Tabakâtü’l-Memâlik’e Göre Sultan Süleyman Zamanında Osmanlı Devleti’nin İdari Taksimatı

Yıl 2018, Cilt: 32 Sayı: 45, 7 - 38, 31.12.2018

Funda Acar

Öz

Osmanlı Devleti, karakteristik olarak küçükten büyüğe doğru köy, nahiye, kaza, sancak ve eyalet/beylerbeyilik birimlerinden oluşan bir idari yapılanmaya sahiptir. Devletin coğrafî sınırlarının genişlemesinin paralelinde nitelik olarak gelişen, nicelik olarak da sürekli değişen bu idari birimler Sultan Süleyman zamanında dönemin ihtişamı birebir yansıtan bir seviyeye ulaşmıştır. Bu muhteşem çağda yirmi üç yıl aralıksız olarak nişancılık hizmetinde bulunan Celal-zâde Mustafa Çelebi de Tabakâtü’l-Memâlik ve Derecâtü’l-Mesâlikadlı eserinde ülkenin idari yapılanmasına yer vererek kendini ve eserini emsallerinden ayrı bir konuma taşımıştır. Kendinden önceki müellifleri yeknesak olmakla eleştiren Celal-zâde, eserinde Beylerbeyilik ve sancak bağlamında idarî taksimattan bahsederek ve bu içerikten dolayı eserine Tabakâtü’l-Memâlikismini vererek üslup ve isim noktasında sıradanın oldukça dışına çıkmıştır. Ancak eserini planladığı gibi tamamlayamayarak Sultan Süleyman devri siyasî olaylarını anlatan bir tarih yazmaktan ileri gidemeyen Celal-zâde, eleştirdiği müelliflere içerik olarak benzese de içeriden biri olarak dönemin olaylarını monografik bir tarzda anlatan yaklaşımıyla emsallerinden yine ayrılmayı başarmıştır.

Bu çalışmada, Celal-zâde’ninTabakâtü’l-Memâlikisimli eserinde yer alan beylerbeyilikler ile bunlara bağlı sancaklar, dönemin tapu tahrir defterleri ve sancak tevcih defterleri gibi arşiv belgelerinden elde edilen birinci elden bilgilerle desteklenerek metin-arşiv karşılaştırması ve bütünlüğü içinde incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Sultan Süleyman, Osmanlı, İdari Taksimat, Tabakatü'l-Memalik, İslam Tarihi

Kaynakça

• AYDIN, Dündar, Erzurum Beylerbeyliği ve Teşkilatı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1998.
• Celâl-zâde Mustafa Çelebi, Tabakâtü’l-Memâlik ve Derecatü’l-Mesâlik, Süleymâniye Kütüphânesi, Ayasofya Koleksiyonu, No: 3296.
• Celâl-zâde Mustafa Çelebi, Tabakâtü’l-Memâlik ve Derecatü’l-Mesâlik, Süleymâniye Kütüphânesi, Fatih Koleksiyonu, No: 4422.
• Celâl-zâde Mustafa Çelebi, Tabakâtü’l-Memâlik ve Derecatü’l-Mesâlik, Süleymâniye Kütüphânesi, Hüsrev Paşa Koleksiyonu, No: 427.
• Celâl-zâde Mustafa Çelebi, Tabakâtü’l-Memâlik ve Derecatü’l-Mesâlik, Süleymâniye Kütüphânesi, Hüsrev Paşa Koleksiyonu, No: 428.
• Celâl-zâde Mustafa Çelebi, Tabakâtü’l-Memâlik ve Derecatü’l-Mesâlik, Süleymâniye Kütüphânesi, Hekimoğlu Koleksiyonu, No: 778.
• Celâl-zâde Mustafa Çelebi, Tabakâtü’l-Memâlik ve Derecatü’l-Mesâlik, İ.Ü.M.K., Nadir Eserler Bölümü, No: 5997.
• DEMİRTAŞ, Funda, Celâl-zâde Mustafa Çelebi, Tabakâtü’l-Memâlik ve Derecâtü’l-Mesâlik (Doktora Tezi), Kayseri 2009.
• EMECEN, Feridun M., İlhan ŞAHİN, “Osmanlı Taşra Teşkilâtının Kaynaklarından 957-958 (1550-1551) Tarihli Sancak Tevcîh Defteri I”, belgeler, TTK, C. XIX, Ankara 1999, s. 53-98.
• GÖYÜNÇ, Nejat, “Osmanlı Devleti’nde Taşra Teşkilatı”, Osmanlı, Yeni Türkiye Yayınları, C. 1, Ankara 1999, s. 77-88.
• GÖYÜNÇ, Nejat, “Diyarbekir Beylerbeyiliğinin İlk İdari Taksimatı”, İ.Ü.E.Fak. Tarih Dergisi, İstanbul 1969, s. 23-34.
• İNALCIK, Halil, “Eyalet”, DİA, C. 11, İstanbul 1995, s. 548-550.
• KILIÇ, Orhan, “XVII. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Devleti’nin Eyalet ve Sancak Teşkilatlanması”, Osmanlı, Yeni Türkiye Yayınları, C. 1, Ankara 1999, s. 89-110.
• KILIÇ, Orhan, 18. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Devleti’nin İdari Taksimatı, Elazığ 1997.
• KUNT, Metin, Sancaktan Eyalete 1550-1650 Yılları Arasında Osmanlı Ümerası ve İl İdaresi, İstanbul 1978.
• ORHONLU, Cengiz, Osmanlı İmparatorluğu’nun Güney Siyaseti Habeş Eyaleti, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1974.
• Seyyid Muhammed es-Seyyid Mahmud, XVI. Asırda Mısır Eyâleti, Marmara Üniversitesi yayınları, İstanbul 1990.
• ŞAHİN, İlhan, “Sancak”, DİA, C. 11, İstanbul 1995, s. 97-99.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C. II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1998.
• VARLIK, Çetin, “Anadolu Eyaleti Kuruluşu ve Gelişmesi”, Osmanlı, Yeni Türkiye Yayınları, C. 1, Ankara 1999, s. 123-129.