Comparative Analysis of Rast and Sazkâr Maqams on Verbal Works

Yıl 2024, Sayı: 87, 231 - 263, 31.12.2024

Dilek Yüzlüer

https://doi.org/10.32704/erdem.2024.87.231

Öz

The most important concept that create the basis of Turkish music is
maqam. Throughout the historical process, many musicologists have
discussed and classified maqams in different systems. These studies
were published in written by the authors in their own time and have
survived to the present day and have become a source of research.
In order to understand the maqams, in addition to examining it is
also important to compare different maqams and analyze the works
composed in these maqams. The findings that emerge as a result of
these analyzes clearly reveal the characteristic that distinguish the
maqams from each other. Nowadays, with the increase in musicology
and art proficiency programs of conservatories, there is an increase
in academic studies on Turkish music. Maqam and composition
analyzes also constitute an important part of these studies.
In this study, Rast and Sazkar maqams, which similar to each other
but differ from each other in terms of their structural features are
discussed comparatively. Theorical information about the maqams is
given and their similarities and differences are revealed. The historical
process of both maqams was examined. Maqam descriptions of
musicologist who have made significant contributions to Turkish
music are included and the process of change Rast and Sazkar
maqams used today is explained through examples. Rast maqam has
been accepted as the main maqam by musicolologists throughout
history and many compositions have been made until today. The
Sazkar maqam was invented in later periods and it is known that the
number of compositions that have survived to present day is less than
the Rast maqam. The most important reason why these two makams
are preferred for analysis is that when performing the taksim form,
which has an important place in instrumental music, the maqams with
similar characteristics are confused with each other and cannot be
distinguished during the performance. This is especially common in
the Rast and Sazkar maqams. Considering that the distinctive features
of both makams can not fully understand, it was deemed appropriate
to conduct this study in order to better understand their different
characteristics and solve to the the problem in question.
While examining both maqams, the form structures of the
compositions were analyzed, the verse and terennum sections
were examined in detail. Composer’s melody productivity is one
of the important reasons why maqam recipes vary. For this reason
compositions examined were preferred in the form of beste (2),
ağır semai, yürük semai form composed by composers of different
periods. The rhythms used in the compositions consist of zencir,
hafif, remel, aksak semai and yürük semai. All the findings obtained
from the maqam descriptions and composition analysis are shown
with statistical, tablets and graphs, and the features that should be
taken into consideration in taksim performance are discussed.

