MECELLE’NİN MASLAHATA İLİŞKİN HÜKMÜNÜN (58. MADDE) GÜNÜMÜZ HUKUKU İLE KARŞILAŞTIRMALI OLARAK İNCELENMESİ

Yıl 2021, Cilt: 16 Sayı: 2, 611 - 652, 20.10.2021

Burak Taş

Öz

Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, Hanefi mezhebi esas alınarak oluşturulmuş, İslam Hukukunun ilk kodifiye çalışması olan bir hukuki düzenlemedir. Mecelle’nin ilk yüz maddesi de İslam Hukukunda genel
ilkeler olarak değerlendirilebilen külli kaidelerden oluşmaktadır. Bu
çalışmada esas olarak külli kaidelerden biri olan Mecelle’nin 58. maddesi incelenmiştir. Bu maddenin ana teması olan “maslahat” kavramı
izah edilmiştir. Bu kapsamda maslahat kavramının günümüz hukuk
dalları ile olan bağlantısı çerçevesinde inceleme gerçekleştirilmiştir.
Tespit edilen benzerlikler açısından günümüz hukukuyla karşılaştırmalı olarak değerlendirmelerde bulunulmuştur. Mecelle’nin 58. maddesinde ifadesini bulan maslahat kavramının kamu yararı anlamı ile
günümüz hukukunu oldukça etkilediği sonucuna varılmıştır. Ayrıca günümüz hukuk ihtilaflarında bu maddenin bir çözüm aracı olarak
kullanılması gerektiği önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Hukukun Genel İlkeleri, Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, Maslahat

Kaynakça

• 12 Şubat 1334 (1918) numaralı Meclis-i Mebusan Tutanağı, https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/MECMEB/m mbd03ic04c002/ink049/mmbd03ic04c002ink0490299.pdf E.T: 20.5.2021
• Adal, Erhan; Hukukun Temel İlkeleri El Kitabı, Legal Yayıncılık, İstanbul, 2004.
• Akgündüz, Ahmed; Karşılaştırmalı Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye, Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 2. Baskı, İstanbul, 2017.
• Akgündüz, Ahmet (Ed. Soyubelli, Fethullah); “1920-1924 Yılları Arasında Yapılan Mecelle Ta’dilleri ve Mezhepler Arası Mukayese Uygulaması”, Uluslararası Mecelle Sempozyumu Tebliğleri – Adalet Akademisi, Star Matbaacılık, Bursa, 2021.
• Akyılmaz, Sevgi Gül (Ed. Soyubelli, Fethullah); “İki Önemli Kodifikasyon Örneği: Mecelle ve 1734 Tarihli İsveç (Medeni) Kanunu, Benzerlikler-Farklılıklar”, Uluslararası Mecelle Sempozyumu Tebliğleri – Adalet Akademisi, Cilt 1, 2021.
• Ali Haydar Efendi, Düreru’l – Hukkâm Şerhu Mecelleti’l - Ahkâm, Cilt 1 (Haz: Gündoğdu, Raşit/Erdem, Osman), Gül Neşriyat - Osmanlı Yayınevi, İstanbul, y.y.2006?
• Ali, Bardakoğlu; “Gabn”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 13, TDV Yayınları, Ankara, 1996, s. 268-273.
• Apaydın, Yunus; “Îne”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 22, TDV Yayınları, İstanbul, 2000, s. 283-285.
• Aristoteles (Terc. Furkan, Akderin); Nikomakhos'a Etik, Say Yayınları, İstanbul, 2014.
• Aslan, Mehmet Selim; “İslam Hukukunda ‘Te‘assuf’ Kavramı ve Hükümlere Etkisi”, Ekev Akademi Dergisi, Sayı 67, Cilt 20, 2016, s. 205-235.
• Aslan, Mehmet Selim; Kavram Atlası – İslam Hukuku II, Gazi Kitabevi, Ankara, 2020.
• Atasoy, Samed; “Osmanlı Hukukunda Maraz-ı Mevtin Hukuki İşlemlere Etkisi”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 27, Sayı 2, 2019, s. 243-275.
• Avcı, Mustafa; Osmanlı Ceza Hukuku Genel Hükümler, Adalet Yayınevi, Ankara 2018.
