A Public Building That Has Not Survived to The Present Day: Zı̇le Government Mansion

Yıl 2024, Sayı: 87, 177 - 199, 31.12.2024

Serpil Seyfi

https://doi.org/10.32704/erdem.2024.87.177

Öz

During the period of Westernization, a process of change and
transformation began in Ottoman architecture. Renewal activities,
especially concerning public buildings, were carried out in accordance
with the administrative division regulations after the proclamation
of the Tanzimat Edict. As a result of the Ottoman Empire’s efforts
for modernization, various institutions were constructed or rented to
maintain the functioning of state levels. One such building type was
the government mansions. The government mansion built in Zile is
an example of a structure used for this purpose.
It is seen from the archive scans about the Zile Government House
that the need for a government mansion was established through
rental method. Although there were several attempts to build a
government mansion in Zile, this could not be realized due to
economic reasons. It can be argued that the mansion that has survived
from the Ottoman period, which constitutes the focus of our study,
was used as a government mansion during the Ottoman period as
well, since it was located in the city center of Zile and was located in
an area where important events took place. The building, which was
also used as a government mansion in the Republican period, was
also used for services such as schools and health centers. It is known
that the government mansion in Zile, which survived until the 1980s,
also witnessed the uprisings that took place in Zile during the War of
Independence. The gang leaders who started the Zile rebellion were
executed in front of this government mansion. On the other hand,
due to its use as a girls’ institute in the 1960s, the work also has an
important place in the memory of the people.In this study, with the
information obtained from the archives, the plan and architectural
features of a mansion that has not survived to the present day, which
was used as a government mansion in Zile, were tried to be revealed
together with the stylistic features in which it was built. While the
Zile Government Mansion, which has not survived to the present
day and has very limited information in publications and archives, is
examined within the framework of the photographs we have accessed
from a private archive and the municipal archive; It was evaluated
together with the cultural inventory fiche in the Zile Municipality
archive and the information in the archive of the Sivas Regional
Board for the Protection of Cultural Assets. Given the absence of any
surviving documentation pertaining to the construction of the edifice, the architects have endeavoured to reconstruct the building’s design
based on the recollections of individuals who were familiar with the
structure and its functions. This approach, known as oral history,
involved conducting interviews with those who had direct experience
of the building and utilising their accounts to inform the design
process. Photographs of the building were also consulted during the
design phase.These photographs were especially instructive about
the façade designs of the building. The building was designated as a
cultural property in need of protection in 1983; however, the building
was subsequently removed for unknown reasons. It is probable that it
was about to collapse due to lack of maintenance. Having witnessed
important events in history, the building was allocated and used
by various institutions during the Republican period and gained an
important place in people’s memory. The study is a restitution attempt
on Zile Old Government Mansion. In this way, it is also aimed to
contribute to new research.

Anahtar Kelimeler

Ottoman architecture, Westernization, Tanzimat, government mansion, Zile

Günümüze Ulaşmamış Bir Kamu Binası: Zile Hükümet Konağı

Öz

Batılılaşma döneminde Osmanlı mimarlığında bir değişim ve dönüşüm
süreci başlamıştır. Özellikle kamu yapıları kapsamında yapılan
yenileşme faaliyetleri Tanzimat Fermanı’nın ilan edilmesinden sonra
idari taksimatta yapılan düzenlemeye uygun şekilde gerçekleşmiştir.
Osmanlı Devleti’nin modernleşme amacıyla yürüttüğü bu çalışmalar
neticesinde devlet kademelerinde işleyişin sürdürülmesi için çeşitli
kurumların inşası veya kiralanması sağlanmıştır. Bu yapı türlerinden
birisi hükümet konaklarıdır. Zile’de inşa edilen hükümet konağı da bu
işlevi yerine getirmek için kullanılmış yapılardandır.
Zile Hükümet Konağı hakkında yapılan arşiv taramalarından kiralama
usulüyle hükümet konağı ihtiyacı tesis edilmiş olduğu görülmektedir.
Zile’de birkaç kez hükümet konağı yapma girişimleri olsa da ekonomik
sebeplerle bu durum gerçekleştirilememiştir. Çalışmamızın odağını
oluşturan Osmanlı döneminden günümüze ulaşan konağın o dönemde
de Zile kent merkezinde bulunması ve önemli olayların yaşandığı bir
saha içinde kalması nedeniyle Osmanlı döneminde de hükümet konağı
olarak kullanılmış olduğu ileri sürülebilir. Cumhuriyet döneminde de
hükümet konağı olarak kullanılan bina bu işlevinin dışında okul ve
sağlık ocağı gibi hizmetler için de kullanılmıştır. Zile’de 1980’lere
kadar ayakta kalabilmiş hükümet konağının Kurtuluş Savaşı sırasında
Zile’de meydana gelen ayaklanmalara da şahitlik etmiş olduğu
bilinmektedir. Zile isyanını başlatan çete liderleri bu hükümet konağı
önünde idam edilmiştir. Diğer taraftan 1960’lı yıllarda kız enstitüsü
olarak kullanılmasından ötürü eser, halkın hafızasında önemli bir yere
de sahiptir. Bu çalışmada Osmanlı Arşivi, Sivas Kültür Varlıklarını
Koruma Bölge Kurulu ve Zile Belediyesi arşivlerinden elde edilen
bilgilerle Zile’de hükümet konağı olarak kullanılmış, günümüze
ulaşmayan bir konağın plan ve mimari özellikleri, inşa edildiği üslup özellikleriyle beraber ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır.
Günümüze ulaşmayan, yayınlarda ve arşivlerde sınırlı bilgi bulunan Zile
Hükümet Konağı özel bir arşivden ve belediye arşivinden ulaştığımız
fotoğraflar çerçevesinde incelenirken; Zile Belediyesi arşivinde yer
alan kültür envanteri fişi ve Sivas Kültür Varlıklarını Koruma Bölge
Kurulu arşivinde yer alan bilgilerle birlikte değerlendirilmiştir. Eserin
günümüze ulaşan bir projesi bulunmadığından yapının yaklaşık
planları bu binayı bilen ve bu kamu binasından hizmet almış kişilerin
beyanları dikkate alınarak, sözlü tarih çalışması yapılarak, çizilmiştir.
Yapının çizimleri çıkarılırken fotoğraflarından da yararlanılmıştır. Bu
fotoğraflar bilhassa yapının cephe tasarımları hakkında yol gösterici
olmuştur. Eser, 1983 yılında korunması gerekli kültür varlığı olarak
belirlenmiştir; ancak sonrasında yapı bilinmeyen bir nedenle ortadan
kaldırılmıştır. Eserin bakımsızlıktan yıkılmaya yüz tutmuş olduğu
ihtimal dahilindedir. Tarihte önemli olaylara tanıklık etmiş olan eser,
Cumhuriyet döneminde çeşitli kurumlara tahsis edilerek kullanılmış
ve insanların belleğinde önemli bir yer edinmiştir. Çalışma, Zile Eski
Hükümet Konağı üzerine gerçekleştirilmiş bir restitüsyon denemesidir.
Bu haliyle yeni araştırmalara katkı sağlanması da hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı mimarisi, Batılılaşma, Tanzimat, hükümet konağı, Zile

