AİHM KARARLARINDA İFADE VE MEDYA ÖZGÜRLÜĞÜNÜN SINIRLANDIRILMASI KRİTERLERİ

Yıl 2019, Cilt: 14 Sayı: 1, 105 - 126, 30.04.2019

Cengiz Gül

Öz

Bir çoğulculuk ve şeffaflık rejimi olan demokrasilerde, tüm hak ve özgürlüklerde olduğu gibi, ifade özgürlüğünün ve onun spesifik bir görünümü olan medya özgürlüğünün de sınırlanması gereği, hukuk düzenlerinde ilke olarak benimsenmektedir. Rejimin çoğulculuk ve şeffaflık yönlerinin korunması şartıyla, zorunlu ve istisnai durumlarda ifade ve medya özgürlüğünün sınırlana-bileceği olgusu, bütün demokratik hukuk devletlerince genel kabul gören bir yaklaşımdır. Medya, diğer bir ifadeyle basının, tüm toplumlarda çok büyük bir rolü ve etkisi vardır. Günümüzde medyaya, onun geleneksel formlarının yanında, internetin yaygınlaşmasıyla birçok yeni bilgi ve iletişim biçimi de eklenmiş-tir. Bu durum toplum için yeni faydalar oluşturmakla birlikte, bazı problemleri de beraberinde getirmiştir. İnsan hakları hukuku doktrin ve uygulamasında, hakların pek çoğunun sınırsız olmadığı kabul edilmektedir. İfade özgürlüğü ve medya özgürlüğü hakları da bu haklar arasındadır. Diğer bir deyişle ifade ve medya özgürlüklerinin mutlak (sınırsız) bir hak olmadığı ve her çağdaş demokrasinin, bu özgürlükler hakkında bir takım sınırlama sistemleri geliştirmiş olduğu da küresel düzeyde genel kabul görmektedir. İfade ve medya özgürlüğü kadar, bu özgürlüklerin sınırlandırma esasları da, bir toplumun demokratik nitelikte olup olmadığını belirleyen en önemli faktörlerden birisidir.

İfade ve medya özgürlüğü haklarına getirilen sınırlamalar arasında, savaş için propaganda yapılması, etnik ve dini nefretlere yol açılması, ırk ayrımcılığı ve düşmanlığının veya şiddetin teşvik edilmesi gibi her türlü propaganda yasağının öngörülmesi öne çıkmaktadır. İfade ve medya özgürlükleri, bir kişiye karşı nefret söylemi ile şiddet ve müstehcen söylem boyutlarına varmadığı sürece, her türlü görüş, kanaat ve kurumların açıkça acımasız ve mantıksızca tartışılıp eleştirilmesinin mümkün olabileceğini ifade etmektedir. Dolayısıyla, ifade ve medya özgürlükleri, uygulamada her zaman sınırlamaları da içinde barındır-maktadır. Ancak bu sınırlamalar, hukuk devleti ilkelerine uygun olmalıdır. Bu noktadaki sınırlamaların, diğer insanların ve toplumun ortak çıkarlarını korumak için kanunla öngörülebilir olması da gereklidir.

Anahtar Kelimeler

İfade Özgürlüğü, Medya Özgürlüğü, Sınırlamalar, Ulusal Güvenlik, Kamu Düzeni, Toplum Sağlığı.