• Bakkal, Ali, Sula, Zehra; “Mecelle’deki Küllî Kaidelerin Genel Kural Tipi Diğer Kavramlarla İlişkisi ve Bunların Delil Oluş Keyfiyeti”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 2, Sayı 43, 2019, s. 92-110.
• Belgesay, Mustafa Reşid; “Mecelle’nin Külli Kaideleri ve Yeni Hukuk”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt 12, Sayı 2-3, 1946, s. 561 – 608,
• Bigiyef, Musa Carullah; Kavâid-i Fıhkiyye (İslam Hukukunun Genel İlkeleri), Ankara Okulu Yayınları, Ankara, 2018.
• Buğda, Alimcan, Kuş, Fatih; “Maslahat Ve Makasidu’ş-Şeria Kapsamında Trafik Kuralları”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 14, Sayı 2, 2017, s. 243-260.
• Büyükbaş, Nazım; “İslam Ceza Hukukunda Cezalandırma ve Maslahatların Korunması Arasındaki İlişki”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 1, Sayı 34, 2013, s. 144-170.
• Can, Cahit; Hukuk Sosyolojisinin Antropolojik Temelleri ve Genel Gelişim Çizgisi, Siyasal Kitabevi, Ankara, Aralık 2011.
• Cin, Halil, Akyılmaz Gül; Türk Hukuk Tarihi, Sayram Yayınları, 4. Baskı, Konya, 2011.
• Çakmak N. Münci; İdare Hukukunda Kurumsal Olarak Kamu Yararı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2013.
• Çalış, Halit; “İslam Borçlar Hukukunda Akid Serbestisi ve Genel Olarak Sınırlamaları”, Dini Araştırmalar Dergisi, Cilt 7, Sayı 19, 2004, s. 269-295.
• Çamur, Ömer; “Kamu Yönetiminde Kamu Yararının Gerçekleştirilmesinde Adaletin Önemi”, Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 9 Sa.1 Y. 2020, s. 605-614
• Demir Abdullah; Külli Kaideler Ekolü ve Mecelle, Katre Yayınları, İzmir Şubat 2008.
• Dönmez İbrahim Kâfi; “Maslahat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 28, TDV Yayınları, Ankara, 2003, s. 79-94.
• Dörtok Abacı, Zeynep; “Bir Sorun Çözme Yöntemi Olarak Sulh: 18. Yüzyıl Bursa Kadı Sicillerinden Örnekler ve Düşündürdükleri”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı 20, 2006, s. 105-115
• Ebû İshâk eş-Şâtıbî (Terc. Mehmet Erdoğan), el-Muvâfakât İslam İlimler Metodolojisi, İz Yayıncılık, 5. Baskı, İstanbul, 2016.
• Ebû Zehra, Muhammed, İslam Hukuku Metodolojsi-Fıkıh Usûlü (Terc. Şener, Abdulkadir), Fecr Yayınları, Ankara, 2017.
• Ekinci, Ahmet Buğra; “Mecelle Hakkında Değerlendirmeler”, Adalet Dergisi, C. 1, Sa. 62-63, Y. 2019, s.335-356.
• Erdoğan, Mustafa; “İnsan Hakları Öğretisine Giriş”, Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 11, Sayı Belirtilmemiş, 1993, s. 23-40.
• Ergüney, Hilmi; İzahli ve Mukayeseli Mecelle Küllî Kaideleri, Yenilik Basımevi, İstanbul, 1965.
• Fendoğlu Hasan T.; “Outlines of Human Rights in Ottoman Period”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 1, Sayı 2, 1997, s. 258-261.
• Fendoğlu, Hasan T. (Ed. Soyubelli, Fethullah); “Normlar Hiyerarşisi ve Mecelle: Anayasa Hukuku Açısından Bir Değerlendirme”, Uluslararası Mecelle Sempozyumu Tebliğleri – Adalet Akademisi, Star Matbaacılık, Bursa, 2021.
• Günay, Hacı Mehmet; “Vakıf”, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 42, TDV Yayıınları, İstanbul, 2012, s. 479-486.
• Haçkalı, Abdurrahman; “İslam Hukuk Metodolojisinde Gayeci Yaklaşım: Gazalinin İçtihat Anlayışında Maslahatın İşlevselliği”, İslami Araştırmalar Dergisi, Cilt 13, Sayı 3-4, 2000, s. 451-466.
