Eyüp Karyağdı Baba Bektashi Lodge’s Tombstones

Yıl 2024, Sayı: 87, 105 - 151, 31.12.2024

Zeynep Uçar

https://doi.org/10.32704/erdem.2024.87.105

Öz

In this study, Bektashi graves and tombstones from the Ottoman
period located in the Karyağdı Baba Tekke have been examined and
evaluated from the perspective of Art History. The tekke in question
was founded by Karyağdı Ali Baba and the cemetery is located in
the northeast corner of the tekke. As a result of the examinations,
35 headstones and 13 footstones were identified on the tombstones,
along with 15 inscriptions on the tombstones and fragments. Among
the headstones, 12 standing and 12 lying ones were found in the
cemetery area, while the remaining 11 were found in fragments in
the excavation area and the courtyard of the tekke. Similarly, 10 of
the footstones are located in the cemetery area, while 3 are found
in the excavation area. Some of the headpieces and footstones on
the ground were unearthed during excavations carried out by the
Istanbul Metropolitan Municipality. Other stones included in the
research are broken headpieces found within the Lodge’s courtyard
during fieldwork conducted for the article. There are a total of 12
graves in the cemetery, with 2 being female graves and 10 being male
graves. Outside the cemetery, there are 4 female headstones. Of the
23 headstones found outside the cemetery in the excavation area and
within the tekke boundaries, many could not be read due to damage.
According to the inscriptions that could be read, 3 are male graves
and 3 are female graves. This distinction is made not only based on
the readable names but also by considering specific expressions on
certain tombstones. As far as can be deciphered from these 23 broken
and worn headstones, one grave dates back to the year 1671, while
most of the others belong to the period from the early 19th century to
the early 20th century. During the research, 9 headpiece inscriptions
were found on tombstones, 4 headpiece inscriptions were on the
ground within the burial ground, and 2 headpiece inscriptions were
found within the walls of the burial ground. While the 9 headpiece
inscriptions on graves and the 4 in the burial ground area resemble
Bektashi headpieces, the 2 found within the wall differ. Out of the 12
graves, 9 have headpieces, while 2 cylindrical graves lack headpieces,
and one has a vegetal crown. Additionally, the relief commonly found
on Sufi graves, known as “headpiece relief,” appears on 2 graves: one
with a cylindrical crown and another with a fez crown. The majority
of the initial expressions on the tombstones are predominantly seen
on Bektashi tombstones, such as “Hu, Hu Dost, Allah Hu,” whereas
expressions commonly found on other Ottoman tombstones, like
“Hüvel Baki, Hüvel Hallakul Baki,” appear on the tombstones outside the burial ground. In this study, graves were examined in terms of
titles, title protrusions, profession information, tekke information,
introductory expressions, expressions related to Bektashism, dates,
form, ornamentation, and design, aiming to shed light on other
researchers and to introduce this tekke, which holds great importance
for Bektashi culture, as unique documents.

Anahtar Kelimeler

Tombstone, Bektashi tombstones, Ottoman tombstones, Eyüp tombstones, Karyağdı Baba, Bektashi

