SAKARYA SAVAŞI SONRASINDA ANADOLU’DAKİ HIRİSTİYAN NÜFUS HAKKINDA İNGİLTERE AVAM KAMARASI’NDA YAPILAN OTURUM ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2021, Sayı: 70, 87 - 106, 06.12.2021

Çağdaş Yüksel

Öz

19 yüzyıldan itibaren güçlenen Avrupa Devletleri dünyanın kalanı için ciddi bir tehlike teşkil etmeye başlamışlardır. 19 yüzyılda emperyalist devletler için Osmanlı toprakları önemli bir hedef haline gelmiştir. İngiltere, Fransa ve Rusya Osmanlı İmparatorluğu’nu parçalamak için imparatorlukta yaşayan Hıristiyan toplulukları kullanmışlardır. Kendilerine bağımsız devletler kurmak isteyen Osmanlı Hıristiyanları da kendi devletleri aleyhine Batı devletleriyle iş birliği yapmaktan çekinmemişlerdir. Böylece Yunanistan, Sırbistan, Bulgaristan ve Karadağ gibi devletler ortaya çıkmıştır. Bu gelişmeler Ermenileri bağımsızlık yolunda ümitlendirmiştir. Ancak Ermenilerin kendi devletlerini kurmak için başlattıkları isyanlar başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Birinci Dünya Savaşı Osmanlı İmparatorluğu’nu paylaşmak isteyen emperyalist devletler için büyük bir fırsat olmuştur. İtilaf Devletleri ile temas halinde olan Ermeniler imparatorluk aleyhine faaliyete geçmişlerdir. Bunun üzerine Sevk ve İskan kararı alınmıştır. Böylece Anadolu’daki son büyük Hıristiyan azınlığa devlet yaratma girişimleri başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Osmanlı İmparatorluğu Birinci Dünya Savaşı’nda mağlup olmuş ve Mondros Ateşkes Antlaşması ile savaştan çekilmiştir. Ateşkes sonrası İtilaf Devletleri Osmanlı topraklarını paylaşmaya başlamışlardır. Barış antlaşması sürecinde İngiltere Suriye ve Irak’taki Hıristiyan mültecileri yerleştirerek Doğu Anadolu’da bir Ermenistan kurmak istemiştir. Bu tasarı Sevr Antlaşması ile Osmanlı yönetimince kabul edilmiştir. Fakat Anadolu’da Milli Mücadele’nin başlaması bu projenin hayata geçirilmesine engel olmuştur. Bunun üzerine Avam Kamarası’nda Anadolu’daki Hıristiyanların durumu tartışma konusu olmuştur. Bu makalede, Avam Kamarası’nda yapılan konuşmalar vasıtasıyla, İngiliz politikacıların Anadolu’daki Hıristiyan azınlıklara ve Türklere bakışları analiz edilecektir.

