Günümüz Türk Lehçelerinde Gereklilik

Yıl 2006, Cilt: 1 Sayı: 20, 131 - 141, 01.06.2006

Hikmet Koraş

Öz

Bugün yazı dili olarak kullanılan Türk Lehçelerinin hepsinde “Eski Türkçe” deki gereklilik çekimi şekli aynen veya benzer şekilde, aynı mantıkla yapılmaktadır. “Batı Grubu Türk Lehçelerinde”, Güney Azerbaycan ve Irak Azerbaycanı hariç, eski çekimin yanında sonradan gelişen –malı/-meli sıfat fiil ekiyle de gereklilik çekimi, benzer veya farklı şekillerde yapılır. Bu iki lehçede çekim sadece gerek kelimesi yardımıyla yapılırken, nadiren de olsa –malı/-meli eki kullanılmaktadır. Doğu grubu ise çekimi sadece kerek kelimesi ve onun eş anlamlısı lâzım kelimesi ile yaparken, Kuzey grubu Türk lehçeleri kerek, gacet ve teyis (ti), tiyeş kelimelerini kullanarak aynı mantıkla gereklilik çekimini yapmaktadırlar. Kırgız Türkçesinde istek çekimi gereklilik yerine de kullanılmaktadır. Çuvaş Lehçesinde Oğuz grubundaki eke benzer şekilde ortaya çıkmış –malla/-melle eki yardımıyla çekim yapılırken, Yakut Lehçesinde çekim, yine bir sıfat-fiil eki yardımıyla, aynı mantıkla yapılmaktadır

Anahtar Kelimeler

gerek, lâzım, teyis (ti), tiyeş, gacet, kerek

NECESSITY IN CONTEMPORARY TURKISH DIALECTS

Öz

Necessity conjugation has been used similar, almost same logic or same as the old Turkish Dialect in written up to date Turkish Dialect. In west group of Turkish Dialect, in addition to necessity conjugation “-malı/-meli” suffix have been used as participle except South Azerbaijan and Iraqi Azerbaijan. In latter, conjugation generally used with necessary, rarely is used with “-malı/-meli” suffix. On the other hand east group of Turkish Dialect uses “kerek” and its synonym “lâzım” as conjugation, however north group of Turkish Dialect uses “kerek, gacet and teyis (ti), tiyeş” as necessity conjugation. In Kyrgyz Turkish, request conjugation is used instead of necessity conjugation. In Çuvaş Dialect, “-malla/melle” suffix are used as conjugation similar suffix in Oguz Dialects, Yakut Dialect uses similar logic in order to make conjugation with the help of participle

Anahtar Kelimeler

gerek, lâzım, teyis (ti), tiyeş, gacet, kerek