Kaynakça

• Altındal, Bekir (2011). Zile’den Zela’ya Tarihi Yolculuk, İstanbul: Bayrak Yayıncılık.
• Avcı, Yasemin (2017). Osmanlı Hükümet Konakları Tanzimat Döneminde Kent Mekânında Devletin Erki ve Temsili, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Bildiş, Aslıhan (2006). Kentsel Koruma Bağlamında Eski Kentlerin Geliştirilmesine Yönelik Bir Araştırma; Tokat-Zile Örneğinde İrdelemeler, Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Koca, Feray (2016). “Muğla’da Osmanlıdan Cumhuriyete İdari Merkezin Sembolü Hükümet Konakları”, Mimarlık Dergisi, s. 59–65.
• Kurşun, Zekeriya (1991). Küçük Mehmed Said Paşa (Siyasi Hayatı, İcraatı ve Fikirleri) 1838-1914, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kuruloğlu, Fehim (2011). Arşiv Belgeleri Işığında Zile de Meydana Gelen Doğal Afetler. İçinde. (ss. 330-334), II. Tarihi ve Kültürü ile Zile Sempozyumu, Zile.
• Ortaylı, İlber (1984). Söyleşi: Osmanlı’dan Bugüne Hükümet Konakları, Mimarlık, S. 203, s.1-15.
• Özbakır, Abdurrahman (2010). Zile’de Şehirsel Gelişme, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Özcan, Koray (2006). “Tanzimat’ın Kent Reformları: Türk İmar Sisteminin Kuruluş Sürecinde Erken Planlama Deneyimleri”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları Dergisi. c. VII, sayı: 2, s. 178.
• Seyfi, Serpil (2023). Arşiv Kaynaklarına Göre Tokat İli’nin Kentsel Gelişim Sürecinde Koruma Ve Onarım Uygulamaları, Doktora Tezi, Ordu.
• Topçubaşı, Mine ve Eyüpgiller, Kutgün (2010). “19. yüzyılda Kastamonu Eyaleti’nde Hükümet Daireleri”, İTÜ Dergisi Mimarlık Planlama Tasarım, Sayı 9, 108-120.
• Toptaş, Rahşan (2022). “Hükümet Konaklarına İzmir Vilayeti’nden İki Örnek: Kemalpaşa (Nif) Ve Bayındır Hükümet Konakları”, Uluslararası Sosyal Bilimler Akademik Araştırmalar Dergisi, 6 (2), s. 22-39.
• Türker, Kemal (2011). Zile’yi Ele Geçiren İsyancılara Karşı Kalede Savunma Yapan Zileli Süvari. İçinde (418-420), II. Tarihi ve Kültürü ile Zile Sempozyumu, Zile.
• Vardar, Bayram (2012). “Üsküp Vilayet Konağı”, Bursa’da Zaman, 4, s. 28-29.
• Yazıcı, Nurcan (2010). “Amasya’daki Hükümet Konağı Binaları”, Sanat Dergisi, S.18, s. 91-105.
• Yazıcı Metin, Nurcan (2019). Devlet Kapısı: Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Hükümet Konaklarının İnşa Süreci ve Mimarisi, Yayın Yeri: Kitabevi.
• Yılmaz, Orhan (2014). Kurtuluş Savaşında Zile İsyanı. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Tokat Tarihi ve Kültürü Sempozyumu, 1, s. 767-780.