Anahtar Kelimeler

: Osmanlı İmparatorluğu, Birinci Dünya Savaşı, İtilaf Devletleri, Ermeniler

Kaynakça

• AKGÜMÜŞ, Dilek, “Birinci Dünya Savaşı Sırasında Ermeni Ayaklanmaları”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, C. 12, S. 23, 2013, s. 23-47.
• AKTAŞ, Hande, “Osmanlı’dan Günümüze Emperyalizm Kıskacında Ermeni Sorunu”, Ermeni Araştırmaları, 0(40), 2012, s. 225-228.
• BAŞAK, Tolga, “İngiliz Belgeleriyle Mondros Mütarekesi ve Ermeni Sorunu”, Ermeni Araştırmaları, S. 55, 2016, s. 63-136.
• BAŞAK, Tolga, “İngiliz Genelkurmay Başkanlığı’nın Ermeni Raporu: Tarihsel ve Etnolojik Açıdan Ermeniler (5 Nisan 1918)”, Ermeni Araştırmaları”, S. 44, 2013, s. 187-232.
• BAŞAK, Tolga, İngiltere’nin Ermeni Politikası (1830-1923), (Basılmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü.
• BEYDİLLİ, Kemal, 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Doğu Anadolu’dan Rusya’ya Göçürülen Ermeniler, Ankara 1988.
• BEYDİLLİ, Kemal, “Osmanlılar”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 33, İstanbul 2007, s. 496-502.
• BEYDİLLİ, Kemal, “Şark Meselesi”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 38, İstanbul 2010, s. 352-357.
• BEYDİLLİ, Kemal, “Tehcir”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 40, İstanbul 2011, s. 319-323.
• BEYOĞLU, Süleyman, “Sevr ve Lozan’da Ermeni Sorunu”, Gazi Akademik Bakış, 2(3), 2008, s. 125-138.
• ÇABUK, Mustafa, “İngiltere’nin Birinci Dünya Savaşı’nda ABD’de Yürüttüğü Ermeni Propagandası”, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 17, S. 1, 2019, s. 307-330.
• DEMİRCİ, Hasan, “Ermenistan’ın Bolşevikleşmesi Sürecinde Türk-Ermeni İlişkilerine Bir Bakış (1920-1921), Ermeni Araştırmaları, S. 51, 2015, s. 301-327.
• DEMİREL, Muammer, “Ermeni Tehciri Anıları Üzerine”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, C. 14, S. 33, 2007, s. 263-276.
• ERACAR, Yılmaz, “Armenian Relocation And International Law”, Review of the Armenian Studies, C. 25, 2012, s. 81-126.
• ERŞAN, Mesut, “Dünden Bugüne Türk-Ermeni İlişkilerine Genel Bir Bakış ve Ermeni Tehciri”, Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Yakın Tarih Dergisi, 2(4), 2018, s. 1-10
• GENÇAL, Ahmet, “İngiliz Belgeleriyle Sakarya’dan İzmir’e 1921-1923”, Tarih Kritik Dergisi, 4(4), 2018 s. 67-71.
• GÜLŞEN, Halit, “Ermeni Tehciri Öncesi Osmanlı Ermeni Nüfusu Üzerine Bir Değerlendirme”, Ermeni Araştırmaları, S. 36, 2010, s. 47-66.
• HASANLI, Cemil, “Kafkas Cephesi’nde Ermeni Gönüllü Birlikleri (1914-1916), Ermeni Araştırmaları, S: 50, 2015, s. 151-187.
• İNALCIK, Halil, “İmtiyazat”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 22, İstanbul 2000, s. 245-252.
• İngiltere Parlamento Tutanakları, Avam Kamarası, “Küçük Asya’daki Hıristiyan Nüfus”, 19 Aralık 1921, s. 419-429.
• KADRİ, Hüseyin Kazım, Türkiye’nin Çöküşü, İstanbul 1992.
• KALLEK, Cengiz, “İmtiyazat”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 22, İstanbul 2000, s. 242-245.
• KARAL, Enver Ziya, “Ermeni Meselesi”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Çev. Erdal Aydoğan, 0(6), 1996, s. 201-215.
• KAVAS, Ahmet, “Sömürgecilik”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 37, İstanbul 2009, s. 394-397.
• KOLLU, Attila, “Büyük Zafer (Öncesi ve Sonrası İle)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 8(24), 1992, s. 481-560.
• KURAN, Ercüment, “Birinci Dünya Savaşı”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 6, İstanbul 1992, s. 196-200.
• KURAT, Akdes Nimet, Türkiye ve Rusya, TTK Yayınları, Ankara 1970.
• KÜÇÜK, Cevdet, “Milli Mücadele”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 30, İstanbul 2005, s. 76-83.
• KÜÇÜK, Cevdet, “Sevr Antlaşması”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 37, İstanbul 2009, s. 1-5.
• KÜÇÜK, Cevdet, “Sykes-Picot Antlaşması”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 38, İstanbul 2010, s. 204-206.
• LEVY, Guenter, The Armenian Massacres in Ottoman Turkey: A Disputed Genocide, Salt Lake City 2005.
• MEMEDLİ, Marziye ve MEMEDLİ, Samira, “Doğu Anadolu’daki Ermeni Faaliyetleri”, Bölgesel Araştırmalar Dergisi, C. 2. S. 2, 2018, s. 333-365.
• MÜTERCİMLER, Erol, Fikrimizin Rehberi Gazi Mustafa Kemal, Alfa Yayınları, İstanbul 2008.
• Osmanlı Belgelerinde Ermeniler (1915-1920), Başbakanlık Devlet Arşivleri Yayınları, Ankara 1996.
• SERDAR, Törehan, “Ermeni Sevk ve İskanının (Tehcir) Altında Yatan Sebepler, Ermeni Araştırmaları, S. 52, 2015, s. 221-264.
• SEYHAN, Hilal, Sakarya Savaşı’nın ve Zaferinin Yankıları, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), 2004, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı.
• ŞİMŞİR, Bilal, İngiliz Belgeleriyle Sakarya’dan İzmir’e 1921-1923, Bilgi Yayınevi, İstanbul 2016.
• TURAN, Şerafettin, “Mustafa Kemal Atatürk”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 31, İstanbul 2006, s. 310-331.
• TURAN, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi, C. 1, Bilgi Yayınevi, İstanbul 1991.
• YAVUZ, Bilge, Kurtuluş Savaşı Dönemi Türk-Fransız İlişkileri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1994.