AMERİKAN VE İNGİLİZ ŞİRKETLER HUKUKU IŞIĞINDA PAY SAHİBİ ÖNCELİĞİ MODELİ VE BU MODELİN ŞİRKETLERE ETKİLERİNE İLİŞKİN DEĞERLENDİRME

Yıl 2021, Cilt: 16 Sayı: 1, 59 - 128, 21.04.2021

Pelin Özçelik

Öz

Amerika ve İngiltere başta olmak üzere, dünyada pek çok ülkede
şirketlerin gerçekte kime hizmet verdiği sorusuna yanıt aranmaya
çalışılmıştır. Bu soruya cevap olarak çeşitli teoriler oluşturulmuş, ancak bu teoriler arasında pay sahibi önceliği modeli her zaman için ayrı
bir tartışma konusu olmuştur. Pay sahibi önceliği modeli, kurumsal
yönetim teorilerinden birisi olup, şirkette bir karar alınırken pay sahiplerinin çıkarlarının diğer menfaat sahiplerinin çıkarlarına kıyasen
öncelikli tutulmasını ifade etmektedir. Bu modelin etkileri, global anlamda pek çok şirkette görülmektedir. Ancak en büyük tartışma konularından birisi, bu modelin hukuki anlamda bir bağlayıcılığı olup olmadığıdır. Zira günümüzde pay sahibi önceliğinin, şirket sürdürülebilirliği açısından bazı engeller oluşturması sebebiyle, yapılan bazı çalışmalarla da birlikte, yerini başka bir model olan paydaş önceliğine
bıraktığı da gündeme gelmektedir. Bu makalede, pay sahibi önceliği
modelinin Amerikan ve İngiliz şirketler hukukundaki tarihsel yerine
ve ülkemiz şirketler hukukuna nasıl yansıdığına değinilmiştir. Sürdürülebilir bir şirket için hangi modele öncelik verilmesi hakkındaki
tartışmalar ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kurumsal Yönetim, Pay Sahibi Önceliği Modeli, Paydaş Modeli, Yasal Norm, Sosyal Norm.

Kaynakça

• Aglietta, Michel/ Reberioux, Antonie; Corporate Governance Adrift: A Critique of Shareholder Value, Edward Elgar Publishing, 2005.
• Akbulak, Yavuz; ‘’Türk Sermaye Piyasasında Esaslı Bir Devrim: Kurumsal Yönetim İlkeleri’’, MÇD, S.: 108, 2011, ss. 111-138.
• Akdağ Güney, Necla; ‘’Anonim Şirketlerde Eşitlik İlkesi’’, GÜHFD, C.: XVIII, S.: 3-4, 2014, ss. 115-135.
• Akın, Murat Yusuf/ Sulu, Muhammed, ‘’Yönetim Kurulu Üyeleri Menfaati ile Şirket Menfaatinin Çatışması Bağlamında Sorumluluk’’, MÜHF Hukuk Araştırmaları Dergisi, C. 25, S. 1, 2019, ss. 169- 184.
• Anayurt, Ömer; Hukuka Giriş ve Hukukun Temel Kavramları, 17. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2017.
• Andaç, Faruk; Hukukun Temel Kavramları, 6. Baskı, Detay Yayıncılık, Ankara 2017.
• Bainbridge, Stephen; ‘’A Duty to Shareholder Value’’, The New York Times, April 16/2015, kaynak: https://www.nytimes.com, e.t.: 01.04.2020.
• Berle, Adolf A./ Means, Gardiner G.; The Modern Corporation and Private Property, New York: Macmillan, 1932.
• Bilge, Necip; Hukuk Başlangıcı, 34. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara 2016.
• Cassidy, Julie; Concise Corporations Law, Fifth Edition, The Federation Press, 2006.
• Collison, David/ Cross, Stuart/ Ferguson, John/ Power, David/ Stevenson, Lorna; Shareholder Primacy in UK Corporate Law: An Exploration of the Rationale and Evidence, ACCA, London 2011.
• Corporate Human Rights Benchmark, 2018- Key Findings Apparel, Agricultural Products and Extractives Companies, November 2018.
