Türkiye Türkçesinde Son Seste Tonlulaşma ve Uzun Ünlü Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2003, Cilt: 1 Sayı: 15, 141 - 150, 01.12.2003

Suzan Tokatlı

Öz

Ana Türkçede var olan aslî uzun ünlüler bugün sistemli bir şekilde Türkmen,
Halaç ve Yakut Türkçelerinde korunmaktadır. Çuvaşça gibi eski Türk lehçesiyle bazı çağ-
daş Türk lehçelerinde de aslî uzun ünlülerin varlığı görülmektedir. Türkiye Türkçesinde ise
aslî uzun ünlüler kaybolmuştur. Fakat Anadolu ağızlarında bazı kelimelerde uzun ünlünün
varlığı tespit edilmiştir. Bunun yanında ses olaylarına bağlı ünlü uzunlukları Türkiye
Türkçesinde de görülmektedir.
Aslî uzun ünlüler, tek heceli kelimelerle birden fazla heceli kelimelerin ilk hecesinde
görülmektedir. Aslî uzun ünlünün bulunduğu kelimelerin sonundaki p,ç,t,k sesleri iki
ünlü arasında kaldığı zaman tonlulaşarak b,c,d,g seslerine dönüşmektedir. At (hayvan), ad-ı
( isim), ot ( bitki ) , od ( ateş) , güç-ü > gücü , dip-i > dibi gibi. Türkiye Türkçesinde de bazı
tek heceli kelimelerle birden fazla heceli kelimelerin ilk hecesinin sonundaki p,ç,t,k sesleri
iki ünlü arasında kaldığı zaman tonlulaşmaktadır. Gerek Türkmence gerekse diğer Türk
lehçelerindeki sonu p,ç,t,k olan ve iki ünlü arasında kaldığı zaman tonlulaşan örneklerin
Türkiye Türkçesinde de hemen hemen aynı olduğu görülmektedir. Bu örnekler de bize
Türkiye Türkçesinde aslî uzun ünlülerin izlerinin bulunduğunu göstermektedir.
Türkçeye Arapça ve Farsçadan geçen kelimelerin sonundaki b,c,d,g sesleri Türkiye
Türkçesinde son seste tonsuz seslerin bulunması kuralına göre p,ç,t,k şeklindedir.Bu
kelimelerdeki son p,ç,t,k sesleri iki ünlü arasında kalınca tonlulaşarak tekrar orijinal şekillerine
dönerler. Arapça ve Farsçada uzun ünlü bütün hecelerde bulunabilir. Tıpkı tek heceli
kelimelerle birden fazla heceli kelimelerin sonundaki p,ç,t,k seslerinin uzun ünlünün tesiriyle
iki ünlü arasında kalınca tonlulaştığı gibi, Türkçeye Arapça ve Farsçadan geçen kelimelerin
sonundaki p,ç,t,k seslerinin de uzun ünlünün tesiriyle tonlulaştığı düşünülebilir.
Ancak sonu t,k sesleriyle biten bir kısım Arapça ve Farsça kelimenin sonundaki
sesler iki ünlü arasında kaldığı halde tonlulaşmamakta , orijinal şekliyle Türkçede kullanılmaktadır.

Vefat-ı > vefatı , hukuk-u > hukuku gibi.

Anahtar Kelimeler

Uzun ünlü , Fonetik , Tonlulaşma