HEAD OF THE CHURCH, SUBJECT OF THE EMPEROR:THE ARMENIAN CATHOLICOS AT THE INTERSECTION OF THE INTERNALAND FOREIGN POLICY OF THE RUSSIAN EMPIRE, 1828-1914

Yıl 2012, Sayı: 43, 33 - 72, 01.12.2012

Paul Werth

Öz

This article explores the international dimension of ImperialRussia’s confessional affairs by focusing on the spiritual head of theArmenian Church: the Catholicos, or Supreme Patriarch of all Armenians.The annexation of eastern Armenia in 1828 placed the seat of the Catholicos,the monastery of Echmiadzin, within Russia's borders and thus rendered theCatholicos himself a subject of the Russian Emperor. The imperialgovernment thus acquired an unprecedented opportunity to influenceArmenian communities in Persia and the Ottoman Empire, since theCatholicos claimed spiritual authority over all adherents of the ArmenianApostolic (Gregorian) confession wherever they resided. Over the course ofthe nineteenth century the Russian government accordingly made greatefforts to uphold and enhance the prestige of the Catholicos in order toproject imperial Russian power across the southern frontier and to maximizeits leverage in manipulating neighboring states. Yet this promotion of theCatholicos' prestige also required the imperial government to makesubstantial compromises with respect to the administration of religiousaffairs within the Russian empire itself. By the end of the nineteenth century,imperial officials developed strong doubts about the wisdom of sacrificing thestate's interests at home for the sake of the Catholicos's authority abroad.By accentuating the trans-imperial implications of the catholicosate, thisessay asserts that practices of imperial governance in Russia need to beplaced in an international context, and that the conduct of foreign policyneeds to be connected to processes occurring within Russia's borders

Anahtar Kelimeler

Russian Empire, Ottoman Empire, Persia (Iran), Armenia Armenian Church, Catholicos, Patriarch, Echmiadzin, religion, diplomacy, foreign policy, Constantinople, Sahmandrutiun

KİLİSE'NİN BAŞI, İMPARATOR’UN KULU: RUS İMPARATORLUĞU'NUN İÇ VE DIŞ POLİTİKALARININ KESİŞME NOKTASINDA ERMENİ KATOLİKOSU, 1828-1914

Öz

Bu makale Ermeni Kilisesi’nin ruhani ideri üzerinde durarakİmperiyal Rusya’nın mezhepsel ilişkilerini araştırmaktadır: Katolikosveya tüm dünya Ermenilerin Baş Piskoposu. 1828 yılında doğuErmenistan’ın ilhakı Katolikos’un tahtını, Eçmiyazın manastırını,Rusya’nın sınırları içine koymuş ve böylece Katolikos’un kendisini Rusyaİmparatorluğu’nun bir bireyine dönüştürmüştür. İmperiyal devlet böylece,Katolikos’un bütün Ermeni Apostolik (Gregorian)itiraf yandaşlarıüzerinde ruhani otoritesi olduğu için benzersiz bir şekilde İran ve Osmanlıİmparatorluğu’ndaki Ermeni halkını etkileme olanağı kazanmıştır. Ondokuzuncu yüzyıl sırasında, İmperiyal Rusya’nın gücünü güney cepheyeyansıtmak ve komşu ülkeleri yönlendirmekteki kuvvetini maksimumagetirmek için Rus devleti Katolikos’un prestijini ayakta tutmak vegeliştirme yönünde büyük çabalar sarf etmiştir. Fakat Katolikos’unprestijini yaymak aynı zamanda Rusya İmparatorluğu içinde İmperiyaldevletin dini konuların yönetiminde önemli tavizler vermesinigerektiriyordu. On dokuzuncu yüzyılın sonlarında imperiyal yetkililer içtedevletin çıkarlarından dışta Katolikos’un otoritesi için vazgeçmeyönündeki bilgelik hakkında güçlü şüpheler doğurmuştur. Katolikos’untrans-imperiyal zorluklarını vurgulayarak, bu yazı Rusya’daki imperiyaluygulamaların uluslararası bir çerçeve içine konulması ve dış politikayönetiminin Rusya’nın sınırları içinde meydana gelen süreçlerebağlanması gerektiğini ortaya koymaktadır

Anahtar Kelimeler

Rus İmparatorluğu, Osmanlı İmparatorluğu, Pers (İran) Ermenistan, Ermeni Kilisesi, Katolikos, Patrikhane, Eçmiyazin, din, diplomasi, dış politika, Konstantinopol, Sahmandrutiun

