunan Bazı Mûsikî Eserleri”, Dicle İlahiyat Fakültesi Dergisi, no. 21. ss. 55-72.
• Tural, Hüseyin (2011). Arap Edebiyâtına Arûz, İstanbul: Ensar Neşriyat.