Eyüp Karyağdı Baba Bektaşi Tekkesi Mezar Taşları

Öz

Bu çalışmada, Karyağdı Baba Tekkesi’nde yer alan, Osmanlı
Dönemi’ne ait Bektaşi mezar ve mezar taşları, Sanat Tarihi açısından
değerlendirilmiştir. Çalışmanın konusu olan tekke Karyağdı Ali Baba
tarafından kurulmuş olup, hazire tekkenin kuzey doğu köşesinde yer
almaktadır. İncelemeler sonucunda 35 baş taşı 13 ayak taşı ve 15 başlık
tespit edilmiştir. Bu başlıklardan 9 tanesi mezar taşı üzerinde, 6 tanesi
kırılmış ve herhangi bir mezar taşından bağımsız olarak yerdedir. Baş
taşlarından hazire alanında yer alanların 12 tanesi ayakta 12 tanesi
yerde geriye kalan 11 tanesi kazı alanı ve tekke avlusu içinde parçalar
halinde bulunmuştur. Aynı şekilde ayak taşlarının da 10 tanesi hazire
alanında ayakta 3 tanesi kazı alanında bulunmaktadır. Yerde olan baş
ve ayak taşlarının bir kısmı İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından
gerçekleştirilen kazıdan çıkarılmıştır. Araştırmaya dâhil edilen diğer
taşlar ise makale için yürütülen saha çalışmasında tekke avlusu
içerisinde atıl halde bulunan kırık baş taşlarıdır. Hazire içerisinde
toplam 12 mezar yer almaktadır. Bu mezarlardan 2 tanesi kadın
mezarı 10 tanesi erkek mezarıdır. Hazire alanı dışındakiler ile toplam
5 kadın baş taşı bulunmuştur. Hazire dışında yer alan kazı alanı ve
tekke sınırları içinde bulunan 23 baş taşından birçoğu zarar görmüş
olması sebebiyle okunamamıştır. Kitabesi okunmuş olanlardan
anlaşıldığı üzere 5 tanesi erkek 4 tanesi kadın mezarıdır. Bu ayrım
sadece okunan isimle değil bazı mezar taşları için belirli ifadeler
dikkate alınarak yapılmıştır. Kırık ve aşınmış olan bu 23 baş taşından
okunabildiği kadarıyla bir mezar 1671 yılına, geriye kalanlardan çoğu
19. yüzyıl başından 20. yüzyıl başına kadarki tarih aralığına denk
gelmektedir. Araştırma esnasında 9 başlık mezar taşı üzerinde, 4 başlık
hazire alanında yerde, 2 başlık da hazire alanındaki duvarın içinde
bulunmuştur. Mezar üzerinde bulunan baş taşlarındaki 9 başlık ve
hazire alanındaki 4 başlık Bektaşi başlıklarıyla benzerlik gösterirken duvar içerisinde bulunan 2 başlık Bektaşi başlığından farklıdır.
12 mezardan 9 tanesinde başlık var iken 2 tanesi silindirik gövdeli
başlıksız ve biri bitkisel tepeliklidir. Ayrıca tarikat mezarlarında sıkça
rastladığımız başlık kabartması da biri silindirik gövdeli biri fes
başlıklı 2 mezarda görülmektedir. Mezar taşlarında karşımıza çıkan
başlangıç ifadelerinin büyük çoğunluğu ağırlıklı olarak Bektaşi mezar
taşlarında gördüğümüz; Hu, Hu Dost, Allah Hu gibi ifadelerdir fakat
hazire alanı dışındaki mezarlarda ise diğer Osmanlı mezar taşlarında
gördüğümüz Hüvel Baki, Hüvel Hallakul Baki gibi ifadeler karşımıza
çıkar. Bu çalışmada mezarlar; başlıkları, başlık kabarmaları, meslek
bilgileri, tekke bilgileri, başlangıç ifadeleri, Bektaşilik ile ilgili
ifadeler, tarihler, biçim, bezeme ve tasarım yönünden incelenerek
diğer araştırmacılara ışık tutmak ve Bektaşi Kültürü için büyük bir
öneme sahip olan bu tekkeyi özgün birer belge olarak değerlendirip
daha iyi tanıtmak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mezar taşı, Bektaşi mezar taşları, Osmanlı mezar taşları, Eyüp mezar taşları, Karyağdı Baba, Bektaşi

