Geçmişten Günümüze Türklerde Ezan Musikisi

Yıl 2014, Cilt: 1 Sayı: 37, 86 - 110, 01.12.2014

Uğur Alkan

Öz

Türk din mûsikîsine yönelik yapılan araştırma ve incelemelere bakıldığında tarihsel yaklaşımın X. yüzyıl alt sınırı ile sınırlandırıldığı anlaşılmaktadır. Ancak 642 yılındaki Nihavend savaşında Türklerin, Müslüman Araplara karşı İran’ın yanında yer almış olmaları ve yine Türklerin 714 yılında Talas savaşı sırasında bu seferde Çinlilere karşı Müslüman Arapların yanında yer almaları ile başlayan olumlu ve olumsuz yönde etkilenen yakın ilişkiler ortaya çıkmıştır. Gelişen bu tarihi hadiselerin akabinde de Karluk Türkleri tarafından İslâm dini tanınmış ve halk arasında kabul görmüştür. Yapılan bu tespitin ilgili çalışma için önemi; hem Türklerin mûsikîlerinin İslâmi bir niteliği olması değerlendirmelerinden hareketle İslâm öncesi mûsikîlerinin önemine vurgu yapmak, hem de Türklerin İslâm dinine yönelik mûsikîye gerek icra gerek beste düzeyinde katılımındaki tarihsel sürecin üç yüz [300] yıl sonraya dayandırılma meselesini yüzeye çıkartmak bakımından değerli görülmektedir. Söz konusu ilgili bu tespit doğrultusunda makale oluşturulurken; Ezanın ortaya çıktığı hicrî ilk yıllardan Türklerin İslâmiyeti kabulüne ve oradan günümüze kadarki dönemlerde ortaya çıkan “ezan mûsikîsi” uygulamalarının durumu konu edilmiş ve değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk İslâm/Din Musikisi, Ezan Musikisi, Cami Musikisi, Bilâl-i Habeşi

Turkish Azan Musical From Past to Present

Öz

When we look at the researches and investigations intended for Turkish religion musical, it is understood that the historical approach is bounded with the limit of 10th century. But there were appeared positively and negatively effected closed relations starting with, being of Turkish people near İran against Arabian Muslims at 642 Nihavend war and the same Turkish people being near Chinese against Arabian Muslims at 714 Talas war. Following these events, the Islam was recognized and well-known by Karluk Turks. The importance of this finding for the related study is that it is valued both to emphasis the significance of Turkish music before Islamic period -taking the assessments that Turkish music has Islamic characteristics as a base- and to bring clarity to the issue why Turkish support for the Islamic music in the aspect of execution and composition has been claimed to be 300 years later than it is. While this essay is made up, which is parallel with the finding, the forms and practices of azan music dating back to its first usage according to hijra calender, the time When Turkish converted to Islam and in our days are considered and evaluated.

