AMERİKAN İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ ÇERÇEVESİNDE ÖNGÖRÜLEN KORUMA MEKANİZMALARI

Yıl 2019, Cilt: 14 Sayı: 2, 713 - 770, 28.10.2019

Gülden Çamurcuoğlu

Öz

Bölgesel insan haklarını koruma sistemlerinden biri olan Amerikan İn-san Hakları Sistemi; Amerikan Devletleri Örgütü Şartı, Amerikan İnsan Hak ve Ödevleri Bildirgesi, Amerikan İnsan Hakları Sözleşmesi ve bölgede kabul edilen diğer insan hakları belgelerine dayanır. Çalışmada üye devletleri bağlayıcı yükümlülükler getiren Amerikan İnsan Hakları Sözleşmesi ve Sözleşmenin öngördüğü koruma mekanizması incelenmiştir.

Bireysel şikayet usulü ve devletlerarası şikayet usulüne yer veren Amerikan İnsan Hakları Sözleşmesine göre denetim görevini iki organ yerine getirir. Bunlar; Amerikalılararası İnsan Hakları Komisyonu ve Amerikalılararası İnsan Hakları Mahkemesidir. Şikayet usulünün yanında Amerikalılararası İnsan Hak-ları Mahkemesinin danışma görüşü verme yetkisi bulunmaktadır. Amerikan İnsan Hakları Sisteminin denetim usulü Avrupa Konseyi İnsan Hakları Sisteminin 11. Ek Protokol öncesi yapısına oldukça benzemektedir. Bununla birlikte insan haklarının korunması ve geliştirilmesi amacı çerçevesinde Komisyon kararları, Mahkeme içtihadı ve Mahkemenin danışma görüşleri Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin içtihadına göre farklı bir yaklaşım sunabilmektedir. Bu kapsamda denetim yollarına başvuru imkanları da değişmektedir.

Kendi usul kurallarını düzenleme ve değiştirme yetkisine sahip olan Amerikalılararası İnsan Hakları Komisyonu ve Amerikalılararası İnsan Hakları Mahkemesinin usul kuralları gereksinimler doğrultusunda birçok kez değiştirilmiştir. Çalışmada Komisyon ve Mahkemenin Usul Kurallarının son hali dik-kate alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Amerikan İnsan Hakları Sözleşmesi, Amerikalıla-rarası İnsan Hakları Komisyonu, Amerikalılararası İnsan Hakları Mahkemesi, yargısal yollar, insan hakları

