Rusya ve Avrupa Birliği Arasında Sıkışan Bir Dış Politika: Ermenistan Örneği

Yıl 2025, Sayı: 78, 97 - 130, 11.11.2025

Olgun Ukşal

https://doi.org/10.36542/erma.1740735

Öz

Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra bağımsızlığını kazanan Ermenistan hem ulusal çıkarları hem de siyasi-ekonomik kalkınma amaçlarıyla dış politika konusunda bölgesel ve küresel güçlerle çok yönlü ilişki kurma çabası içerisine girmiştir. Bu bağlamda, Ermenistan’ın dış politikası tarihsel ve yapısal bağlar nedeniyle Rusya’nın etkisi altında şekillenirken, aynı zamanda Avrupa Birliği özelinde Batı ile ekonomik, siyasi ve hukuki entegrasyon süreci de devam etmektedir. Rusya ile Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT), Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü (KGAÖ) ve Avrasya Ekonomik Birliği (AEB) gibi oluşumlar üzerinden iş birlikleri sağlanırken Avrupa Birliği ile de Doğu Ortaklığı girişimi ve 2017 yılında imzalanan Kapsamlı ve Genişletilmiş Ortaklık Anlaşması (CEPA) üzerinden geniş kapsamlı iş birliklerinin temeli oluşturulmuştur.
Bu çalışma, özellikle 2020 Karabağ Savaşı sonrasında Ermenistan dış politikasında yaşanan dönüşüm ve bu bağlamdaki yeni yönelimleri analiz etmektedir. Savaş sırasında ve sonrasında Rusya’dan beklenen askeri ve diplomatik desteğin gelmemesi, KGAÖ’nün görece pasifliği ve iç kamuoyundaki artan güvensizlik Ermenistan dış politikasını yeni arayışlara yönlendirmiştir. Bu çerçevede Gürcistan modeli (Batı’ya yönelim), Belarus modeli (Rusya’ya yakınlaşma) ve çok yönlü hibrit dış politika modelleri üzerinde durulmaktadır. Çalışmada, Ermenistan’ın küçük devlet olarak izlediği bandwagoning ve hedging stratejileri bağlamında dış politika davranışı incelenmektedir. Sonuç olarak Ermenistan’ın jeopolitik sıkışmışlığı, tarihsel bağları ve güvenlik gereksinimleri doğrultusunda çok yönlü ancak kırılgan bir dış politika inşa etmeye çalıştığı görülmektedir. Avrupa Birliği ve Rusya arasında dönemsel olarak gelgitleri olan Ermenistan dış politikası, ulusal çıkarlar bağlamında Batı ile yakınlaşma çabası içerisinde bulunmakla birlikte; ekonomik, askeri ve stratejik bağımlılıklar nedeniyle Rusya etkisinden tam anlamıyla çıkamamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ermenistan , dış politika , Rusya , bandwagoning , hedging

A Foreign Policy Stuck Between Russia and the European Union: The Case of Armenia

Öz

Armenia, which gained its independence after the dissolution of the Soviet Union, has endeavored to establish multilateral relations with regional and global powers in terms of foreign policy for both national interests and political-economic development purposes. In this context, Armenia's foreign policy is shaped under the influence of Russia due to historical and structural ties, while at the same time the process of economic, political and legal integration with the West, in particular the European Union, continues. While cooperation has been established with Russia through the Commonwealth of Independent States (CIS), the Collective Security Treaty Organization (CSTO) and the Eurasian Economic Union (EEU), the basis for comprehensive cooperation with the European Union has been established through the Eastern Partnership initiative and the Comprehensive and Extended Partnership Agreement (CEPA) signed in 2017.
This study analyzes the transformation of Armenia's foreign policy, especially in the aftermath of the 2020 Karabakh War, and the new orientations in this context. The lack of expected military and diplomatic support from Russia during and after the war, the relative passivity of the CSTO and the growing insecurity in the domestic public opinion led Armenia's foreign policy to seek new directions. In this framework, the Georgian model (orientation towards the West), the Belarusian model (rapprochement with Russia) and the multilateral hybrid foreign policy models are emphasized. The study examines Armenia's foreign policy behavior as a small state in the context of bandwagoning and hedging strategies. As a result, it is seen that Armenia is trying to build a multilateral yet fragile foreign policy in line with its geopolitical compression, historical ties and security needs. Armenia's foreign policy, which periodically fluctuates between the European Union and Russia, is in an effort to rapprochement with the West in the context of national interests; however, due to economic, military and strategic dependencies, it cannot completely get out of Russian influence.