Kaynakça

• İstoriçeskiy vestnik (Tarih Dergisi - Ç.N.) Dahiliye Nazırlığı Dergisi. 1832.
• Doğu Bilimleri Arşivi, Rusya Bilimler Akademisi Doğu Bilimleri Araştırma Enstitüsü St. Petersburg Şubesi
• Kafkasya Arkeografi Komisyonu Tarafından Toplanan Belgeler (AKAK).
• Kolokol gazetesi
• Moskovskiye vedemosti.
• Novoye vremya gazetesi
• Russkaya starina (Rusya’nın Geçmişi Dergisi - Ç.N.)
• Rusya Federasyon Devlet Arşivi
• Rusya İmparatorluğu Kanunlar Fihristi. 1857.
• Rusya’da Ermeni Gregoryen Mezhebi Kilisesi Öncesi Döneme Ait Çar
• Fermanları ve Kararnameleri. Moskova, 1842.
• Sakartvelos Saistorio Tsentraluri Sahelmtsipo Arkivi (Gürcistan Merkezi Tarih Arşivi - Ç.N.), Tiflis
• Zakavkazye gazetesi
• İkincil Kaynaklar
• ADALIAN, Rouben Paul. Historical Dictionary of Armenia. Lanham, MD., 2002.
• AHMAD, Feroz. Unionist Relations with the Greek, Armenian, and Jewish Communities of the Ottoman Empire, 1908-1914 Christians and Jews in the Ottoman Empire.
• ARAKELYAN, G.H. Eçmiyazin Ruhani Merkezi 19. Yüzyılın İlk Çeyreğinde 67
• Rus İmparatorluğu'nun İç ve Dış Politikalarının Kesişme Noktasında Ermeni Katolikosu, 1828-1914 Ermeni Araştırmaları 2012, Sayı 43
• Rusya-İran Mücadelesi Alanında: Matenadaran’daki İran ve Osmanlı Belgelerine Göre (Matenadaran: Erivan’da Antik Çağ’a ait el yazmalarının bulunduğu arşiv - Ç.N.). Doktora tezi özeti. Erivan, 1991.
• ARAPETOV, Y. “Eçmiyazin Manastırı” Dahiliye Nazırlığı Dergisi. 1844. Bölüm 6.
• ARTINIAN, Vartan. The Armenian Constitutional System in the Ottoman Empire, 1839-1863. Istanbul, 1988
• ASHJIAN, Mesrob. The Catholicoi of Etchmiadzin: An Overview of the Electoral Process. New York, 1995
• BAHTURINA, A.Y. Rusya İmparatorluğunun Çevre Bölgeleri: Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Devlet Yönetimi ve Milli Politika: 1914-1917. Moskova, 2004.
• BARDAKJIAN, Kevork B. “The Rise of the Armenian Patriarchate of Constantinople” Benjamin Braude, Bernard Lewis (Eds.). Christians and Jews in the Ottoman Empire: The Functioning of a Plural Society. New York, 1982. Vol.1.
• BARSOUMIAN, Hagop. “The Dual Role of the Armenian Amira Class within the Ottoman Government and the Armenian Millet (1750-1850)” Benjamin Braude, Bernard Lewis (Eds.). Christians and Jews in the Ottoman Empire: The Functioning of a Plural Society. New York, 1982. Vol.1.
• BODGER, Alan. Russia and the End of the Ottoman Empire // Marian Kent (Ed.). The Great Powers and the End of the Ottoman Empire. London, 1984. BOURNOUTIAN, George A. The Khanate of Erevan Under Qajar Rule, 1795- 1828. Costa Mesa, Cal., 1992.,
• BOURNOUTIAN, George. “Eastern Armenia from the Seventeenth Century to the Russian Annexation” Richard G. Hovannisian (Ed.). The Armenian People from Ancient to Modern Times. London, 1997. Vol. 2. s. 98-99;
• BROWER, Daniel. “Russian Roads to Mecca: Religious Tolerance and Muslim Pilgrimage in the Russian Empire” Slavic Review. 1996. Vol. 55. No. 3.
• CHAQUERI, Cosroe. “The Role and Impact of Armenian Intellectuals in Iranian Politics, 1905-1911” Armenian Review. 1988. Vol. 41. No. 2.