• Coşkun, Fırat; ‘’Türkiye’deki Hisse Opsiyon Planları’’, Hukuk Postası, 2017, kaynak: http://www.erdemerdem.av.tr/yayinlar/hukuk-postasi, e.t.: 12.05.2020.
• Dağlı, Hüseyin/ Ayaydın, Hasan/ Eyüboğlu, Kemal; ‘’Kurumsal Yönetim Endeksi Performans Değerlendirmesi: Türkiye Örneği’’, MUFAD Journal, S. 48/ 2010, ss.: 18-31.
• Durna, Erdi Aklan; ‘’Anonim Ortaklığın Amacının Ne Olduğu Sorunsalı Çerçevesinde; Pay Sahipliği Değeri (Shareholder Value) Teorisi İle İlgililer/menfaat Sahipleri (Stakeholder) Teorisinin Karşılaştırılması’’, Mersin Barosu Dergisi, S.: 42, Ocak 2019, ss. 75-81.
• Eminoğlu, Cafer; ‘’Anonim Şirket Pay Sahipleri Açısından “Eşit Şartlarda Eşit İşlem” İlkesi’’, TFM, C.: 1 , S.: 1, 2015, ss.: 79 – 88.
• Eminoğlu, Cafer; Türk Ticaret Kanunu’nda Kurumsal Yönetim (Corporate Governance), Oniki Levha Yayıncılık, İstanbul 2014.
• Erdem, H. Ercüment, ‘’Kurumsal Yönetim İlkeleri’’, Hukuk Postası, Ekim 2011, kaynak: http://www.erdemerdem.av.tr/yayinlar/hukuk-postasi/kurumsal-yonetimilkeleri, e.t.: 16.04.2020.
• Eriş, Gönen; Anonim Şirketler Hukuku, 1. Baskı, Seçkin Yayınevi, Ankara 1995.
• Erturk, Ismail/ Froud, Julie/ Johal, Sukhdev/ Leaver, Adam/ Williams, Karel; Financialization at Work, Routledge, 2008.
• Göktürk, Kürşat; ‘’Amerikan, Alman, İsviçre ve Türk Hukukunda İşadamı Kararı İlkesi’’, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 2, S. 2, 2011, ss. 207-247. Gözler, Kemal; Genel Hukuk Bilgisi, 17. Baskı, Ekin Basım Yayım Dağıtım, Bursa 2017.
• Grant, M. Hyden/ Bodie, Matthew T.; ‘’The Uncorporation And The Unraveling Of "Nexus Of Contracts" Theory’’, Michigan Law Review, Vol.: 109, Iss.: 6, 2011, pg. 1127-1144.
• Hansmann, Henry/ Kraakman, Reinier; ‘’The End Of History For Corporate Law’’, Harvard Law School Cambridge, Discussion Paper No. 280, 3/2000, p. 1-34. Haşit, Gürkan/ Uçar, Aslı ‘’Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) Kurumsal Yönetim İlkelerinden Yönetim Kurulu İlkesinin İncelenmesine Yönelik Nitel Bir Araştırma’’, Sakarya İktisat Dergisi, C. 3, S. 2/2014, ss. 85-113.
• Ireland, Paddy; ‘’Defending the Rentier: Corporate Theory and the Reprivatization of the Public Company’’, (Ed.: John Parkinson, Gavin Kelly, Andrew Gamble), The Political Economy of the Company, 2001, pg.: 141–173.
• Jensen, Michael C. / Meckling, William H.; “Theory Of The Firm: Managerial Behavior, Agency Costs And Ownership Structure”, Journal Of Financial Economics, Vol. 3, 1976, pg. 305-360
• Keay, Andrew; Board Accountability in Corporate Governance, First Puhlished, Routhledge, 2015.
• Kervankıran, Emrullah; Alman Hukuku’nda Business Judgement Rule’nin Kodifikasyonu-Türk ve Amerikan Hukuku ile Karşılaştırmalı Bir Değerlendirme, Prof. Dr. Hüseyin Ülgen’e Armağan, C. 1, Vedat Kitapçılık, İstanbul 2007.
• Kılıç, Harun; ‘’The Legal Systems of Germany and USA Regarding Share- and Stakeholder Capitalism’’, Journal of Social Policy Conferences, Iss. 72, 2017/1, pg. 171-204.