Anahtar Kelimeler

Turkish music, maqam, rast, sazkâr, analysis

Rast ve Sazkâr Makamlarının Sözlü Eserler Üzerinde Karşılaştırılmalı Analizi

Öz

Türk musikisinin temelini oluşturan en önemli kavram makamdır.
Tarihsel süreç içerisinde birçok müzikolog makamları farklı
sistemlerde ele almış ve tasnif etmiştir. Bu çalışmalar müellifler
tarafından kendi devirlerinde yazılı olarak neşredilmiş, günümüze
kadar ulaşarak araştırmalara kaynak oluşturmuştur. Makamların
anlaşılmasında kaynakları incelemenin yanı sıra farklı makamların
karşılaştırılması ve bu makamlarda bestelenmiş olan eserlerin
analizinin yapılması önemlidir. Bu analizlerin neticesinde ortaya
çıkan bulgular, makamları birbirinden ayıran özellikleri net bir şekilde
ortaya koymaktadır. Günümüzde konservatuarların müzikoloji ve
sanatta yeterlilik programlarının çoğalması ile Türk musikisi ile ilgili
akademik çalışmalarda artış görülmektedir. Makam ve eser analizleri
de bu çalışmaların önemli bir bölümünü oluşturmaktadır.
Bu çalışmada birbirine benzeyen ancak yapısal özellikleri açısından
birbirinden farklı olan Rast ve Sazkar makamları karşılaştırmalı
olarak ele alınmıştır. Makamlar hakkında nazari bilgiler verilerek
benzerlikleri ve farklılıkları ortaya konulmuştur. Her iki makamın
tarihsel süreci incelenmiştir. Türk müziğine önemli katkılarda
bulunmuş müzikologların makam tariflerine yer verilmiş ve
günümüzde kullanılan Rast ve Sazkar makamlarının yıllar içindeki
değişim süreci örnekler üzerinden anlatılmıştır. Rast makamı,
tarihsel süreçte müzikologlar tarafından ana makam olarak kabul
edilmiş ve günümüze kadar birçok beste yapılmıştır. Sazkar makamı,
daha sonraki dönemlerde terkip edilmiş olup, günümüze ulaşan
eser sayısının Rast makamına oranla daha az olduğu bilinmektedir.
Bu iki makamın analiz için tercih edilmesinin en önemli sebebi,
enstrümantal müzikte önemli bir yere sahip olan taksim formu icra
edilirken karakteristik özellikleri benzer olan makamların birbirleri ile
karıştırılması ve icra esnasında ayırt edilememesidir. Özellikle Rast ve
Sazkâr makamlarında bu durum sık görülmektedir. Her iki makamın
ayırt edici özelliklerinin tam olarak anlaşılamadığı düşüncesi ile farklı
karakteristik özelliklerinin daha iyi anlaşılması ve söz konusu olan
soruna çözüm getirilmesi amacıyla bu çalışmanın yapılması uygun
görülmüştür.
Rast ve Sazkâr makamları incelenirken eserlerin form yapıları analiz
edilmiş, mısra ve terennüm bölümleri ayrıntılı olarak incelenmiştir.
Bestecilerin melodi üretkenliği makam tariflerinin değişiklik
göstermesinin önemli sebeplerinden biridir. Bu sebeple incelenen
eserler, farklı dönem bestekârlarının bestelemiş olduğu beste (2 adet),
ağır semai ve yürük semâi formunda tercih edilmiştir. Eserlerde
kullanılan usuller zencir, hafif, remel, aksak semai ve yürük semaiden
oluşmaktadır. Makam tarifleri ve eser analizinden elde edilen tüm
bulgular istatistik, tablo ve grafiklerle gösterilerek taksim icrasında
dikkat edilmesi gereken özellikler ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk musikisi, makam, rast, sazkâr, analiz

Kaynakça

• Arel, Hüseyin Saadettin (1993). Türk Musikisi Nazariyatı Dersleri, Haz. Onur Akdoğu, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Başar Çelik, Binnaz (2001). Hızır Bin Abdullah’ın Kitâbü’l Edvâr’ı ve Makamların İncelenmesi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Ezgi, Suphi Ziya (1933). Nazari ve Ameli Türk Musikisi C.1, İstanbul: Milli Mecmua Matbaası.
• Kutluğ, Yakup Fikret (2000). Türk Musikisinde Makamlar, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Oransay, Gültekin (1990). Prof. Dr. Gültekin Oransay Derlemesi I, Haz. Serhat Durmaz ve Yavuz Daloğlu, İzmir: Güven Ofset Ltd.
• Özkan, İsmail Hakkı (1994). Türk Musikisi Nazariyatı ve Usulleri Kudüm Velveleleri, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Öztuna, Yılmaz (1987). Türk Musikisi Teknik ve Tarih, İstanbul: Kent Basımevi.
• Öztuna, Yılmaz (1990). Büyük Türk Musikisi Ansiklopedisi II, Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Öztürk, Okan Murat (2014). Makam Müziğinde Ezgi ve Makam İlişkisinin Analizi ve Yorumlanması Açısından Yeni Bir Yaklaşım, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Müzikoloji ve Müzik Teorisi Anabilim Dalı, Doktora Tezi.
• TRT Türk Sanat Müziği Repertuarı Arşivi.
• Tura, Yalçın (2006). Tedkîk ü Tahkîk İnceleme ve Gerçeği Araştırma, İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Tura, Yalçın (2017). Türk Mûsikîsinin Mes’eleleri, İstanbul: İz Yayıncılık. Türkiye Radyo Televizyon Kurumu (TRT) Nota Arşivi, İstanbul.
• Urmevî, Safiyüddin (XIII. yy). Kitâbü’l- Edvâr, Fatih Kütüphanesi, nr.3661, vr.11 a.
• Uygun, Mehmet Nuri (2019). Kitâbü’l- Edvâr, Safiyüddin Urmevî, İstanbul: İbn Haldun Üniversitesi Yayınları.
• Yeğin, Abdullah ve Abdülkadir Badıllı, Hekimoğlu İsmail, İlhan Çalım (1992). Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Büyük Lügat, İstanbul: Türdav Basım ve Yayım Ticaret ve Sanayii A. Ş.