II. Dünya Savaşı'na Giriş Sürecinde Türkiye'nin Aldığı İç Politika Tedbirleri (1 Eylül 1939 - 18 Ocak 1940)

Yıl 2018, Cilt: 32 Sayı: 45, 109 - 130, 31.12.2018

İmren Aydın Hikmet Zeki Kapcı

Öz

Dünya yeni ve büyük bir savaşa doğru
adım adım ilerlerken Türkiye Cumhuriyeti iç ve dış politikasının merkezine
kendi bağımsızlığını, güvenliğini ve kalkınmasını yerleştirmiştir. İç
politikada bir yandan çok partili hayata geçiş denemeleri ve iç isyanlarla
uğraşılmış, diğer yandan güçlü bir ekonomi olma yolunda kalkınma hamlelerine
girişilmiştir. Dış politikada ise Atatürk’ün “Yurtta Barış, Dünyada Barış”
ilkesinden hareketle uluslararası siyasette etkin ve barışçıl bir politika
takip edilmiştir. Balkan Antantı ve Sadabad Paktı bunun somut sonuçlarıdır. Eylül
1939’da Türkiye kendini yeni bir dünya savaşının eşiğinde bulmuştur. İkinci
Dünya Savaşı başlangıcında toprak bütünlüğünü korumayı amaçlayan bir politika
çerçevesinde savaşın dışında ve tarafsız kalmayı tercih etmiştir. Savaşın her
iki tarafıyla da çeşitli diplomatik ilişkiler kuran Türkiye, her an bir
saldırıya uğrayabileceği ve savaşa girmek zorunda kalabileceği ihtimaline karşı
bir takım iç politika tedbirleri alma yoluna gitmiştir.

Bu çalışmanın amacı Türkiye
Cumhuriyeti’nin, savaşın patlak verdiği 1939 yılı sonbaharında aldığı iç
politika tedbirlerini ortaya koymaya çalışmaktır. İkinci Dünya Savaşı
yıllarında yaşanan ihtikâr problemi ve hükümetin buna karşı aldığı tedbirlere
ilişkin literatüre giren pek çok makale, Ocak 1940 tarihli Milli Korunma
Kanunu’ndan itibaren yaşananları konu edinirken, çalışmamız savaşın patlak
verdiği anda halkın gösterdiği ilk refleksi, hükümetin bu reflekse yaklaşımını
ve Milli Korunma Kanunu’na giden yolda yaşananları konu edinmektedir. 