Kaynakça

• ALGAN, Bülent, Muhalefet Hakkı ve Türkiye’deki Görünümü, Adalet Yayınları, Ankara, 2014.
• ANAYURT, Ömer, Avrupa İnsan Hakları Hukukunda Kişisel Başvuru Yolu, Seçkin Yayınları, Ankara, 2014.
• ARSLAN, Zühtü (Derleyen), ABD Yüksek Mahkemesi Kararlarında İfade Özgürlüğü, Liberal Düşünce Topluluğu Yay., Ankara, 2003.
• ARSLAN, Zühtü, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde Din Özgürlüğü, Liberal Düşünce Topluluğu Yay., Ankara, 2005.
• BIÇAK, Vahit, “Türkiye’nin Güncel Sorunları: Demokrasi ve İnsan Hakları”, http://www.geocities.com/vbicak/FNF.htm. (Erişim Tarihi: 14.08.2018).
• ÇEÇEN, Anıl, İnsan Hakları, Gündoğan Yayınları, 2. Basım, Ankara, 1995.
• DOĞAN, İlyas / DEMİRDAL, Balkan, “İfade Özgürlüğü”, İnsan Hakları Hukuku, (Edt. İlyas Doğan), Genişletilmiş 2. Baskı, Astana Yayınları, Ankara, 2015.
• ERDOĞAN, Mustafa, “Demokratik Toplumda İfade Özgürlüğü”, http://www.liberal. dt.org.tr /dergiler/ldsayi24/2402/htm. (Eri-şim Tarihi: 14.08.2018).
• ERDOĞAN, Mustafa, İnsan Hakları Teorisi ve Hukuku, Orion Kitabevi, Ankara, 2007.
• FENDOĞLU, Hasan Tahsin, “Avrupa İnsan Mahkemesi Kararlarında İfade Özgürlüğü”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 25, Ankara, 2016, ss. 1-19.
• FENDOĞLU, Hasan Tahsin, “2001 Anayasa Değişikliği Bağlamında Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlanması (Any. m. 13)”, Anayasa Mahkemesi’nin 40. Kuruluş Yıldönümü Nedeniyle Düzenlenen Sempozyumda Sunulan Bildiri, (25-26 Nisan 2002-Antalya), Anayasa Yargısı, S. 19, ss. 178-215.
• FENDOĞLU, Hasan Tahsin, İnsan Hakları Hukuku, Yetkin Yayınları, Ankara, 2017.
• HAKYEMEZ, Yusuf Şevki, “Temel Hak ve Özgürlüklerde Objektif Sınır Kav-ramı ve Düşünce Özgürlüğünün Sınırları”, AÜSBF Dergisi, Nisan-Haziran 2002.
• KABOĞLU, İbrahim Ö., “İnsan Hakları Yıllığı”, Düşünce Özgürlüğü (Avrupa Ölçütleri ve Türkiye), Cilt: 15, S: 46, Ankara, 1993.
• KALABALIK, Halil, İnsan Hakları Hukuku, Seçkin Yayıncılık, 4. Baskı, Ankara, 2015.
• KOCASAKAL, Ümit / AKSOY, Emine Eylem, “Avrupa İnsan Hakları Bağlamında İfade Özgürlüğü”, www.tchd.org.tr, 8-9, (Erişim Tarihi: 15.08.2018).
• KÜZECİ, Elif, “AİHS’nin 10. Maddesi Işığında Nefret İçerikli ve Irkçı Nitelikli Düşünce Açıklamaları”, Türkiye Barolar Birliği (TBB) Dergisi, Sayı: 71, Ankara, 2007.
• ÖZBUDUN, Ergun, Türk Anayasa Hukuku, Yetkin Yay., Ankara, 1995.
• SUNAY, Reyhan, Avrupa Sözleşmesinde ve Türk Anayasasında İfade Hürriyetinin Muhtevası ve Sınırları, Liberal Düşünce Topluluğu, Ankara, 2001.
• SÜMER, Murat, AİHM’nin Türkiye’de İfade Özgürlüğüne İlişkin Kararlarının İncelenmesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), An-kara, 2010.
• ŞAHBAZ, İbrahim, Karşılaştırmalı Düşünceyi Açıklama Özgürlüğü, Yetkin Yayınları, Ankara, 2007.
• TEZCAN, Durmuş, İnsan Hakları El Kitabı, Seçkin Yayıncılık, 1. Baskı, Ankara, 2006.
• İnternet Kaynakları Zana / Türkiye, BN 18954/91, KT. 25.11.1997, 12 http://www.bailii.org/eu/cases/ ECHR/1997/94.html, Erişim Ta-rihi: 19.08.2018.
• Sürek / Türkiye, BN 26682/95, KT. 08.07.1999, 12 http://www.bailii.org/eu/cases/ ECHR/1999/94.html, Erişim Ta-rihi: 19.08.2018.
• Garaudy / Fransa, BN 65831/01, KT. 24.06.2003, 12 http://www.bailii.org/eu/cases/ ECHR/2003/94.html, Erişim Ta-rihi: 19.08.2018.
• Jersild / Danimarka, BN 15890/89, KT. 23.09.1994, 12 http://www.bailii.org/eu/cases/ ECHR/1994/94.html, Erişim Ta-rihi: 19.08.2018.
• Ivanov / Rusya, BN 35222/04, KT. 20.02.2007, 12 http://www.bailii.org/eu/cases/ ECHR/2007/94.html, Erişim Ta-rihi: 19.08.2018 . Leroy / Fransa, BN 36109/03, KT. 02.10.2008, 12 http://www.bailii.org/eu/cases/ ECHR/2008/94.html, Erişim Ta-rihi: 19.08.2018.
• Muller ve Diğerleri / İsviçre, BN 10737/84, KT 24.05.1988, 37, 43, http://www.bailii.org/eu/cases/ ECHR/1988/5.html. Erişim Ta-rihi: 14.08.2018.
• Handyside / İngiltere, BN 5493/72, KT 07.12.1976, 59, http://www.bailii.org/eu/cases/ ECHR/1976/5.html. Erişim Ta-rihi: 13.08.2018.
• Lingens / Avusturya, BN 9815/82, KT 08.07.1986, 41 vd. http://www.bailii.org/eu/cases/ ECHR/1986/7.html. Erişim Ta-rihi: 13.08.2018.
• Temel / Türkiye, BN 16853/05, KT. 01.02.2011, 12 http://www.bailii.org/eu/cases/ ECHR/2011/94.html, Erişim Ta-rihi: 19.08.2018.
• TBKP ve Diğerleri / Türkiye, BN 19392/92, KT. 30.01.1998, 43, http://www.bailii.org/eu/cases/ ECHR/1998/7.HTML. Erişim Tarihi: 13.08.2018.
• Sosyalist Parti ve Diğerleri / Türkiye, BN 21237/93, KT. 25.05.1998, 47, http://www.bailii.org/eu/ cases/ECHR/1998/7.HTML. Erişim Tarihi: 13.08.2018)
• Kocasakal / Aksoy, Avrupa İnsan Hakları Bağlamında İfade Özgürlüğü, www.tchd.org.tr, 8-9, Erişim Tarihi: 15.08.2018.
• AİHM, Nefret Söylemi (Bilgi Notu), Haziran 2015, http://www.echr.coe.int/Documents/FS_Hate_speech_TUR.pdf, Erişim Tarihi: 20.08.2018.
• Erbakan / Türkiye BN 59405/00, KT. 06.07.2006, 56 http://www.bailii.org/eu/cases/ ECHR/2006/94.html, Erişim Ta-rihi: 20.08.2018.