• Korkut, Ömer; Anonim Şirketlerde İnançlı Yönetim Kurulu Üyeliği, Adalet Yayınevi, 1. Baskı, Ankara 2007. Korkut, Ömer; ‘’Anonim Şirketlerde Şirket Menfaati Kavramının Somutlaştırılması’’, Çukurova Üniversitesi İİBF Dergisi, C. 11, S. 2, 2007, ss. 1-9.
• Koutsias, Marios; ‘’Shareholder Supremacy in a Nexus of Contracts: A Nexus of Problems’’, Business Law Review, Vol.: 38 Iss.: 4, 2017, pg. 136-146.
• Kurt, Gülüzar/ Demir, Gönenç; ‘’Türk Ticaret Kanunu Tasarısı'nda Profesyonelleşme ve Vekâlet Teorisi’’, HPD, S.: 06, 2006, ss. 60- 66.
• Kurt, Mustafa/ Kayacan, Murad; “Kurumsal Yönetimde Finansal ve Yönetsel Konular: Kurumsal Yönetim İlkeleri”nin İçerik Analizi”, TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi Orta Anadolu İşletmecilik Kongresi, Ankara 2005.
• Lan, L. L/ Heracleous, L.; ‘’Rethinking Agency Theory: The View from Law’’, Academy of Management Review, 15(2), 2010.
• Macey, Jonathan R.; ‘’A Close Read of an Excellent Commentary on Dodge V. Ford’’, Virginia Law & Business Review, Vol. 3, Spring 2008, Number: 1, pg. 177-189.
• Macintosh, John C.C.; ‘’The Issues, Effects and Consequences of the Berle–Dodd Debate’’, 1931–2’, Accounting, Organizations and Society, Vol.: 24 Iss.: 2, 1999, pg.: 139–153.
• Mélon, Lela; Shareholder Primacy and Global Business: Reclothing the EU Corporate Law, First Edition, Routledge, 2019. Millon, David; ‘’Corporate Social Responsibility and Environmental Sustainability’’, Company Law and Sustainability-Legal Barriers and Opportunities, (ed. Beate Sjafjell/ Benjamin J. Richardson), First Publised, Cambridge University Press, 2015.
• Millstein, I. “Corporate Governance Reform in Asia”, Corporate Governance Advisor, January/February, 1999. Mukwiri, Jonathan; ‘’Myth Of Shareholder Primacy In English Law’’, European Business Law Review, Vol.: 24, Iss. 2, 2014, pg. 217- 241.
• Özdemir, Semih Sırrı/ Tamer, Elanur; ‘’Kurumsal Yönetim İlkeleri Işığında Anonim Şirketlerde Genel Kurula İlişkin İlkelerin Değerlendirilmesi’’, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, S.: 14, Aralık 2019, ss. 329-373.
• Özdoğan Yılmaz, Ayşegül; Halka Açık Anonim Ortaklıklarda Yöneticilerin Mali Hakları, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2009.
• Özkorkut, Korkut; Anonim Ortaklıklarda Yönetim Kurulu Kararlarının İptali, Sermaye Piyasası Kurulu Yayını, No: 41, Ankara 1996.
• Palladino, Lenore; ‘’How to End Shareholder Primacy’’, Progressive Review, Vol. 26, Iss. 4, Spring 2020, pg. 321-327.
• Paslı, Ali; Anonim Ortaklık Kurumsal Yönetimi-Corporate Governance, 2. Baskı, Çağa Hukuk Vakfı Yayınları, İstanbul 2004.
• Paslı, Ali; ‘’“Compliance” Kavramının Anonim Ortaklıklar Hukukundaki Anlamı ve Sorumluluk Sistemine Etkisi’’, İÜHFM, C. LXXI, S. 2, 2013, ss. 317-334.
• Pazarbaşı, Gülşen; Bağımsız Yönetim Kurulu Üyelerinin Hukuki Sorumluluğu, 1. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2018.
• Plessis, Jean du; ‘’Shareholder Primacy And Other Stakeholder Interests’’, Corporate Governance, (Ed.: Jean Jacques du Plessis), Corporate Responsibility And Law, 2016, pg. 238-242.
