AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ VE TÜRK ANAYASA MAHKEMESİ KARARLARI ÇERÇEVESİNDE BİREYSEL BAŞVURUDA ÖZERK YORUM

Yıl 2023, Cilt: 18 Sayı: 1, 199 - 226, 28.04.2023

Ufuk Ramazan Çakmak

https://doi.org/10.58820/eruhfd.1289625

Öz

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde (AİHS veya Sözleşme) yer alan hak ve özgürlüklerin yorumlanmasında çeşitli araçlara başvurulmaktadır. Bu kapsamda Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM veya Mahkeme) tarafından kullanılan temel araçlar; takdir yetkisi, dördüncü derece yargı doktrini, dinamik yorum, ölçülülük ilkesi ve özerk yorumdur. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne taraf olan 46 ülke bulunmaktadır. AİHS sisteminde farklı hukuk sistemlerine sahip olan çok sayıda devlet bulunduğu için Sözleşme’de yer alan kavramların veya terimlerin yorumu, ülkeden ülkeye göre farklılık gösterebilir. AİHM uygulamasında bir kavrama ulusal hukukta verilen anlam, hareket noktası niteliğindedir. Özerk yorum, bir kavramının anlamının ulusal hukuktaki anlamından bağımsız olarak ele alınmasını ifade eder. Bu sayede Sözleşme’de yer alan hak ve özgürlüklerin taraf devletlerce ortadan kaldırılmasının veya dar olarak yorumlanmasının önüne geçilmektedir. Sözleşme sisteminde uzun yıllardır kullanılmakta olan özerk yorum, Türk Anayasa Mahkemesi tarafından da başvurulan bir yorum yöntemidir. Türk Anayasa Mahkemesi özerk yorum yaparken büyük çoğunlukla AİHM içtihatları doğrultusunda hareket etme eğilimindedir.

Anahtar Kelimeler

Özerk yorum, takdir yetkisi, dinamik yorum, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Anayasa Mahkemesi.

Autonomous Interpretation in Individual Application in the Framework of the Decisions of the European Court of Human Rights and the Turkish Constitutional Court

Öz

Various tools are used in the interpretation of the rights and freedoms in the European Convention on Human Rights (ECHR or the Convention). In this context, the main tools used by the European Court of Human Rights (ECHR or the Court); discretion, fourth instance doctrine, dynamic interpretation, the principle of proportionality and autonomous interpretation. There are 46 countries that are party to the European Convention on Human Rights. Since there are many states with different legal systems in the contract system, The interpretation of concepts or terms in the Convention may differ from country to country. In the practice of the European Court of Human Rights, the meaning given to a concept in national law is a starting point. Autonomous interpretation refers to the consideration of the meaning of a concept independently of its meaning in national law. In this way, it is prevented that the rights and freedoms in the Convention are abolished or narrowly interpreted by the parties. Autonomous interpretation, which has been used in the contract system for many years, is also a method of interpretation used by the Constitutional Court. While the Turkish Constitutional Court makes autonomous interpretations, it tends to act in line with the ECtHR case-laws

Anahtar Kelimeler

Autonomous interpretation, power of discretion, dynamic interpretation, European Court of Human Rights, Constitutional Court.