• Hasanova, Samire; “İslam Ceza Hukukunda Maslahat Prensibi Açısından Cezalar ve Cezanın Şahsiliği İlkesinin Değerlendirilmesi”, Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, 2017, s. 89-111.
• Hirsch, Ernst E.; Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi Dersleri, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2001.
• Işık, Salim; “J. J. Rousseau ve Egemenlik Anlayışı Üzerine”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi –İnÜHFD-, Cilt 8, Sayı 2, 2017, s. 79-98.
• İlhan, Cengiz; Hukukun Doksan Dokuz İlkesi, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul, 2003.
• İmam Gazâli (Terc. Apaydın, Yunus); el-Mustasfâ mim İlmil Usûl Cilt I (İslam Hukukunda Deliller ve Yorum Metodolojisi I), Rey Yayıncılık, Kayseri, 1994.
• Karataş, Mehmet; “18-19. Yüzyıllarda Osmanlı Devleti'nde Bazı Müsâdere Uygulamaları”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Cilt 19, Sayı 19, 2006, s. 219-237.
• Kılınç, Ahmet (Ed. Soyubelli, Fethullah); “Mecelle’ye Göre Zamanaşımı: Uygulamada Görülen Aksaklıklar ve Çözüm Önerileri”, Uluslararası Mecelle Sempozyumu Tebliğleri – Adalet Akademisi, Star Matbaacılık, Bursa, 2021.
• Kılınç, Ahmet; “Mukayeseli Hukuk ve Hukuk Tarihi Açısından Yaptırım Türü Olarak Teşhir”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 11, Sayı 1-2, 2007, s. 1007-1032. Kılınç, Ahmet; “Osmanlı Devleti’nde Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yöntemi Olarak Muslihun: Osmanlı Arabuluculuğu”, II. Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri, Cilt 2, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2016.
• Kocagöz, Erdoğan; “Yöneten ve Yönetilen Bağlamında Mecelle'nin 58. maddesinin (Raiyye, Yani Teb'a Üzerine Tasarruf Maslahata Menûttur.) İncelenmesi”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi,zmir Katip Çelebi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, İzmir, 2019.
• Köse, Saffet; İslam Hukukunda Hakkın Kötüye Kullanılması, Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları, İstanbul, 2018.
• Kur’an Yolu Meali, https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir Erişim Tarihi: 6.7.2020.
• Kuyucaklızâde Mehmet Atıf Bey (Hazırlayanlar Veysel K. Bilgiç, Oğuzhan, Orhan, Süleyman, Tepe, Ali, Karakoyun); Mecelle-i Ahkam-ı Adliye Külli Kaideler Şerhi, Hikmetevi Yayınları, İstanbul, 2020.
• Mardin, Ebülulâ; “Medeni Hukuk Cephesinden Ahmet Cevdet Paşa”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt 13, Sayı 4, 1947, s. 1399-1416.
• Mumcu, Ahmet; Osmanlı Devleti’nde Siyaseten Katl, Phoenix Yayınları, 3. Baskı, Ankara, 2007.
• Orhan, Özgüç; “J.J. Rousseau’da Genel İrade Kavramı”, Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt Belirtilmemiş, Cilt 2, Sayı 14, 2012, s. 1-26.
• Öz, Mehmet; “Reaya”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 34, TDV Yayınları, İstanbul, 2007, s. 490-493.
• Özalp, N. Ahmet; İslam Hukukunun Genel İlkeleri-Kavaid-i Külliye, Büyüyenay Yayınları, İstanbul, 2017.
• Özen, Şükrü; “İstislâh”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 23, TDV Yayınları, İstanbul, 2001, s. 383-388
• Öztürk, Osman; Mecelle’nin Küllî Kâideleri, Rağbet Yayınları, İstanbul, 2019.
• Peters, Rudolph (Terc. Abdullah Kahraman); “Ceza Hukukunun İslamîleştirilmesi (Karşılaştırmalı Bir Tahlil)”, Marife Dini Araştırmalar Dergisi, Cilt I, Sayı 1, Yıl 2001, s. 207-224.
• Peters, Rudolph; Crime and Punishment in Islamic Law (Theory and Practice from the Sixteenth to the Twenty-first Century), Cambridge University Press, 2005.