Kaynakça

• Ağırdemir, E. (2011). “Bektaşilikte Tac Çeşitleri ve Anlamları”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (60): 365-378.
• Aydoğdu, A. (2011). 19. Yüzyılda İstanbul’daki Bazı Hazirelerdeki (Sur İçi Bölgesi) Mezar Taşlarında Kullanılan Motiflerin Analizi, SBE, Geleneksel Türk Sanatları Anasanat Dalı Teship Programı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• Çal, H. (2022). “17-20. Yüzyıl Mezar Taşlarında Bektaşilik”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (104): 491-551.
• Çal, H. (2021). “Türkiye Mezar Taşı Tipleri 1: Güneş Tepelikliler”, Belleten, (303): 645-689.
• Çal, H. (2000) “İstanbul Eyüp’teki Erkek Mezar Taşlarında Başlıklar”, Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla III. Eyüp Sultan Sempozyumu Tebliğler, (III): 208- 225.
• Çal, H. (2015). “Türklerde Mezar – Mezar Taşları”, Aile Yazıları 8, (8): 295-332.
• Çetin, N. (2018). “Fethin Sembol Semti Eyüpsultan’da Tasavvuf Kültürü”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, (73): 156-173.
• Çift, S. (2003). “1826 Sonrasında Bektaşilik ve Bu Alanla İlgili Yayın Faaliyetleri”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, (1): 249-268.
• Filiz, M. (2021). “Fahri Maden, İstanbul Bektaşileri, Gazi Kitabevi, Ankara, 2019”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (99): 679-684.
• Gümüşoğlu, H. D. (2018). “Mansur Baba Haziresi’ndeki Son Osmanlıca Bektaşi Mezar Taşları” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi”, (85): 9-41.
• Karaçağ, A. (2011). “Elmalı Abdal Musa Dergahı’ndaki Bektaşi Mezartaşları”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (57): 99-130.
• Laqueur, Hans-Peter (1984). Suut Kemal Yetkin’e Armağan, “Osmanlı Mezar Taşları’nın Süslemesinde Bitkisel Motifler”, 1. Baskı. Ankara, Hacettepe Üniversitesi, 263-273.
• Laqueur, Hans-Peter (1997). Hüve’l-Baki İstanbul’da Osmanlı Mezarlıkları ve Mezar Taşları, 46. Baskı. İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Maden, F. (2011). “Bektaşilikte Giysi ve Sembol Olarak Tac”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (60): 65-84.
• Maden, F. (2013). “Arnavutluk’ta Bektaşilik ve Arnavutluk’un Bağımsızlığına Giden Süreçte Bektaşiler”, Avrasya Etüdleri, (44): 141-176.
• Maden, F. (2014). “Eyüp İdrisköşkü’nde Bir Erenler Durağı: Karyağdı Baba Hafız Baba Bektaşi Tekkesi”, Alevilik Araştırmaları Dergisi, (8): 49-115.
• Özdemir, A. R. (2021). “Şeyh Safiyyüddin-i Erdebili’nin Etnik Kökeni ve İnancı Hakkında Bazı Değerlendirmeler”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (100): 235-252.
• Öztürkler, H. C. (2013). “Bektaşi Mezar Taşları Üzerine Bir İnceleme: Şemsi Baba Tekkesi Örneği”, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (4):155-193.
• Taşkaya, M. (2021). Karyağdı Baba Tekkesi Restorasyon Projesi, FBE, Mimarlık ABD, Yüksek Lisans Tezi, Gebze: Gebze Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Tanman, B. (1990). İstanbul Tekkelerinin Mimari ve Süsleme Özellikleri, SBE, Sanat Tarihi Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Temren, B. (2010). “Bektaşi Giyim Kuşamında Kutsal Simgelere Örnekler”, Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, (2):19-34.
• Uçar, Zeynep (2019). İstanbul Çorlulu Ali Paşa Külliyesi Mezar Taşları, 1. Baskı. İstanbul, Yalın Yayıncılık.
• Umaroğlu, F. (2017). “Balkanlarda Bektaşilik ve Bektaşi Tekkeleri”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, (1): 458-481.
• Varol, M. (2013). “19. Yüzyıl İstanbul’unda Bazı Tekkelerin Matbaacılık Faaliyetleri”, Osmanlı Araştırmaları, (13): 317-342.
• Vatın, N.-Zarcone, T. (1999). “İstanbul’da Bir Bektaşi Tekkesi: Karyağdı (Eyüp) Tekkesi”, Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (11): 143-154.
• Yılmaz, G. (2015). “Bektaşilik ve İstanbul’daki Bektaşi Tekkeleri Üzerine Bir İnceleme”, Osmanlı Araştırmaları, (14): 97-136.
• Yüksel, M. (2005). “Eyüp- Karyağdı Baba Bektaşi Tekkesi (Hafız Baba Dergahı)” Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla IX. Eyüp Sultan Sempozyumu Tebliğler. (IX): 194-223.