Anahtar Kelimeler

Armenia , foreign policy , Russia , bandwagoning , hedging

Kaynakça

• Abrahamyan, Eduard. (2015). The Evolving Role of Russia's Military Presence in Armenia. Policy Forum Armenia, Eylül 2015.
• Abrahamyan, Eduard. (2018). Pashinyan Formulates Armenia’s New Iran Strategy. (Erişim tarihi: 07.04.2019) https://jamestown.org/program/pashinyan-formulates-armenias-new-iran-strategy/
• Alizada, Nazrin ve Kocatepe, Damla. (2024). "Karşılaştırmalı Analiz Bağlamında İran ve Hindistan'ın Karabağ Meselesine Yönelik Tutumu." Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 25(4), 110–134.
• Alptekin, Gökhan. (2022). "Rusya’nın Yakın Çevresini Koruma Politikası ve Soğuk Savaş İzlenimleri (2008 Rusya-Gürcistan Savaşı ve 2014 Ukrayna Krizi)." R&S-Research Studies Anatolia Journal, 5(1), 164–204.
• Arynbek, Aidana. (2016). "Armenia-Russia Relations in the Framework of the Collective Security Treaty Organization." Akhmet Yassawi University Eurasian Research Institute Weekly E-Bulletin.
• Atanesyan, Arthur V., Reynolds, Bradley M. ve Mkrtichyan, Artur E. (2024). "Balancing between Russia and the West: The Hard Security Choice of Armenia." European Security, 33(2), 261–283.
• Avan, Esengül Ayaz. (2022). "Avrupa Komşuluk Politikası Bağlamında AB-Ermenistan İlişkileri ve Rusya Etkisi." Avrasya Etüdleri, 61, 45–90.
• Bekcan, Umut. (2021). "Avrasya Ekonomik Birliği’ne Siyasi Bakış: Sovyetler Birliği Geri Mi Dönüyor?" Pamukkale Journal of Eurasian Socioeconomic Studies, 8(1), 55–67.
• Bjøl, Erling. (1968). "The Power of the Weak." International Studies Quarterly, 3(2), 233–258. https://doi.org/10.1177/001083676800300201
• Cameron, David R. (2007). "Post-Communist Democracy: The Impact of the European Union." Post-Soviet Affairs, 23(3), 185–217.
• Cheng-Chwee, Kuik. (2008). "The Essence of Hedging: Malaysia and Singapore's Response to a Rising China." Contemporary Southeast Asia: A Journal of International and Strategic Affairs, 30(2), 159–185.
• Costea, Simion. (2011). "The Management of the EU's Eastern Partnership Project." Transylvanian Review, 20.
• Çalışkan, Feramuz. (2022). "Adım Adım Rusya Ukrayna Savaşı ve Üçüncü Tarafların Sürece Etkisi." Euro Politika, 14, 35–47.
• Demirtepe, Mustafa Turgut. (2024). "Güvenliği Yeniden Değerlendirmek: Stratejik İttifaktan Hayal Kırıklığına Ermenistan'ın KGAÖ Yolculuğu." Yönetim Bilimleri Dergisi, 22(54), 2495–2522.
• Denizci, Güldesen ve Marangoz, Mehmet. (2019). "Avrasya Ekonomik Birliği ve Avrasya Ekonomik Birliği Üyesi Ülkeler ile Türkiye'nin Dış Ticaretinin Karşılaştırılmalı Analizi." Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7(16), 414–431.
• Dumlu, Hakan ve Şahin, Güngör. (2024). "Zengezur Koridoru ve Alternatif Çözümler: Türkiye İçin Riskler, Tehditler ve Fırsatlar." Avrasya İncelemeleri Dergisi, 13(2), 169–194. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuavid/issue/87843/1488591
• Ekinci, F. Didem. (2018). "Küçük Devlet Dış Politikasında Zafiyet ve Dirençlilik: Ermenistan Örneği." Ermeni Araştırmaları, 61, 71–106.
• Erkan, Süleyman. (2015). "Güney Osetya Sorunu ve 2008 Rusya-Gürcistan Savaşı." Electronic Turkish Studies, 10(13).
• European Commission. (2024). "Enlargement and Eastern Neighbourhood." (Erişim tarihi: 30.08.2025) https://enlargement.ec.europa.eu/news/press-statement-president-von-der-leyen-resilience-and-growth-plan-armenia-2024-04-05_en
• European External Action Service (EEAS). (2025). "European Neighbourhood Policy." (Erişim tarihi: 30.08.2025) https://www.eeas.europa.eu/eeas/european-neighbourhood-policy_en
• European Parliament. (2018). Comprehensive and Enhanced Partnership Agreement with Armenia. (Erişim tarihi: 30.08.2025) https://www.europarl.europa.eu/thinktank/en/document/EPRS_ATA(2018)623565
• Feldman, Daniel L. ve Alibašić, Haris. (2019). "The Remarkable 2018 “Velvet Revolution”: Armenia’s Experiment against Government Corruption." Public Integrity, 21(4), 420–432.