• CREWS, Robert. “Empire and the Confessional State: Islam and Religious 68 Prof. Paul WERTH Ermeni Araştırmaları 2012, Sayı 43 Politics in Nineteenth-Century Russia” American Historical Review. 2003. Vol. 108. No. 1. s. 50-83.
• DAVISON, Roderic. Reform in the Ottoman Empire, 1856-1876. New York, 1973.
• DAVISON, Roderic. “The Armenian Crisis, 1912-1914” American Historical Review. 1948. Vol. 53. No. 3. s. 481-505 (özellikle s. 489-490);
• DERİNGİL, Selim. The Well-Protected Domains: Ideology and the Legitimation of Power in the Ottoman Empire, 1876-1909. London, 1998. Ch. 5.
• DYAKIN, V.S. Çarlık Yönetiminin İç Politikasında Milli Mesele: 19. Yüzyıl – 20. Yüzyıl Başları, St. Petersburg, 1998.
• ERISTOV, A.D. Tüm Ermenilerin Patriği V. Nerses ile Prens Mihail Semyonoviç ve Prenses Yelisaveta Ksaveriyevna Vorontsovlar: Kendi Özel Mektuplarında. Tiflis, 1898.
• EZOV, G.A. “Eçmiyazin Patriği Tahtının Rusya Yönetimi ile İlişkilerinin Başlangıcı” Kafkazskiy vestnik (Kafkasya Haberleri - Ç.N.) dergisi eki. 1901. No. 10
• GERD, L.A. Konstantinopolis ve Petersburg: Ortodoks Doğu’da Rusya’nın Kilise Politikası, 1878-1898. Moskova, 2006
• GUKASYAN, V.G. İstanbul Ermenileri ve 19. Yüzyılın 30-60’lı Yıllarında Milli Aydınlanma Hareketi. Erivan, 1989.
• HERARDIAN, M. “Interrelations of Etchmiadzin and Cilician Patriarchal Sees” Armenian Review. 1956. Vol. 9. No. 2.
• HEWSON, Robert A. Armenia: A Historical Atlas. Chicago, 2001.
• HIMKA, John-Paul. Religion and Nationality in Western Ukraine: The Greek Catholic Church and the Ruthenian National Movement in Galicia, 1867- 1900. Montreal, 1999;
• İSMAİLZADE, D.İ. “İllarion İvanoviç Vorontsov-Daşkov” Tarihi Figürler, Yayına Hazırlayan: S.V. Tyutyukin. Moskova, 1991.
• JACOB, Reverend P. H. A Brief Historical Sketch of the Holy Apostolic Church of Armenia. Calcutta, 1895. 69 Rus İmparatorluğu'nun İç ve Dış Politikalarının Kesişme Noktasında Ermeni Katolikosu, 1828-1914 Ermeni Araştırmaları 2012, Sayı 43
• KANE, Eileen. Pilgrims, Holy Places, and the Multi-Confessional Empire: Russian Policy Toward the Ottoman Empire under Tsar Nicholas I, 1825- 1855 / Ph.D. diss., Princeton University, 2005
• KATKOV, M.N. Moskova Haberleri Dergisinin 1866 Yılı En İyi Makalelerinin Derlemesi. Moskova, 1897.
• KULIKOV, A. “Tüzel Kişilik Olarak Rusya Ermeni Kilisesi” Kavkazskiy vestnik. 1905. No. 2.
• LEBEDEV, Amfian. II. Katerina Dönemi ve Öncesinde Rusya’daki Ermenilerin Mezhepsel Konumu. Moskova, 1909.
• LIBARIDIAN, Gerard Jirair. The Ideology of Armenian Liberation: The Development of Armenian Political Thought before the Revolutionary Movement (1639-1885) / Ph.D. diss., University of California at Los Angeles, 1987.
• LYNCH, H.F.B. Armenia: Travels and Studies. Vol. 1: The Russian Provinces. Beirut, 1967 [yeniden baskı]. s. 233- 236;
• MAKSOUDIAN, Krikor Vardapet. Chosen of God: The Election of the Catholicoi of All Armenians, From the Fourth Century to the Present. New York. 1995. Р. ix.
• MCDONALD, David MacLaren. United Government and Foreign Policy in Russia, 1900-1914. Cambridge, Mass., 1992.
• MELIKSET-BEKOV, L.M. Ermeni Yüksek Patriğinin Hukuki Konumu. Odessa, 1911.
• MILLER, Aleksei. “Between the Local and Inter-Imperial: Russian Imperial History in Search of Scope and Paradigm” Kritika: Explorations in Russian and Eurasian History. 2004. Vol. 5. No. 1.
