Çarlık Rusyası Hâkimiyetindeki Azerbaycan Türklerinde Ulus Bilincinin Gelişmesinin Temel Dinamikleri

Yıl 2010, Cilt: 1 Sayı: 28, 403 - 420, 01.06.2010

Savaş Açıkkaya

Öz

Azerbaycan’da geleneksel Müslüman bir toplumdan modern ulus kimliğine geçiş, basit olmayan; ekonomik, kültürel, sosyal ve siyasal etkenlerin karmaşık ilişkilerinin sonucunda ortaya çıkan bir süreçti. Bu süreç, milliyetçilik çağı olarak nitelendirilmeyi hak eden 19. yüzyıl ile 20. yüzyılın başlarındaki dünya konjonktüründen bağımsız olarak düşünülmemelidir. Kendine özgü yanları olmakla birlikte çağının eğilimleriyle koşuttu. Rus işgali Azerbaycan’ın ekonomik olarak bölünmüş yapısına son vermiş ve ülkeyi birleşik bir pazara dönüştürmüştü. Bu gelişme ülkede kapitalist ekonomik ilişkilerin yaygınlaş- ması ve yerli bir burjuva sınıfının doğması sonucunu doğurdu. Burjuvaziye toplum hayatında eşlik eden bir diğer yeni sınıf aydınlardı. Bunlar Rus tipli okullarda ve üniversitelerde modern eğitim almış kimselerdi. Aydınların çabaları sayesinde dindışı Azerbaycan edebiyatının ortaya çıkmasıyla ve geleneksel dini okullardan farklı olarak modern tipli Usul-i Cedid okullarının kurulmasıyla uluslaşma süreci hızlandı. Süreç, sermaye ve entelektüelliğin bir araya gelmesinin bir sonucu olarak Azerbaycan basınının ortaya çıkmasıyla doruğa ulaşmış oldu. Basının teşekkü- lü, topluma modern bir ulus olmanın yaşamsal koşulu olan ortak politik algı geliştirme yeteneği sağladı

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan, Uluslaşma, Geleneksel Müslüman Toplum, Modern Ulus-Devlet, Milli Burjuvazi, Aydınlar, Usul-i Cedid, Basın

THE BASIC DYNAMICS OF THE NATION-BEING PROCESS AMONG AZERBAIJANIAN TURKS UNDER TSARIST RUSSIAN RULE

Öz

Transition to the national identity from a traditional muslim community was not a simple process, but emerged as a result of a complex interactions of economic, cultural and social reasons. This transition should not be thought independently from the conjuncture of the 19th century and the early 20th century which was the age of the nationalization. Russian invasion put an end to Azerbaijan’s economically divided structure and turned it into a unified market. This development triggerred the emergence of capitalist economic relations and an Azerbaijanian bourgeois class. Another new class that accompanied the bourgeoisie in the community life was the intellectuals who studied a modern education from the Russian type schools and universities. By the means of the intellectuals, the process accelerated with the establishment of the secular Azerbaijanian literature and modern type Azerbaijanian schools which differed from the traditional religious schools. Nevertheless nationbuilding process reached the peak when a national press emerged as a result of the meeting of capital and intellect. This led the community to develop a common political perception which has vital importance to become a modern nation.

Anahtar Kelimeler

Azerbaijan, Nation-building Process, Traditional Muslim Community, Modern Nation-State, National Bourgeoisie, Intellectuals, New Method in Education, Press

Kaynakça

• Akpınar, Yavuz: Azeri Edebiyatı Araştırmaları, İstanbul, 1994.
• Akyol, Taha: Azerbaycan, Sovyetler ve Ötesi, II. baskı, İstanbul, 1994.
• Armaoğlu, Fahir: 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi, II. baskı, Ankara, 1999.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri II, 5. baskı, Ankara, 1997.
• Azerbaycan Tarihi (X. sınıf için ders kitabı), Bakü, 2001.
• Baykara, Hüseyin: Azerbaycan İstiklal Mücadelesi Tarihi, İstanbul, 1975.
• Baykara, Hüseyin: Azerbaycan’da Yenileşme Hareketleri (XIX.yy.), Ankara, 1966.
• Caferoğlu, Ahmet: “Azerbaycan’da Maarif Hareketleri”, Türk Kültürü Dergisi, sayı 18, Nisan 1964.
• Devlet, Nadir: Rusya Türklerinin Milli Mücadele Tarihi, II. baskı, Ankara, 1999.
• Guliyev, E. N.: Azerbaycan Tarihi (7-8. sınıflar için ders kitabı), Bakü, 1973.
• Keskin, Mustafa: Atatürk’ün Millet ve Milliyetçilik Anlayışı, Ankara, 1999.
• Köprülü, Fuat: “Azeri maddesi”, İslam Ansiklopedisi cilt II, İstanbul, 1979.
• Kurat, Akdes Nimet: Rusya Tarihi, III. baskı, Ankara, 1993.
• Mehmetzade, Mirza Bala: Milli Azerbaycan Hareketi, Berlin, 1938.
• Naroçnitski, A. L.: Yeni Tarih (VIII. sınıf için ders kitabı), Bakü, 1988.
• Resulzade, Mehmet Emin: Azerbaycan Cumhuriyeti Keyfiyet-i Teşekkülü ve Şimdiki Vaziyeti, İstanbul, 1922.
• Saray, Mehmet: Yeni Türk Cumhuriyetleri Tarihi, Ankara, 1996.
• Swietochowski, Tadeusz: Russian Azerbaijan (1905-1920), The Shaping of National Identity in a Muslim Community, Cambridge, 1985.
• Ülken, Hilmi Ziya: Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, İstanbul, 1966.
• Yeşilot, Okan: Tagıyev, İstanbul, 2004.
• Yüksel, İbrahim: Azerbaycan’da Fikir Hayatı ve Basın, İstanbul, 1989.
• Veliyev,T., Memmedov, S., Kocayev, E.: Azerbaycan Tarihi (IX. sınıf için ders kitabı), Bakü, 2001.
• Zenkovsky, Serge A., Pan-Turkism&Islam in Russia, Massachusetts, 1966.