Observations on Narrative Forms Between Reality and Literaryness

Yıl 2024, Sayı: 87, 153 - 176, 31.12.2024

Recai Özcan

https://doi.org/10.32704/erdem.2024.87.153

Öz

The concept of literaryness is generally used to express the aesthetic
and linguistic characteristics of written or oral texts. The notion
encompasses the artistic value of a text, the use of language, the
style of expression, the way emotions and thoughts are conveyed, the
structure, and depth of expression, also signifying the aesthetic and
emotional impact of literary works. However, the meaning attributed
to this concept can vary across cultures and time periods, and can
be interpreted differently by different writers, critics, or readers. Due
to the variability and uncertainty in drawing its boundaries, debates
about the concept of literaryness continue. Narrative genre, on the
other hand, is a concept used to determine how a text is organized,
the language and style of narration, the themes it contains, and its
narrative purpose.
This article presents an approach that questions the boundaries of
literature and the definition of genres. While examining the relationship
between reality and fiction in every narrative, it emphasizes the
approaches of different disciplines to this issue. However, especially
when discussing various narrative genres from newspaper articles to
literary texts, it points out that the boundaries of genres are not fixed
and can change over time, highlighting the importance of language
and style in determining genres. The main thesis of the article, which
seeks answers to fundamental questions such as how literary works
can be distinguished from other written texts, is that the boundaries
between literature and reality are uncertain, and genres can vary in
this regard, requiring attention to this issue in genre naming. The
article also focuses on the role of language and style in determining
genres. It argues that it is possible to understand genres by examining
the elements and structures contained in texts, that literature is not
limited to classical genres, and that modern/postmodern approaches
are effective in determining genres, explaining claims such as some
texts not strictly adhering to the specific characteristics of a genre but
often combining elements of different genres, and texts with these
characteristics can be called “hybrid narratives”. In literary studies,
narrative genres that are evaluated separately from literary text
genres, under the heading of instructional texts, such as newspaper articles, interviews, literary criticisms, memoirs, and the narrative
changes they have undergone with the spread of newspaper culture,
both in Western and Turkish literature, are discussed with examples
to support the theoretically advanced claims in the selected texts.

Anahtar Kelimeler

Narrative genres, hybrid narrative genres, hybrid narratives, the problem of literariness, style, instructive texts, literary texts

Gerçeklikle Edebîlik Arasında “Öyküleşen Anlatılar” Üzerine Bazı Tespitler

Öz

Edebîlik kavramı genellikle yazılı veya sözlü metinlerin estetik ve
dilbilimsel özelliklerini ifade etmek için kullanılır. Bir metnin sanat
değerini, dilin kullanımını, anlatım tarzını, duygu ve düşünceleri ifade
etme biçimini, yapılandırmasını ve derinliğini belirleyen unsurları
içeren edebîlik kavramı aynı zamanda edebî eserlerin estetik ve
duygusal etkisini de ifade eder. Ancak bu kavrama yüklenen anlam,
kültürler arasında ve dönemden döneme değişebilir ve farklı yazarlar,
eleştirmenler veya okuyucular tarafından farklı yorumlanabilir.
Sınırlarının çizilmesindeki değişkenlik ve belirsizlik nedeniyle
edebîlik kavramı üzerine tartışmalar devam etmektedir. Anlatı türü,
bir metnin nasıl organize edildiğini, anlatıldığı dil ve anlatım tarzını,
içerdiği temaları ve anlatım amacını belirlemek için kullanılan bir
kavramdır. Bir anlatı türünün gerçekliği yansıtması veya gerçeklikten
uzaklaşıp edebîlik sınırlarına dahil olmasının yazarın niyeti, üslubu
gibi farklı unsurlarla ilişkisi vardır. Bu unsurlar üzerine yapılacak
tartışmalar edebîlikle gerçeklik arasında kalan, sınırları net olmayan
anlatı türlerinin varlığını işaret ederken bu belirsizliğin nedenleri
üzerine daha kapsamlı çalışmalara yol açabilir.
Bu makale edebiyatın sınırlarını ve türlerin tanımlanmasını sorgulayan
bir yaklaşım sunuyor. Edebî veya öğretici her anlatının gerçeklik
ve kurmaca ile ilişkisini incelemekle birlikte, farklı disiplinlerin bu
konuya yaklaşımlarının altını çiziyor. Bununla birlikte özellikle, gazete
haberlerinden edebî metinlere kadar çeşitli anlatı türlerini ele alırken,
türlerin sınırlarının sabit olmadığına ve zamanla değişebileceklerine,
dilin ve üslubun tür belirlemedeki önemine dikkat çekiyor. Edebî
eserlerin diğer yazılı metinlerden hangi özellikleriyle ayrılabileceği
gibi temel sorulara cevap arayan makalenin temel tezi, edebiyat ve
gerçeklik arasındaki sınırların belirsiz olduğu ve türlerin bu açıdan değişkenlik gösterebileceği, tür adlandırmalarında bu hususa dikkat
edilmesi gerektiği yönündedir. Makalede ayrıca, dilin ve üslubun tür
belirlemedeki rolüne odaklanılır. Metinlerin içerdikleri öğelerin ve
yapıların incelenmesiyle türlerin anlaşılmasının mümkün olabileceği;
edebiyatın sadece klasik türlerle sınırlı olmadığı ve modern/postmodern
yaklaşımların türlerin belirlenmesinde etkili olduğu, bazı metinlerin
sadece belirli bir türün kesin özelliklerini taşımadıkları, çoğu zaman
farklı türlerin öğelerini bir araya getirdikleri, bu özelliklere sahip
metinlerin “melez/hibrit anlatılar” olarak adlandırılabileceği gibi
iddialar, örnekler üzerinden açıklanır. Makale, dilin ve üslubun tür
belirlemedeki önemi üzerine odaklanırken, metinlerin içerdikleri dil
özelliklerinin türlerin belirlenmesinde kritik bir rol oynadığını; ayrıca,
her dönemin dil ve ifade anlayışının kendine özgü normlarının olduğu
ve bu normların zamanla değişebileceği üzerinde durur. Edebiyat
incelemelerinde edebî metin türlerinden ayrı, öğretici metinler başlığı
altında değerlendirilen gazete haberleri, röportajlar, edebî eleştiriler,
anılar gibi anlatı türlerinin gazete kültürünün yaygınlaşmasıyla birlikte
yaşadıkları türsel değişimlerin gerek Batı gerekse Türk edebiyatındaki
örneklerine yer verilen makalede teorik olarak ileri sürülen iddialar
seçili metinlerle desteklenmeye çalışılır.