Anahtar Kelimeler

Turkish Islamic/Religious Music, Azan Music, Mosque Music, Bilâl-i Habeş

Kaynakça

• Ak, Ahmet, Şahin, “Türk Din Musiki/Cami ve Tekke Musikisi” 2. Baskı, Akçağ Yayınları, Ankara 2011.
• Ak, Ahmet, Şahin, “Türk Musikisi Tarihi” 2. Baskı, Akçağ Yayınları, Ankara 2009. Akbaba, Dilek, Ergönenç, “Nogay Türklerinde Ölümle İlgili İnançlar Ve Ağıtlar” Milli Folklor Dergisi, yıl: 2008, sayı:80 s. 77-84
• Akdoğan, Bayram, Türk Din Musikisi Dersleri, Bilge Ajans, Ankara 2010.
• Akgün, Seçil, “Türkçe Ezan” Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 13 Sayı: 24, 1980, s. 105-113
• Bayraktar, Nesrin, “Türkçede Namaz Vakitleri İçin Kullanılan Sözcükler” Ankara Üniversitesi Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 5, sayı 1, Mart 2008, s. 119-182.
• Budak, Ogün Atilla, Türk Müziğinin Kökeni-Gelişimi, Phoenix Yayınevi, Kasım 2006.
• Çetin, Abdurrahman, “Ezan”, DİA, cilt.12, s. 36-38.
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca - Türkçe Ansiklopedik Lügat, Doğuş LTD.ŞTİ. Matbaası, Ankara 1970.
• Dikici, Ali, “İbadet Dilinin Türkçeleştirilmesi Bağlamında Türkçe Ezan Denemesi ve Buna Gösterilen Tepkiler”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, sayı:10 yıl: 2010 s. 77-104.
• Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Dini Kavramlar Sözlüğü, 5. Baskı, Ankara 2010.
• Ebû Davûd, es-Sicistânî, Süleymân Davud b. Şeyh Sâlih Ebû’s-Senâ Mahmûd etTemîmî, Teşnifu’l-Esmâ’ bi Ahkâmi’s-Semâ, Süleymaniye, Şehîd Ali Paşa Kütüphanesi. No:2723, sıra:1-78.
• Elmalılı M. Hamdi Yazır, Kur’an-ı Kerim Günümüz Türkçesiyle Meali, Sistem Matbaacılık, İstanbul 2012.
• Elmalılı M. Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’an Dili Tefsiri, cilt:1/10, Özkaracan Matbaacılık, 2011.
• Ergun, Nüzhet Saadettin, Türk Musikisi Antolojisi, Dini Eserler, Rıza Coşkun Matbaası, İstanbul, Cilt.1, 1942.
• Eski Ahit (Tevrat) Yeni Ahit (İncil)Davud’un Mezmurları, Kitabı Mukaddes Şirketi, İstanbul 2006.
• Ezgi, Suphi, Ameli ve Nazari Türk Musikisi, cilt:3, Milli Mecmua Matbaası, İstanbul, 1933.
• Faruki, L, L, İslâm’a Göre Müzik ve Müzisyenler- Çağdaş Bir Değerlendirme, Akabe Yayınları, Kasım 1985.
• Gazali, Hüccetü’l İslâm” İhyâu Ulûmi’d Dîn-Semâ’ ın Zâhiri ve Bâtıni Âdâbı, (çev. Ahmet Serdaroğlu), Cilt:2, Bedir Yayınevi, İstanbul 1995.
• Güner, Deniz, “1930-1933 Yılları Arasında Türkiye’deki İrticai Faaliyetler ve Basındaki Yansımaları” Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 2006
• Gülle, Hüseyin, “Ezanla İlgili İki Tartışma Bağlamında Bazı Değerlendirmeler”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı:19, yıl:2009, s. 1-15.
• İbn Mâce, Ebû Abdi’llâl Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî, Sünenü İbn Mâce, 1-2. Mısır. İlyasoğlu, Evin, Zaman İçinde Müzik, 7. Baskı, YKY, İstanbul 2003.
• İmam-ı Nevevi, Riyâzü’s Sâlihin Tercümesi, Çelik Yayınevi, cilt:1-2-3, İstanbul 2012. Kamiloğlu, Ramazan, “Türk Kültüründe Ezan ve Makamları”, Hikmet Yurdu Dergisi, sayı 5, 2010, s. 221-237
• Kitapçı, Zekeriya, Türkistan’da Müslüman Olan İlk Türk Hükümdarları, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 1988.
• Kopar, Volkan; “Çeşitli Türk Musikisi Makamlarında Ezan” Ankara Üniversitesi Sosyal Bilim Enstitüsü İslâm Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı Türk Din
• Musikisi Bölümü Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Mevlana, Mesnevî, (çev.: İzbudak), Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1990 V/275- 276.
• Nargül, Veysel, “Tarihi Süreçte Ezan”, Diyanet İşleri Başkanlığı Avrupa Aylık Dergisi, Ekim 2009, s.1-6.
• Ögel, Bahaeddin, Türk Kültür Tarihine Giriş, cilt: I-VIII, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları /638 Yayımlar Dairesi Başkanlığı, Kültür Eserleri Dizisi /46, Ankara 2000.
• Özcan, Nuri, Ezan, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt/12, 1995, s. 44-45
• Özpınar, Ömer, Ezanı Anlamak, 2. Baskı, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2012.
• Öztürk, Mustafa Tahir, “Türk Din Musikisinde Ezan”, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2001.
• P. M. HOLT –A. K. S. LAMBTON –B. LEWİS, Türk İslâm Tarihi Kültür Ve Medeniyeti, ikinci baskı, cilt :1-2-3-4, kitabevi yayınları, İstanbul 1997.
• Sağlam, Atilla, “İslamda Müzik Yasak mı?” Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, sayı:1, 2001, s. 11-28.
• Say, Ahmet, Müzik Tarihi, 8.Basım, Müzik Ansiklopedisi Yayınları, Ankara 2012.
• Sırma, İhsan Süreyya, Ezan ya da Ebedi Kurtuluşa Çağrı, Beyan Yayınları, İstanbul 2005.
• Tirmizî, Ebû’l İsâ Muhammed b. İsâ el-Câmi’u’s-Sahîh, Sünenü’t-Tirmîzi, Mısır, M. 1937, Neşr: Ahmed Muhammed Şâkir.
• Uçan, Ali, Türk Müzik Kültürü, 2.Basım, Evrensel Müzikevi, Ankara 2005.
• Uludağ, Süleyman, İslam Açısından Musiki ve Sema, 2. Baskı, Uludağ Yayınları, Bursa 1992.
• Uygun, Mehmet Nuri, Safiyyüddin Abdülmü’min Urmevi ve Kitâbü’l Edvârı, Kubbealtı Neşriyat, İstanbul 1999.
• Vural, Feyzan, Göher, İslamiyet’ten Önce Türklerde Kültür ve Müzik, Çizgi Yayınları, Konya, Ekim 2012.
• Yazıcı, Nesimi, İlk- Türk İslâm Devletleri Tarihi” 9. Baskı, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2012.
• Yörükan, Yusuf, Ziya, Müslümanlıktan Evvel Türk Dinleri – Şamanizm-, Ötüken Neşriyat Yayınları, 2013.