• Ghazaryan, Narine ve Delcour, Laure. (2017). "From EU Integration Process to the Eurasian Economic Union: The Case of Armenia." In Post-Soviet Constitutions and Challenges of Regional Integration, 131–152. Routledge.
• Goetschel, Laurent (ed.). (1998). Small States Inside and Outside the European Union: Interests and Policies. New York: Springer.
• Hamzaoğlu, Halit. (2020). "Rus Dış Politikasında Realist Yaklaşım: Primakov Doktrini ve Yakın Çevre Kavramı." Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 8(24), 281–299.
• Hamzaoğlu, Halit ve Hoşfikirer, Erkan Salim. (2022). "Hedging Stratejisi Çerçevesinde Rusya’nın İran Nükleer Meselesine Yaklaşımı." Ekonomi Politika ve Finans Araştırmaları Dergisi, 7(2), 547–566.
• Herzig, Edmund. (2004). "Politics in Independent Armenia." In The Armenians, 166–179. Routledge.
• Hey, Jeanne A.K. (ed.). (2003). Small States in World Politics: Explaining Foreign Policy Behavior. Boulder, CO: Lynne Rienner Publishers.
• Hürsoy, Siret ve Kutlu, Erdi. (2018). "Yenilenen Avrupa Komşuluk Politikası Perspektifinden Avrupa Birliği’nin Doğu Komşularına Yaklaşımı." Ege Stratejik Araştırmalar Dergisi, 9(2), 169–189.
• Jane, Murat. (2024). ""Küçük Devlet" Kavramı Bağlamında Ermenistan'ın Trans-Kafkasya Politikasının Analizi (1991-2020)." Ermeni Araştırmaları, 75, 61–94.
• Kacziba, Péter ve Hasan, Barış. (2022). "Hybrid Foreign Policies in the EU's Eastern Flank: Adaptive Diplomacy." Eastern Journal of European Studies, 13(Özel Sayı 11), 207–235. https://doi.org/10.47743/ejes-2022-SI11
• Karagül, Soner. (2006). "Ermenistan'ın Bağımsızlık Sonrası Avrupa ile İlişkileri."
• Kassab, Hanna Samir. (2015). "Weak State Autonomy: Armenia and St. Kitts and Nevis." In Weak States in International Relations Theory: The Cases of Armenia, St. Kitts and Nevis, Lebanon, and Cambodia, 121–162.
• Kaszuba, Malina. (2019). "The Collective Security Treaty Organization (CSTO) in the Foreign Policy of the Russian Federation." The Copernicus Journal of Political Studies, 1, 141–153.
• Kazharski, Aliaksei ve Makarychev, Andrey. (2021). "Belarus, Russia, and the Escape from Geopolitics." Political Geography, 89(2), 102377.
• Lebanidze, Bidzina ve Kakachia, Kornely. (2023). "Bandwagoning by Stealth? Explaining Georgia’s Appeasement Policy on Russia." European Security, 32(4), 676–695.
• Li, Danxuan ve Wang, Yuan. (2025). "The Internationalization Path of Belarus’s Economy: An Analysis Based on the Synergy between the 'Belt and Road' Initiative and the Shanghai Cooperation Organization (SCO)."
• Liiv, Tiina Randma ve Sarapuu, Külli. (2025). "Small States as Poster Children of Robust Governance?" Small States & Territories Journal, 8(1), 116–120. https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/134902 Loda, Chiara. (2017). "The European Union as a Normative Power: The Case of Armenia." East European Politics, 33(2), 275–290.
• Manaseryan, Tatul. (2004). Diaspora: The Comparative Advantage for Armenia. Çalışma Raporu No. 04/14. Armenian International Policy Research Group, Ocak 2004.
• Margaryan, Z. (2025). "Armenia’s Foreign Policy: Between Diversification and Dependence." Foreign Trade: Economics, Finance, Law, 139(2), 14–24.
• Mesbahi, Mohiaddin. (1997). "Russia and Its Central Asian ‘Near-Abroad’: Towards a Doctrine for the Periphery." In Hafeez Malik (ed.), The Roles of the United States, Russia and China in the New World Order, 159–190. Basingstoke: Palgrave Macmillan.
• Mirzoyan, Alla. (2010). Armenia, the Regional Powers, and the West: Between History and Geopolitics. New York: Palgrave Macmillan.
• Minassian, Gaidz. (2008). "Armenia, a Russian Outpost in the Caucasus?" Russie.Nei.Visions, 27, 1–19.
• Nye Jr., Joseph S. (2008). "Security and Smart Power." American Behavioral Scientist, 51(9), 1351–1356. https://doi.org/10.1177/0002764208316228 Rothstein, Robert L. (1968). Alliances and Small Powers. New York: Columbia University Press.
