Ulusal Basına Yansıdığı Şekliyle Bitlis (1930-1940)

Yıl 2023, Cilt: 2 Sayı: 2, 80 - 109, 27.06.2023

Rıdvan Kızılkaya

Öz

Bu çalışma Bitlis kentinin tarihi süreç içerisinde geçirmiş olduğu değişim ve dönüşümü üzerinde durulmuştur. Bir yerin geçmişine ait bilgi ve belgelerin olması o yerin hangi aşamalardan geçtiğini göstermesi bakımından oldukça önemlidir. Dolayısıyla coğrafi etmenlerin de etkisiyle sosyo-ekonomik ve kültürel hayata nasıl yansıdığı gibi konular hakkında bilgiler içerir. Öte yandan bu bilgiler söz konusu bölgenin geleceğine yönelik planlamalarda da başvurulabilir. Bu araştırma 1930-1940 yılları arasında ulusal basına yansıdığı şekliyle Bitlis şehrinin coğrafi perspektifinden tarihsel süreçte yaşanılan gelişmelerden hareketle şekillenmiştir. Basın siyaset ilişkisi bağlamında değerlendirildiğinde iktidarlar gücünü sağlamlaştırmak ve kamuoyu oluşturmak amacıyla basından faydalanma yolunu seçmişlerdir. Ayrıca basın aracılığıyla kamuoyu oluşturulan halk kitleleri rahat bir şekilde yönetilebilir ve yönlendirilebilir. Bitlis ile alakalı basına yansıyan haberlere bakıldığında genel olarak tek parti iktidarının Bitlis’e yönelik kalkınma hamlelerini içerdiği görülmektedir. Her yönüyle kapsamlı çalışmaların yürütüldüğü basında yer almaktadır. Kültürel, sosyal, ekonomik ve ulaşım alanlarında gerçekleştirilen faaliyetler özellikle geniş bir şekilde aktarılmıştır. Bitlis’in önemli bir şehir olduğu vurgusu sıklıkla hatırlatılarak kalkınması uğruna çalışmaların daha da yoğunlaştırılması gerektiği mesajları verilmiştir. Şehrin coğrafi yapısından kaynaklı olumsuz şartların hüküm sürüdüğü Bitlis’te kalkınma hamleleri ile nüfusun bölgeden ayrılması engellemeye çalışılmıştır. Öyle ki bir zamanlar Bitlis’ten göç etmek zorunda kalan ailelerin tekrar geri dönmelerine yönelik faaliyetler dahi yürütülmüştür. Yetkililerin dikkatini Bitlis’e çekerek geri kalmışlığın giderilmesi amacıyla basın aracılığıyla bu durum yerine getirilmeye çalışılmıştır.
Bu çalışmanın şekillenmesinde başta dönemin basını –Akşam, Son Posta, Tan, Hâkimiyet-i Milliye, Yeni Asır, Anadolu, Ulus, Kurun, Milliyet- olmak üzere arşiv, telif eserler ve farklı çalışmalardan faydalanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bitlis, Basın, Doğu Anadolu, Tek parti, Kalkınma