• Rousseau, Jean Jacques (Terc. Ata Korkut); Toplum Sözleşmesi, İlgi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2017
• Said Halim Paşa (Hazırlayan Düzdağ, M. Ertuğrul); Buhranlarımız ve Son Eserleri, İz Yayıncılık, İstanbul 2017.
• Saraç, Osman; “Kamu Yararı Kavramı”, Maliye Dergisi, Cilt 0, Sayı 139, 2002, s. 16-26.
• Sezen, Nurettin; Mecelle’nin Külli Kaideleri ve Açıklamaları, Aktif Hayat Yayınları, Eylül 2016, Ankara.
• Şen, Cemalettin; “İslâm Hukuku Açısından Bilincin Haklara Etkisi” Abant İzzet Baysal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 3, Sayı 5, Yıl 2015, s. 121-138.
• Şen, Murat; “Osmanlı Hukukunun Yapısı”, Osmanlı, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999, s. 327-339.
• Şimşek, Murat (Ed. Soyubelli, Fethullah); “Hâdimî’den Mecelle’ye Küllî Kâideler ve Osmanlı’da Soyut Hukuka Geçiş Çabaları”, Uluslararası Mecelle Sempozyumu Tebliğleri – Adalet Akademisi, Cilt 1, 2021.
• Şimşek, Suat; “Mülkiyet Hakkının Kapsamı, Sınırlandırma Nedenleri ve Şartları Açısından 1982 Anayasası ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi: Karşılaştırmalı Bir Analiz –II”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Cilt Belirtilmemiş, Sayı 92, 2011, s. 312-349. Şimşirgil Ahmet, Ekinci, Ekrem Buğra; Ahmet Cevdet Paşa ve Mecelle, KTB Yayınları, İstanbul, 2008.
• T.C. Anayasa Mahkemesi Bilgi Bankası, Norm Denetimi Kararları, https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr Erişim Tarihi: 12.09.2020.
• Telkenaroğlu, M. Rahmi; “Makâsıd İctihadına Dayanan Külli Kaideler”, Usûl İslam Araştırmaları Dergisi, Cilt 10, Sayı 10, 2008, s. 37-76.
• Thompson, Michael J.; “Autonomy and Common Good: Interpreting Rousseau’s General Will”, International Journal of Philosophical Studies, Cilt 25, Sayı 2, 2017, s. 266-285.
• Topuz Murat, Antalya, Osman Gökhan; Medeni Hukuk (Giriş – Temel Kavramlar – Başlangıç Hükümleri), Cilt I, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2019.
• Tögel, Akif (Ed. Soyubelli, Fethullah); “Osmanlı Anayasal Gelişmeleri Ekseninde Nizamiye Mahkemelerindeki Yargı Sistemi”, Uluslararası Mecelle Sempozyumu Tebliğleri – Adalet Akademisi, Star Matbaacılık, Bursa, 2021.
• Tural, Erkan (Ed. Gedikli, Fethi); “Osmanlı İdare Hukuku ve Modern Devlet”, I. Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri, On İki Levha Yayıncılık, Ankara, 2014.
• Türk Hukuk Lügatı, https://bozbel.files. wordpress. com/2013/01/tc3bcrk-hukuk-lc3bcgatc4b1.pdf Erişim Tarihi: 24.03.2020.
• Ustaosmanoğlu, M. Şevket; Mecellenin Özü (Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye), Kitap Kalbi Yayıncılık, İstanbul, 2019.
• Wacks, Raymond (Terc. Arıkan, Engin); Hukuk Felsefesine Kısa Bir Giriş, Tekin Yayınevi, İstanbul, Ekim 2015.
• Yıldırım, Mustafa; Mecelle’nin Külli Kâideleri, İzmir İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2. Baskı, İzmir, 2009.
• Yılmaz, Faruk; Türk Anayasa Tarihi, İz Yayıncılık, İstanbul 2012.
• Yılmaz, Süleyman, Yıldırım Abdülkeriṁ ; Medeni Hukuk – I, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2020.
• Yurtseven, Yılmaz ve Gamze Nur, Şahin; “Klasik Dönem Osmanlı Hukukunda Padişahın Yargı Yetkisi”, Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, 2016, s. 159-206.
• Zafer, Hamide; Ceza Hukuku Genel Hükümler TCK m.1-75, Beta Yayınları, 7. Bası, İstanbul, 2019