• Safaryan, Shirak. (2024). "EU Integration Process in the South Caucasus after the Second Nagorno-Karabakh War." Environment and Society, 12(12).
• Scott, Tomas C. ve Askerov, Ali. (2024). "A Post-Mortem of the Collective Security Treaty Organization (CSTO)." Singer, J. David. (2018). The Story of Small State Survival, 1648–2016. Cambridge: Cambridge University Press.
• Suilleabhain, Andrea. (2014). Small States at the UN. International Peace Institute. http://www.jstor.org/stable/resrep09619.6 Suny, Ronald Grigor. (2004). "Soviet Armenia, 1921–91." In The Armenians, 113–125. Routledge.
• Şıhaliyev, Emin. (2012). "Uluslararası İlişkiler Boyutuyla Ermenistan-Azerbaycan Çatışması." Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(1), 139–160.
• Ter-Matevosyan, Vahram, Drnoian, Anna, Mkrtchyan, Narek ve Yepremyan, Tigran. (2017). "Armenia in the Eurasian Economic Union: Reasons for Joining and Its Consequences." Eurasian Geography and Economics, 58(3), 340–360. Thorhallsson, Baldur. (2018). "Studying Small States: A Review." Small States & Territories Journal, 1(1), 17–34. https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/44443
• Tüysüzoğlu, Göktürk. (2013). "Güney Kafkasya’da Bölgesel İşbirliği Gerçekliğinden Soyutlanan Ülke: Ermenistan." Ermeni Araştırmaları, 44, 233–276.
• Üren, Çağla. (2025). "Zengezur'dan Trump Rotasına Yeni Koridor: Türkiye ve Dünyayı Nasıl Etkileyecek?" Euronews Türkçe, 8 Ağustos 2025. https://tr.euronews.com/2025/08/08/zengezurdan-trump-rotasina-yeni-koridor-turkiye-ve-dunyayi-nasil-etkileyecek
• Üste, Ahmet Nazmi ve Aydın, Ulviyye. (2022). "Güney Kafkaslarda Bölgesel Güvenlik Kompleksi Teorisi Bağlamında Zengezur Koridoru’nun Önemi." Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 30. Yıl Özel Sayısı, 261–274. https://dergipark.org.tr/tr/pub/cbayarsos/issue/71470/1120774
• Veebel, Vello. (2017). "Russia’s Neo-Imperial Dependence Model: Experiences of Former Soviet Republics." Romanian Journal of Political Sciences, 17(1), 4–34.
• World Bank. (2017). Small States: A Roadmap for World Bank Group Engagement. Washington: World Bank Group. http://documents.worldbank.org/curated/en/736071496248865262
• Žunjić, Marko ve Kostić Šulejić, Marina. (2023). "Military Exercises in the Post-Yugoslav States: Between Balancing and Bandwagoning."
• “Armenia.” (2025). (Erişim tarihi: 12.05.2025) https://www.consilium.europa.eu/en/policies/armenia/
• “Armenian PM Attacks Russian-Led Alliance at Summit in Yerevan.” (2022). (Erişim tarihi: 10.05.2025) https://www.rferl.org/a/armenia-csto-pashinian-criticism/32145663.html
• “Armenia Appeals to Russia, CSTO, UN in Connection with Clashes on Border.” (2022). (Erişim tarihi: 12.06.2025) https://tass.com/world/1506569
• “Avrupa Birliği ile Ermenistan Güçlendirilmiş Ortaklık ve İşbirliği Antlaşması Müzakerelerini Tamamladı.” (2017). (Erişim tarihi: 09.05.2025) https://tr.euronews.com/2017/03/02/ab-ile-ermenistan-yeni-bir-isbirligi-anlasmasi-imzalayacak
• “Belarus’s Progressing Economic Dependence on Russia and Its Implications.” (2024). (Erişim tarihi: 10.06.2025) https://freepolicybriefs.org/2024/10/21/economic-dependence/
• “MFA Press Release: Introductory Remarks by Minister for Foreign Affairs and Minister for Law K Shanmugam at the Forum of Small States (FOSS) Conference on Small States, 1 October 2012, United Nations, New York.” (2012). (Erişim tarihi: 07.04.2025) https://www.mfa.gov.sg/Newsroom/Press-Statements-Transcripts-and-Photos/2012/10/MFA-Press-Release-Introductory-Remarks-by-Minister-for-Foreign-Affairs-and-Minister-for-Law-K-Shanmu
• “Paşinyan, Azerbaycan'dan Nahçıvan'a Ulaşımın ‘Barış Kavşağı’ Çerçevesinde Açılmasına Hazır Olduklarını Belirtti.” (2024). (Erişim tarihi: 10.06.2025) https://www.aa.com.tr/tr/dunya/pasinyan-azerbaycandan-nahcivana-ulasimin-baris-kavsagi-cercevesinde-acilmasina-hazir-olduklarini-belirtti/3326481