• Pulaşlı, Hasan/ Korkut, Ömer; Temel Hukuk, Gözden Geçirilmiş Genişletilmiş 18. Baskı, Karahan Kitabevi, Adana 2017. Pulaşlı, Hasan; Şirketler Hukuku Şerhi, C. I, Güncelleştirilmiş ve Gözden Geçirilmiş Tıpkı 2. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara 2015.
• Rhee, Robert J.; ‘’A Legal Theory of Shareholder Primacy’’, Minnesota Law Review, 102:1951, 2018, pg. 1951-2016.
• Rowbottom, N./ Schroeder, M. A. S.; “The Rise And Fall Of The UK Operating And Financial Review” Accounting Auditing & Accountability Journal, Vol.: 27, Iss.: 4, April 2014, pg.: 655-685.
• Sjafjell,Beate/ Johnston, Andrew/ Anker-Sørensen, Linn/ Millon, David; ‘’Shareholder Primacy: The Main Barrier To Sustainable Companies’’, Company Law and Sustainability-Legal Barriers and Opportunities, (ed. Beate Sjafjell/ Benjamin J. Richardson), First Publised, Cambridge University Press, 2015.
• Smith, D. Gordon; ‘’The Shareholder Primacy Norm’’, The Journal Of Corporation Law, Vol. 23, Iss. 2, Winter 1998, pg. 277-322.
• Smith, N. Craig/ Rönnegard, David; ‘’Shareholder Primacy, Corporate Social Responsibility, and the Role of Business Schools’’, Journal of Business Ethics, Vol. 125, No. 2, 2014, pg. 463-478. Stout, Lynn; ‘’Corporations Don’t Have to Maximize Profits’’, The New York Times, April 16/2015, kaynak: www.nytimes.com, e.t.: 01.04.2020.
• Stout, Lynn A., ‘’The Toxic Side Effects Of Shareholder Primacy’’, University of Pennsylvania Law Review, Vol. 161, Iss. 7, June 201), pg. 2003-2023.
• Strine, Leo E.; ‘’Our Continuing Struggle With The Idea That For-Profit Corporations Seek Profit’’, Wake Forest Law Review, Vol. 47, 2012, pg. 135-172.
• Şakar, S. Ünal, Araçları, Kurumları ve İşleyişi ile Sermaye Piyasası, Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Yayınları, 1997.
• Tekinalp, Ünal; Anonim Ortaklıklara İlişkin Yeni Hukuk Politikalarının Dinamikleri ve Bunlar Arasındaki İlişki, Prof. Dr. Turgut Kalpsüz’e Armağan, 1. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara 2003.
• Tekinalp, Ünal; ‘’Türk Ticaret Kanunu Tasarısının Kurumsal Yönetim Felsefesine Yaklaşımı’’, Uğur Alacakaptan’a Armağan, S.: 1, C.: 2, İstanbul 2008, ss. 635-652.
• Tumay, Meltem; ‘’Why Corporate Social Responsibility: A New Concept In The 21st Century’’, Yönetim ve Ekonomi Dergisi, C.: 16, S.: 2, 2009, ss. 63-72.
• Turanlı, Hüsnü; ‘’Yeni Türk Ticaret Kanunu Işığında Anonim Şirket Yönetim Kurulu Kararlarının Hükümsüzlüğü’’, GÜHFD, C. XVII, S. 1-2, 2013, ss. 939-960.
• Türedi, Selda, ‘’Sermaye Piyasalarında Kotasyon Ve Kotasyonun Faydaları’’, Mevzuat Dergisi, 16/186, Haziran 2013, kaynak: https://www.mevzuatdergisi.com/2013/06a/01.htm.
• Uyar, Süleyman; ‘’Kurumsal Şeffaflığın Sağlanmasında Kurumsal Yönetim (Corporate Governance) Anlayışının Önemi’’, MÇD, 2004/ S. 66, ss. 1-15.
• Verma, Vivek Kumar; ‘’Do Directors Owe Fiduciary Duty To Shareholders?’’, 2017, kaynak: www.indiancaselaws.wordpress.com.
• Zengin, Asiye Nur/ Altıok Yılmaz, Ayşe; ‘’Kurumsal Yönetim İlkeleri ve Standartları’’, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 10, S. 48/ 2017, ss. 684-702.