AGİT’İN DAĞLIK KARABAĞ SORUNU’NUN ÇÖZÜMÜNDEKİ YETERSİZLİĞİNİN ANALİZİ

Yıl 2023, Sayı: 73, 71 - 88, 31.05.2023

Sezgin Kaya Barış Özdal

Öz

Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT), Dağlık Karabağ Sorunu’nun barışçıl bir şekilde çözülememiş olmasından dolayı en çok eleştirilen kurumlardan biridir. Genel bir değerlendirme olarak, bir Soğuk Savaş ürünü olan AGİT’in iki kutuplu sistemde yaşanan yumuşamanın (détente) kurumsallaşmasına önemli bir katkı yaptığı söylenebilir. Soğuk Savaş’ın bitiminin ardından ise AGİT, özellikle Orta ve Doğu Avrupa’da ortaya çıkan sorunların ele alındığı temel platform haline gelmiştir. Dolayısıyla AGİT’in genel olarak başarısız bir örgüt olarak nitelendirilmesi doğru olmayacaktır. Ancak tarihsel temelleri 19. yüzyılın başlarına dayanan ve 1992’de sıcak çatışmaya dönüşen Dağlık Karabağ Sorunu özelinde düşünülecek olursa, Örgüt’ün kendinden beklenen performansı gösteremediği açıktır. Sorunu ele almak üzere AGİT bünyesinde oluşturulan Minsk Gurubu’nun, geçen uzun sürece rağmen istenilen türden bir başarı elde edemediği görülür. Hatırlanacağı üzere Azerbaycan ve Ermenistan’ın Birleşmiş Milletler (BM)’ye üye olmasının ardından BM Güvenlik Konseyi (BMGK) Dağlık Karabağ Sorunu’nun çözümü için AGİT’i yetkilendirmişti. BMGK’nin bu kararını takip eden süreçte, sorunun çözümü için yapılan girişimlerin bir neticesi olarak 11 üyeli AGİT Minsk Grubu oluşturulmuştur. Bu grubun eş başkanlık görevini Fransa, Rusya Federasyonu (RF) ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD)’nin üstlendiği bilinmektedir. Ayrıca 23 Mart 1995’te Minsk Grubu eş başkanlarına müzakere sürecini güvence altına almak amacıyla uyuşmazlığın çözümü için uygun bir çerçeve oluşturma görevi de verilmiştir. Ancak bu yetkilendirmeye istinaden başlatılan çok sayıdaki diplomatik görüşmeden ve hazırlanan çeşitli planlardan bugüne değin bir sonuç elde edilememiştir. Çalışmada AGİT Minsk Gurubu’nun Dağlık Karabağ Sorunu’nun barışçıl yöntemlerle çözümündeki yetersizliğinin nedenleri, tartışmalı siyasi argümanlar ya da kurumsal kapasiteye yapılan vurgu yerine, kurumsal bir perspektiften açıklanmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

AGİT, AGİT Minsk Grubu, Azerbaycan, Dağlık Karabağ

ANALYSIS OF THE OSCE'S FAILURE IN THE NAGORNO-KARABAKH CONFLICT FROM THE THEORETICAL PERSPECTIVE

Öz

Kaynakça

• Bennet A. LeRoy and Oliver James K. Uluslararası Örgütler: İlkeler ve Meseleler. Nasuh Uslu (Çev.). Ankara: Serbest Akademi, 2002.
• Cooley Alexander. “Ordering Eurasia: The Rise and Decline of Liberal Internationalism in the Post-Communist Space.” Security Studies 3, No. 28 (2019).
• Enuka Chuka and Nwagbo Samuel. “Regional International Organizations as Conflict Managers: The Limits and Capabilities”, African Research Review10, No. 2 (May 2016).
• Gahramanova Aytan. “Peace Strategies in “Frozen” Ethno-territorial Conflicts: Integrating Reconciliation into Conflict Management: the Case of Nagorno-Karabakh,” Mannheimer Zentrum für Europäische Sozialforschung Working Papers, No. 103, (2007).
• Genç Mehmet. Birleşmiş Milletler ve Uzmanlık Örgütleri Mevzuatı. Bursa: Ezgi Kitapevi, 1999. Grieco Joseph M.. “Anarchy and the Limits of Cooperation: A Realist Critique of the Newest Liberal Institutionalism.” International Organization 42, No. 3(1988).
• Hensel Paul R. and Mitchell Sara McLaughlin. (2005) “Issue Indivisibility and Territorial Claims”, GeoJournal, No. 64.
• Hensel Paul R. “Territory: Geography, Contentious Issues, and World Politics.” John A. Vasquez (Ed.), What Do We Know About War?, Maryland: The Rowman and Littlefield Publishing Group, 2012.
• İşyar Ömer Göksel. Bölgesel ve Global Güvenlik Çıkarları Bağlamında Sovyet-Rus Dış Politikaları ve Karabağ Sorunu. Bursa: Alfa Yayıncılık, 2004.
• İşyar Ömer Göksel. Dağlık Karabağ Sorunu - Birinci ve İkinci Savaşın Dinamikleri. Bursa: Dora Yayıncılık, 2021. Jane Murat. Rusya Federasyonu’nun Trans-Kafkasya Politikasının Analizi: Süreklilik mi Dönüşüm mü?. Bursa: Dora Yayıncılık, 2020.
• Jervis Robert. “Realism, Neoliberalism and Cooperation: Understanding the Debate”, International Security, Vol. 24, No. 1(1999).
• Keohane Robert O. “International Institutions: Can Interdependence Work?”, Foreign Policy, No. 110. (1998). Mearsheimer John J. “The False Promise of International Institutions.” International Security 19, No. 3. (1994-1995).
• Nathan Laurie, “The Peacemaking Effectiveness of Regional Organisations,” Crisis States Working Papers Series No. 2, Oct. (2010).
• OSCE, “Joint Statement by the Heads of Delegation of the OSCE Minsk Group Co-Chair Countries, TIRANA 3 December 2020”, https://www.osce.org/minsk-group/472419 [Erişim tarihi: 19.09.2021].
• OSCE, “Statement by the Co-Chairs of the OSCE Minsk Group GENEVA/MOSCOW 13 October 2020”, https://www.osce.org/minsk-group/466998 [Erişim tarihi: 19.09.2021]
• Özdal Barış. AGİ(K)T Minsk Grubu'nun Dağlık Karabağ Sorunu'nun Barışçıl Yöntemlerle Çözüm(Süzlüğü) Sürecinde Başarısız Olma Nedenlerinin Analizi, Karabağ: Dünü, Bugünü, Yarını. İstanbul: Selenge Yayınları, 2021.
• Özdal Barış. “Orta Asya ve Kafkaslarda Bölgesel İhtilaflar.” İçinde Orta Asya ve Kafkaslarda Siyaset, ed. Hulusi Kılıç-Elif Toprak. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2019.
• Powell Robert. “Absolute and Relative Gains in International Relations Theory.” The American Political Science Review 85, No. 4. ( 1991).
• Press Statement by the Co-Chairs of the OSCE Minsk Group GENEVA 30 October 2020, https://www.osce.org/minsk-group/468984 [Erişim tarihi: 19.09.2021].
• Suny Ronald Grigor. “The pawn of great powers: The East–West competition for Caucasia.” Journal of Eurasian Studies, No. 1, (2010).
• Van de Haar, Edwin. Classical Liberalism and International Relations Theory: Hume, Smith, Mises, and Hayek, New York: Palgrave Macmillan, 2009.
• Waltz Kenneth N. “Structural Realism after the Cold War.” International Security 25, No. 1 ( 2000).