• MINASSİAN, Anahide Ter. “Le rфle des Armйniens du Caucase dans la rйvolution constitutionnaliste de la Perse, 1905-1912” Raoul Motika, Michael Ursinus (Eds.). Caucasia between the Ottoman Empire and Iran, 1555-1914. Wiesbaden, 2000.
• MINASSIAN, Anahide Ter. “Nationalism and Socialism in the Armenian Revolutionary Movement (1887-1912)” Ronald Grigor Suny (Ed.) Transcaucasia, Nationalism, and Social Change: Essays in the History of Armenia, Azerbaijan, and Georgia. 2nd ed. Ann Arbor, 1996. 70 Prof. Paul WERTH Ermeni Araştırmaları 2012, Sayı 43
• NALBANDIAN, Louise. The Armenian Revolutionary Movement: The Development of the Armenian Political Parties through the Nineteenth Century. Berkeley, 1963
• NERSOYA Tiran. “Laity in the Administration of the Armenian Church” Kanon: Jahrbuch der Gesellschaft für das Recht der Ostkirchen. 1977. Bd. 3.
• RENNER, Andreas. “Defining a Russian Nation: Mikhail Katkov and the “Invention” of National Politics” Slavonic and East European Review. 2003. Vol. 81. No. 4.
• SALT, Jeremy. Imperialism, Evangelism and the Ottoman Armenians, 1878- 1896. London, 1993
• SKINNER, Barbara. “Borderlands of Faith: Reconsidering the Origins of a Ukrainian Tragedy” Slavic Review. 2005. Vol. 64. No. 1.
• SMITH, Helmut Walser. German Nationalism and Religious Conflict: Culture, Ideology, Politics, 1870-1914. Princeton, 1995
• SOMAKIAN, Manoug. Empires in Conflict: Armenia and the Great Powers, 1895-1920. London, 1995.
• STALIUNAS, Darius. “Katolik Biri Rus Olabilir mi? 19. Yüzyılın 60’lı Yıllarında Katolik İbadetlerinde Rusçanın Kullanılması” Rusya İmparatorluğu Dış Kaynaklarda: Son Yıllardaki Araştırmalar / Yayına Hazırlayanlar: A. Miller, P. Kabıtova, P. Vert. Moskova, 2005.
• SUNY, Ronald Grigor. Looking Toward Ararat: Armenia in Modern History. Bloomington, 1993.
• ŞERBATOV, Prens. General Feldmareşal Prens Paskeviç: Hayatı ve Faaliyetleri. St. Petersburg, 1891. Cilt 3.
• TIGRANYAN, Sirakan. “Rusya’daki Ermeni Kilise Okulları Konusu” Kavkazskiy vestnik (Kafkasya Haberleri - Ç.N.). 1905. No. 3. Kasım.
• TOKAREVA, Y.S. A.V. Yudin. 19. Yüzyıl Sonu ve 20. Yüzyılın İlk Çeyreğinde Rusya ve Vatikan. St. Petersburg, 2003
• TUNYAN, V.G. Ermeni Kilisesinin “Tanzimatı”, 1836–1875. Erivan, 2001.
• VULPIUS, Ricarda. “Ukrainische Nation und zwei Konfessionen: Der Klerus 71 Rus İmparatorluğu'nun İç ve Dış Politikalarının Kesişme Noktasında Ermeni Katolikosu, 1828-1914 Ermeni Araştırmaları 2012, Sayı 43 and die ukrainische Frage, 1861-1921” Jahrbücher für Geschichte Osteuropas. 2001. Bd. 49. H 2.
• WEEKS, Theodore R. “Religion and Russification: Russian Language in the Catholic Churches of the “Northwest Provinces” after 1863” Kritika: Explorations in Russian and Eurasian History. 2001. Vol. 2. No. 1.
• YAMILINETS, V.F. Rusya ve Filistin: Politik ve Kültürel-Dini İlişkiler Üzerine Makaleler, 19. Yüzyıl – 20. Yüzyılın Başları. Moskova, 2003
• YEGIZAROV, G. Ermeni Ruhbaniyeti Üzerine Birkaç Söz. Kişinev, 1909.
• YUDIN, P. “Katogikos İosif, Prens Argutinskiy-Dolgorukiy: Rusya’daki Hayk Halkının Tarihi Üzerine” Rus arşivi. 1914. No. 9