Kaynakça

• Arai-Takahashi, Yutaka. The Margin of Appreciation Doctrine and the Principle of Proportionality in the Jurisprudence of the ECHR. Antwerp/Oxford/New York: Intersentia, 2001.
• Arslan Öncü, Gülay. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde Özel Yaşamın Korunması Hakkı. İstanbul: Beta Yayınevi, 2011.
• Bayraktar, Tuğba. “İnsan Haklarının Uluslararası Hukuk Düzeninde Korunması”. içinde İnsan Hakları Hukuku, ed. Tuğba Bayraktar ve Ufuk Ramazan Çakmak, Ankara: Adalet Yayınevi, 2022.
• Bjorge, Eirik. “Autonomous Concepts”, Domestic Application of the ECHR: Courts as Faithful Trustees. Oxford: Oxford University Press, 2015.
• Ceylan, Ali. “Teori ve Uygulamada Ölçülülük İlkesi”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2008.
• Çağatay, Mustafa. “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarında Suç ve Cezada Kanunilik İlkesi”. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 12/1 (2022): 77- 103.
• Doğru, Osman ve Nalbant, Atilla. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi: Açıklama ve Önemli Kararlar Cilt 2, İstanbul: Legal Yayıncılık, 2013.
• Dzehtsiarou, Kanstantsin. “European Consensus and the Evolutive Interpretation of the European Convention on Human Rights”. German Law Journal. 12/10 (2011): 1730-1745.
• Eren, Abdurrahman. “Hukuki Yorum Yöntemleri Açısından Bireysel Başvuru Kararlarının Anayasanın Yorumuna Etkileri”. Anayasa Yargısı Dergisi. 32/1 (2016): 231-301.
• Gemalmaz, H. Burak. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde Mülkiyet Hakkı. İstanbul: Beta Yayınevi, 2009.
• Gözübüyük, Şeref ve Gölcüklü, Feyyaz. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması. Ankara: Turhan Kitabevi, 2013.
• Greer, Steven. The Margin of Appreciation Interpretation and Discretion under the European Convention on Human Rights. Strasbourg: Council of Europe Publishing, 2000.
• Harris, David, O’boyle, Michael ve Warbrick Colin. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Hukuku. Çev. Ulaş Karan ve Mehveş Bingöllü Kılcı, İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2022.
• İnceoğlu, Sibel. “Adil Yargılanma Hakkı” içinde İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa, ed. Sibel İnceoğlu, İstanbul: Beta Yayınları, 2013.
• İnceoğlu, Sibel. Adil Yargılanma Hakkı: Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru El Kitapları Serisi-4, Ankara: Avrupa Konseyi Yayınları, 2018.
• Karan, Ulaş. İfade Özgürlüğü: Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru El Kitapları Serisi-2. Ankara: Avrupa Konseyi Yayınları, 2018.
• Letsas, George. “The Truth in Autonomous Concepts: How to Interpret the ECHR”. European Journal of International Law. 15/2 (2004): 279-305.
• Marochini, Maša. “The Interpretation of the European Convention on Human Rights”. Zbornik radova Pravnog fakulteta u Splitu. 53/1 (2014): 63-84.
• Şirin, Tolga. “Üçüncü Yılda Bir Bilanço: Türkiye Anayasa Mahkemesi’nin Bireysel Başvuru (Anayasa Şikâyeti) Usulünün Ve Kararlarının Değerlendirilmesi”. Kamu Hukukçuları Platformu, https://www.kamuhukukculari.org/, (erişim tarihi:21/11/2022).
• Şirin, Tolga. Bireysel Başvuru Usul Hukuku. Ankara: Avrupa Konseyi Ankara Program Ofisi, 2019.
• Trykhlib, Kristina ve Lemak, Vasyl. “Autonomous Interpretation by the European Court of Human Rights and Margin of Appreciation”. ICLR. 22/1 (2022): 135-148.
• A v. The United Kingdom, Application no. 25599/94.
• Bayatyan v. Armenia, Application no. 23459/03, 07/07/2011.
• Béláné Nagy v. Hungary, Application no. 53080/13, 13/12/2016.
• Creangă v. Romania, Application no. 29226/03, 23/02/2012.
• De Wilde, Ooms and Versyp v. Belgium, Application nos. 2832/66, 2835/66, 2899/66, 18/06/1971.
• Depalle v. France, Application no. 34044/02, 29/03/2010.
• Engel and Others v. The Netherlands, Application nos. 5100/71, 5101/71, 5102/71, 5354/72, 5370/72, 08/06/1976.
• Georgiadis v. Greece, Application no. 21522/93, 29/05/1997.
• Gorraiz Lizarraga and Others v. Spain, Application no. 62543/00, 27/04/2004.
• Gülmez v. Turkey, Application no. 16330/02, 20/05/2008.
• Handyside v. The United Kingdom, Application no. 5493/72, 07/12/1976.
• Hasan and Chaush v. Bulgaria, Application no. 30985/96, 26/10/2000.
• Ireland v. The United Kingdom, Application no. 5310/71, 18/01/1978.
• Kafkaris v. Cyprus, Application no. 21906/04, 12/02/2008.
• Kalfagiannis and Pospert v. Greece (Inadmissible), Application no. 74435/14, 09/06/2020.
• Kostovski v. The Netherlands, Application no. 11454/85, 20/11/1989.
• Leyla Şahin v. Turkey, Application no. 44774/98, 10/11/2005.
• Marckx v. Belgium, Application no. 6833/74, 13/06/1979.
• Öneryıldız v. Turkey, Application no. 48939/99, 30/11/2004.
• Öztürk v. Germany, Application no. 8544/79, 21/02/1984.
• Petschulies v. Germany, Application no. 6281/13, 02/06/2016.
• Sabri Güneş v. Turkey, Application no. Application no. 27396/06, 29/06/2012.
• Soering v. The United Kingdom, Application no. 14038/88, 07/07/1989.
• Sporrong and Lönnroth v. Sweden, Application nos. 7151/75, 7152/75, 23/09/1982.
• Štitić v. Croatia, Application no. 29660/03, 08/11/2007.
• The Sunday Times v. The United Kingdom (No. 1), Application no. 6538/74, 26/04/1979.
• Tyrer v. The United Kingdom, Application no. 5856/72, 25/04/1978.
• Varnava and Others v. Turkey, Başvuru Nos. 16064/90, 16065/90, 16066/90, 16068/90, 16069/90, 16070/90, 16071/90, 16072/90, 16073/90, 18/09/2009.
• Vo v. France, Application no. 53924/00, 08/07/2004.
• Wemhoff v. Germany, Application no. 2122/64, 27/06/1968, A 7.
• Winterstein and Others v. France, Application no. 27013/07, 17/10/2013.
• Worm v. Austira, Application no. 22714/93, 29/08/1997.
• X. v. Switzerland, Application no. 8500/79, 14/12/1979.
• AYM, Adnan Şen, Başvuru No. 2018/8903, 15/4/2021.
• AYM, Arman Mazman, Başvuru No. 2013/1752, 26/6/2014.
• AYM, E. Ü., Başvuru No. 2016/13010, 17/9/2020.
• AYM, E.2015/39, K.2015/62, 1/7/2015.
• AYM, Mahmut Tanal, Başvuru No. 2014/18803, 10/12/2014.
• AYM, Murat Azparlak, Başvuru No. 2014/1432, 7/7/2015.
• AYM, Murat Demir, Başvuru No. 2015/7216, 27/3/2019.
• Orhan Ersoy (3), Başvuru No. 2013/7322, 20/3/2014.
• AYM, Selçuk Tuncel, Başvuru No. 2013/4065, 9/9/2015.
• AYM, Sema Öktem, Başvuru No. 2013/852, 6/3/2014.
• AYM, Sevim Akat Ekşi, Başvuru No. 2013/2187, 19/12/2013.
• AYM, Tayfun Cengiz, Başvuru No. 2013/8463, 18/9/2014.
• AYM, Tuğba Arslan, Başvuru No. 2014/256, 25/6/2014.