Anahtar Kelimeler

Anlatı türleri, melez anlatı türleri, hibrit anlatılar, edebîlik problemi, üslup, öğretici metinler, edebî metinler

Kaynakça

• Aktaş, Şerif (1998). Edebiyatta Üslup ve Problemleri, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Aktaş, Şerif (2013). Anlatma Esasına Bağlı Edebî Metinlerin Tahlili, Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınları.
• Aktaş, Şerif ve Gündüz, Osman (2002). Yazılı ve Sözlü Anlatım, Ankara: Akçağ Yayınevi.
• Ataç, Nurullah (1932, Ağustos 24). “Yine Tenkit”, Milliyet Gazetesi, s. 2.
• Ataç, Nurullah (1964). Söyleşiler, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ataç, Nurullah (2020). Keziban’a Mektuplar, İstanbul: YKY.
• Chatman, Seymour (2009). Öykü ve Söylem Filmde ve Kurmacada Anlatı Yapısı, Ankara: Der Ki Basım Yayım.
• Coşkun, Recai (2024, 24 Şubat). “Bilgelik Olarak Dijital İşletmecilik’ Comte’un ‘Religion of Humanity’sinden Sonra Sosyal Bilimler İçin Yeni Bir Felsefi Açılım Sunabilir mi?” (Erişim Tarihi: 22 Nisan 2024), https:// www.researchgate.net/publication/375237911
• Çakır, Hasan (2002). Öykü Sanatı, Konya: Çizgi Kitabevi.
• Çıraklı, Mehmet Zeki (2015). Anlatıbilim, Ankara: Hece Yayınları. Dervişcemaloğlu, Bahar (2014). Anlatıbilime Giriş, İstanbul: Dergâh Yayınları. Emre, İsmet (2006). Postmodernizm ve Edebiyat, Ankara: Anı Yayıncılık. Fulford, Robert (2014). Anlatının Gücü, İstanbul: Kolektif Kitap.
• Genette, Gerard (2020). Anlatının Söylemi, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Gerard, Rene (1988). Fiction&Diction, London: Cornell University Press.
• Gülsoy, Murat (2018). 602. Gece Kendini Fark Eden Hikaye, İstanbul: Can Yayınları.
• İhsan Arif (1931, Mayıs 20). “Ölüme Yol Açan Aşk”, Yeni Gün Gazetesi, s. 16.
• İmzasız. (1930, Şubat 20). “Üç Kişi İntihar Etti”, Vakit Gazetesi, s. 6. Löwenthal, Leo (2020). Edebiyat, Popüler Kültür ve Toplum, İstanbul: Metis Yayınları.
• Özdemir, Emin (1999). Yazınsal Türler. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Randall, William L. (2014). Bizi “Biz” Yapan Hikâyeler, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Storr, Will (2020). Hikâye Anlatıcılığının Bilimi, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Uygur, Nermi (1969). İnsan Açısından Edebiyat, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Ünaydın, Ruşen Eşref (1985). Diyorlar ki, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Wellek, Rene&Warren, Austın (2001). Edebiyat Teorisi, İzmir: Akademi Kitabevi.
• Yesari, Mahmut (1932, Şubat 2). “Hanife Hanım Roman Okuyor”, Yeni Gün Gazetesi, s. 6.