Kaynakça

• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Opuz/Türkiye, Üçüncü Daire, BN.: 33401/02, K.T.: 09.06.2009, Pr. 83, 84, 86. ALGAN, Bülent. Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Hakların Korunması, Seç-kin Yayınları, Ankara, 2007. ASLAN, Volkan. “Amerikalılar Arası İnsan Hakları Sistemi”, İnönü Üniversi-tesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 3, S. 2, 2012, (261-296). BUERGENTHAL, Thomas. “The American and European Conventions on Human Rights: Similarities and Differences”, The American University Law Review, C. 30, S. 155, 1980, (155-166). BUERGENTHAL, Thomas. “The Inter-American Court of Human Rights”, The American Journal of International Law, C. 76, S. 2, Nisan 1982, (231-245). CHIRIBOGA, Oswaldo Ruiz. “The American Convention and The Protocol of San Salvador: Two Intertwined Treaties: Non-Enforceability of Economic, So-cial and Cultural Rights in the Inter-American System”, Netherlands Quar-terly of Human Rights, C. 31, S. 2, 2013, (159-186) CONTRERAS-GARDUÑO, Diana. “The Inter-American System of Human Rights”,The Sage Handbook of Human Rights, Ed. Anja Mihr, Mark Gibney, C. 1, Sage Publications Ltd., Londra, 2014, (596-614). ÇAĞIRAN, Mehmet Emin. Uluslararası Alanda İnsan Hakları, 2. Baskı, Barış Kitap, Ankara, 2011. ÇAPAN, Alişan. “İnter-Amerikan İnsan Hakları Sistemi (Tarihsel Gelişim ve Güncel Sorunlara Yeni Yaklaşımlar)”, Hukuk Kuramı, C. 1, S. 3, Mayıs-Haziran 2014, (25-44). DOĞAN, İlyas/ ÖZDEMİR, Omca. “Amerika Kıtasında İnsan Haklarının Ko-runması Bölgesel Rejimi”, İnsan Hakları Hukuku, Ed. İlyas Doğan, 2. Baskı, Astana Yayınları, Ankara, 2015, (307-337). DONNELLY, Jack. Teoride ve Uygulamada Evrensel İnsan Hakları, Çev. Mustafa Erdoğan, Levent Korkut, Yetkin Yayınları, Ankara, 1995. EREN, Abdurrahman. Türkiye’de İnsan Haklarının Korunması: Uluslara-rası Koruma Mekanizmaları ve Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının Rolü, Turhan Kitabevi, Ankara, 2007. Gemalmaz, Mehmet Semih. Amerikan İnsan Hakları Sözleşmesi Bağlamın-da Latin Amerika’da İnsan Hakları, Kavram Yayınları, İstanbul, 1991. GOLDMAN, Robert K. “History and Action: The Inter-American Human Rights System and the Role of the Inter-American Commission on Human Rights”, Human Rights Quarterly, C. 31, S. 4, Kasım 2009, (856-887) Inter-American Court of Human Rights, Advisory Opinion on Certain Attribu-tes of the Inter-American Commission on Human Rights (Arts. 41, 42, 44, 46, 47, 50 and 51 of the American Convention on Human Rights), OC-13/93, 16 Temmuz 1993. Inter-American Court of Human Rights, Advisory Opinion on Control of Due Process in the Exercise of the Powers of the Inter-American Commission on Human Rights (Articles 41 and 44 to 51 of the American Convention on Human Rights), OC-19/05, 28 Kasım 2005. Inter-American Court of Human Rights, Advisory Opinion on Reports of the Inter- American Commission on Human Rights (Art. 51 American Convention on Human Rights), OC-15/97, 14 Kasım 1997. Inter-American Court of Human Rights, Advisory Opinion on the Definiton of Other Treaties Subject to the Interpretation of the Inter-American Court of Hu-man Rights, International Legal Materials, Cambridge University Press, C. 22, S. 1, Ocak 1983, (51-65). KALABALIK, Halil. İnsan Hakları Hukuku, 5. Baskı, Seçkin Yayınları, An-kara, 2017. LIXINSKI, Lucas. “Treaty Interpretation by the Inter-American Court of Hu-man Rights: Expansionism at the Service of the Unity of International Law”, The European Journal of International Law, C. 21, S. 3, 2010, (585-604). PASQUALUCCI, Jo M. “The Inter-American Human Rights System: Establis-hing Precedents and Procedure in Human Rights Law”, The University of Mi-ami Inter-American Law Review, C. 26, S. 2, Kış 1994/1995, (297-361). URAL USLAN, Yurdanur / GÜNER, Tuğba. “İnsan Haklarının Bölgesel Dü-zeyde Korunması: Amerikan Sistemi”, Süleyman Demirel Üniversitesi İkti-sadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C. 19, S. 2, 2014, (309-322). İnternet Kaynakları Amerikalılararası İnsan Hakları Komisyonu Usul Kuralları, https://www.oas.org/en/iachr/mandate/Basics/rulesiachr.asp, erişim: 05.08.2019. Amerikalılararası İnsan Hakları Mahkemesi Usul Kuralları, http://www.corteidh.or.cr/sitios/reglamento/nov_2009_ing.pdf, erişim: 05.08.2019. Amerikan Devletleri Örgütü Şartı, http://www.oas.org/en/sla/dil/inter _american_treaties_A41_charter_OAS.asp#Chapter_X, erişim: 22.03.2019. Amerikan İnsan Hak ve Ödevleri Bildirgesi, https://www.oas.org/dil/ ac-cess_to_information_human_right_American_Declaration_of_the_Rights_and_Duties_of_Man.pdf, erişim: 30.07.2019. Amerikan İnsan Hakları Sözleşmesi Ölüm Cezasının Kaldırılması Protokolü, https://www.oas.org/juridico/english/treaties/a-53.html, erişim: 29.07.2019. Amerikan İnsan Hakları Sözleşmesi, https://www.cidh.oas.org/basicos/ eng-lish/basic3.american%20convention.htm, erişim: 05.08.2019. ANTKOWIAK, Tom. “Remedial Approaches to Human Rights Violations: the Inter-American Court of Human Rights and Beyond”, Columbia Journal of Transitional Law”, C. 46, S. 2 2008, https://digitalcommons.law. seatt-leu.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1313&context=faculty, erişim: 05.04.2019, (350-419). Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtüzüğü, https://www.anayasa.gov.tr/tr/ ya-yinlar/insan-haklari-bilgi-bankasi/avrupa-insan-haklari-mahkemesi/aihm-ic-tuz ugu/, erişim: 17.07.2019. Avrupa Sosyal Şartı, Bir Bakışta Şart, https://www.coe.int/en/web/european-social-charter, erişim: 07.08.2019. DULITZKY, Ariel. “The Inter-American Human Rights System Fifty Years Later: Time for Changes”, Quebec Journal of International Law (Special Edition), 2011, https://www.persee.fr/docAsPDF/rqdi_0828-9999_2011_hos _1_1_1435.pdf, erişim: 08.08.2019, (127-164). Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Alanında Amerikan İnsan Hakları Söz-leşmesine Ek Protokol “San Salvador Protokolü”, http://www.oas.org/ juridi-co/english/treaties/a-52.html, erişim: 28.03.2019. HENNEBEL, Ludovic. “The Inter-American Court of Human Rights: The Ambassador of Universalism”, Quebec Journal of International Law, Özel Bas-kı, 1 Ocak 2011, https://www.persee.fr/doc/rqdi_0828-9999_2011_hos_ 1_1_1433, erişim: 03.05.2019, (57-97). http://www.oas.org/dil/treaties_B32_American_Convention_on_Human_Rights_sign.htm, erişim: 30.07.2019. http://www.oas.org/juridico/english/sigs/a-53.html, erişim: 28.03.2019. https://www.coe.int/en/web/european-social-charter/about-the-charter, erişim: 07.08.2019. ÖZKAN, Işıl. “Uluslararası Hukuk-Ulusal Hukuk İlişkileri”, Journal of Yasar University, C. 8, Özel Sayı, 2013, https://journal.yasar.edu.tr/wp-content/uploads/2014/01/1-I%C5%9F%C4%B1l-%C3%96ZKAN.pdf , erişim: 12.06.2019, (2127-2175).