Anahtar Kelimeler

İkinci Dünya Savaşı, Türkiye, İsmet İnönü, Milli Korunma Kanunu, İhtikar

Kaynakça

• BCA, Dosya: 204, Fon: 30100, Yer: 34.204.1.
• TBMM ZC 6/1.
• TBMM ZC 6/18.
• TBMM ZC 6/39.
• Düstur, 3. Tertip, 21. Cilt.
• AKŞİN, Sina; Kısa 20. Yüzyıl Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2017.
• AKŞİN, Sina; Kısa Türkiye Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2017.
• ARMAOĞLU, Fahir; 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914 - 1995, Alkım Yayınları, İstanbul 2004.
• ATEŞ, Toktamış; Türk Devrim Tarihi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2010.
• AYDEMİR, Şevket Süreyya; İkinci Adam, c.2, Remzi Kitabevi, Ankara 1993.
• BALCIOĞLU, Mustafa; “Cumhuriyet Dönemi Türk Dış Politikası”, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi II, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2012.
• DİLAN, H. Berke; Siyasi Tarih 1914-1939, Alfa Yayınları, İstanbul 1998.
• FEYZİOĞLU, Turhan; Atatürk Yolu, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 1987.
• GİRİTLİ, İsmet; Atatürkçülük İdeolojisi, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 1988.
• HALE, William; Türk Dış Politikası 1774-2000, (Çev. Petek Demir), Mozaik Yayınları, İstanbul 2003.
• HART, Liddell; II. Dünya Savaşı Tarihi I, (Çev. Kerim Bağrıaçık), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2002.
• KARAL, Enver Ziya; Atatürk ve Devrim, ODTÜ Geliştirme Vakfı Yayınları, Ankara 1998.
• KİLİ, Suna; Bir Çağdaşlaşma Modeli – Atatürk Devrimi, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2006.
• PAMUK, Şevket; Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2014.
• SAKİN, Serdar; – SALEP, Mustafa; Balkanlar’da Güvenlik Arzusu: Türkiye – Yunanistan – Yugoslavya İlişkileri ve Balkan Paktı, Berikan Yayınevi, Ankara 2012.
• SANDER, Oral; Siyasi Tarih 1918-1994, İmge Kitabevi, Ankara 2007.
• TEZEL, Yahya S. ; Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923 – 1950), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2015.
• UÇAROL, Rifat; Siyasi Tarih 1789 – 2012, DR Yayınları, İstanbul 2013.
• UĞURLU, Nurer; SSCB Dışişleri Bakanlığı Alman Dışişleri Bakanlığı: 2. Dünya Savaşı’nda Türkiye Üzerine Gizli Pazarlıklar (1939-1944), Örgün Yayınevi, İstanbul 2003.
• AKÇORA, Ergünöz; “Hatay’ın Anavatan’a İlhakının Türk Dış Politikasındaki Yeri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt XI, Temmuz 1995, Sayı 32.
• AYSAL, Necdet; “Yönetsel Alanda Değişimler ve Devrim Hareketlerine Karşı gerici Tepkiler, Serbest Cumhuriyet Fırkası – Menemen Olayı”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı:44, Güz 2009.
• BARLAS, Dilek; “İki Dünya Savaşı Arasındaki Dönemde Türkiye’nin Balkanlar ve Avrupa’daki İş Birliği Arayışları”, Beşinci Askeri Tarih Semineri Bildirileri I – Değişen Dünya Dengeleri İçinde Askeri ve Stratejik Açıdan Türkiye (23-25 Ekim 1995 – İstanbul), Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara 1996.
• BİLGİN, Mustafa Sıtkı; “İki Savaş Arası Dönemde Türkiye’nin Ortadoğu Politikası”, Gazi Akademik Bakış, Cilt 9, Sayı 18, Yaz 2016.
• BURÇAK, Rıfkı Salim; “İngiliz – Fransız – Türk İttifakı”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt 4, Sayı 1.
• DOKUYAN, Sabit; “Savaş Ekonomisi ve Varlık Vergisi Üzerine Bir Değerlendirme”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Aralık 2014, 15(2).
• ERDEM, Çiğdem; “Tek Parti Döneminde Muhalefet Algısı: Serbest Cumhuriyet Fırkası Hareketi Üzerinden Bir İnceleme”, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 15, Sayı 1, Ankara 2013.
• GÖNLÜBOL, Mehmet – Kürkçüoğlu, Ömer; “Atatürk Dönemi Türk Dış Politikasına Genel Bir Bakış”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt I, Mart 1985, Sayı 2.
• METİNTAŞ, Mustafa Yahya – Kayıran, Mehmet; “Refik Saydam Hükümetleri Döneminde Türkiye’nin Ekonomi Politikası (1030 – 1942)”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 9(2).
• ÖZTÜRK, İbrahim Mert; “İkinci Dünya Savaşı Türkiye’sinde Olağanüstü Ekonomik Kararlar: Milli Korunma Kanunu ve Varlık Vergisi”, Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt 32, Sayı 54.
• TAŞKIRAN, Cemalettin; “Atatürk Döneminde Demokrasi Denemeleri”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı:14, 1994.
• YAVUZ, Erdem; “Milli Korunma Kanunu, Varlık Vergisi Kanunu ve Toprak Mahsulleri Vergisi Kanunu Tartışmaları: Erzincan Uygulamaları”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl:3, Sayı:12, Haziran 2015.
• AKBULUT, Dursun Ali; “İkinci TBMM ve Cumhuriyet’in İlanı”, Türkler, C.16, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002.
• ÖZKAYA, Yücel; “Atatürk Dönemi ve Atatürk İnkılapları”, Türkler ve Cumhuriyet Ansiklopedisi, C.16, Ankara.
• Cumhuriyet