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı
• BCA,490.1.1121.89.2
• BCA, 490.1.1672.837.1.
• Süreli Yayınlar
• Akşam, 30 Temmuz 1937.
• Anadolu, 25 Temmuz 1937.
• Hâkimiyet-i Milliye, 26 Ağustos 1934. Kurun, 11 Nisan 1938.
• Milliyet, 30 Eylül 1930.
• Son Posta, 10 Nisan 1934.
• Tan, 8 Şubat 1937.
• Ulus, 30 Mayıs 1938.
• Yeni Asır, 3 Haziran 1938.
• Yurd Yolu Gazetesi, 4 Ekim 1939.
• Son Posta, 31 Mart 1940.
• Araştırma Eserler (Kitap, makale)
• Akış, Osman (2020). “Halka Türkçe Öğretmede Halkevlerinin Rolü: Muş, Bitlis, Bingöl Örneği”. Akademik Tarih ve Araştırmalar Dergisi, C. 3, S. 2, 199-224.
• Arınç, Kenan (1997). “Geçmişteki Önemi Azalmış Kent Yerleşmelerine Bir Örnek: Bitlis”. Atatürk Üniversitesi Doğu Coğrafya Dergisi, S. 1, 67-95.
• Ayşegül, Kuş (2020). “Southgate’e Göre 19. Yüzyılın İlk Yarısında Bitlis”. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, C. 15, S. 2, 409-420.
• Aykın, Alparslan Gazi ve Bilir Fatma Pervin (2013). “Hükümet Programları ve Spor Politikaları”. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 22, S. 2, 239-254. Baş, Gülsen (2010). “Gelenek ve Gelecek Arasında Sıkışan Bir Tarihi Kent: Bitlis”. History Studies, C. 2, S. 2, 378-399. Dikici, Ali (2017). “Atatürk Dönemi İç Güvenlik Politikaları ve Türk Polis Teşkilatı”. Türk İdare Dergisi, S. 484, 115-154. Durgun, Bülent (2006). “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Türkiye’de Karayolu Ulaşımı ve İzmir Uygulamaları”. ÇTTAD, C. 5, S. 13, 25-49.
• İşipek, Rıza (1939). “Bitlis Günden Güne Değişiyor”. Yurd Yolu Gazetesi.
• Kardaş, Abdülaziz (2019). “Tek Parti Dönemi’nde Van’da Sağlık Sorunları ve Kurumları”. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, C. 6, S. 4, 1941-1961.
• Köse, Resul (2019). CHP ve DP Hükümetleri Dönemlerinde Doğu ve Güneydoğu Anadolu Politikaları, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul, 2019. Olcay, Altın ve Araboğa, Yasin (2018). “Bitlis İlinin Potansiyeli ve Yerel Halkın Turizm Olgusuna Bakış Açısı”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 11, S. 57, 947-961.
• Özdağ, Suat (2022). “TBMM Arşiv Kayıtlarına Göre Cumhuriyet Dönemi Bitlis Milletvekilleri ve TBMM Faaliyetleri (1923-1950)”. VAKANÜVİS-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 7, S.2, s. 981-1020.
• Pınar, Mehmet ve Tunç, Volkan (2021). “Tek Parti Dönemi Raporlarında Van”. Van Yüzüncüyıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Van Özel Sayısı, 161-190.
• Tezcan, M. (2019). “Bagagîş/Balaliş” Adından “Badlîs/Bidlis” Adına: Ermeni ve Bizans Kaynaklarında “Bitlis” Adının İlk Görünümleri. Bitlis: Bitlis Eren Üniversitesi Yayınları.
• Tuncel, Metin (1992). “Bitlis. Diyanet İslam Ansiklopedisi (Cilt. 6, ss. 228)”. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Tuncel, Metin (1996). Bitlis Şehri (Tarihi Coğrafya Açısından Yaklaşım). Ankara: ATAM.
• Türkmenoğlu, Dilsad (2007). “Tek Parti Döneminde Ulus İnşa Politikalarının Eğitim Boyutu”. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, C. 5, S. 1, 159-172.
• Üçüncü, Uğur (2019). “CHP Teftiş Raporlarına Göre Bitlis (1939-1945)”. The Journal of Academic Social Science Studies, S. 76, 33-48.
• Yılmaz, Niyazi (14 Mayıs 1932). “Bitlis’te Güzel Bir Un Fabrikası İnşa Edilecek”, Son Posta.
• Yılmaz, Niyazi (17 Eylül 1932). “Bitlis’te Halk Bir Fabrika Tesisini Temenni Ediyor”, Son Posta.
• Yılmaz, Niyazi (24 Haziran 1932). “Bitlis’te Can Kurtaran Bir Yuva”, Son Posta.
• Yılmaz, Niyazi (7 Haziran 1932). “Şark Vilayetlerinde Spor Faaliyeti Artıyor”, Son Posta.