Kayseri Hacılar Orta Mahalle Hülâsa Defterine Göre Mahalle Sakinlerinin Varlik ve Vergi Yapısının Analizi19. Yüzyılın Sonları ile 20. Yüzyılın Başları

Yıl 2019, Sayı: 47, 7 - 34, 31.12.2019

Ekrem Erdem Sefure Deveci

Öz

Bu çalışmanın amacı, Kayseri Hacılar’ın yaklaşık bir asır önceki
iktisadi zenginlik düzeyini ve gayri menkul varlıklar üzerinden servetin
dağılımını tespit etmektir. Toplamda dört mahalle ve bir de yabancılardan
oluşan köyle ilgili belgeler okunmuş; ancak çalışmada sadece Orta Mahalle ile
ilgili veriler analiz edilmiştir. Çalışmanın temelini teşkil eden belgeler
Kayseri Hacılara ait Hülâsa Defterleri’nden alınmıştır. Kayıtlarda
mahalle sakinlerinin sahip oldukları mülkleri ağırlıklı olarak müstakil mülk
olarak tuttukları ve çoğunlukla yüksek değer ifade eden ve o döneme göre
nispeten yüksek refah seviyesinde şehirli/merkezi bir hayata hitap eden bağ,
hane, tarla cehri ve bahçe türünden varlıklara sahip oldukları anlaşılmaktadır.
Toplam mülkün kıymeti ve ödenen vergi içerisinde en büyük pay müstakil hanelere
aittir. Mahallede servetin oldukça dengesiz bir şekilde dağıldığı görülse de
zenginlik düzeyi arttıkça servetten alınan vergilerin de arttığı, hatta vergi
yükünün toplumun alt kesimlerinde oldukça düşük olduğu söylenebilir. Ayrıca,
Orta Mahalle’de meskûn ilk on zenginin mal varlığı ve ödediği vergi miktarları
dikkate alındığında, her birinin ayrı ailelerden geldikleri, dolayısıyla
zenginliğin aynı ailelerde toplanmadığı tespit edilmiştir. Son olarak,
mahallede en zengin ikinci kişinin bir kadın olması, Osmanlı gibi İslam
toplumlarında kadınların erkeklere göre mirastan daha az pay aldıkları,
yeterince mal sahibi olmadıkları ve iktisadi hayata pek katılmadıkları
yönündeki bilgi ve kanaatler bakımından üzerinde durulması ve daha ileri
araştırmalar yapılması gereken bir konudur.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Dönemi Kayseri Hacılar İktisat Tarihi, Varlık ve Vergi Analizi, Hülâsa Defterleri

Kaynakça

• “56 Numaralı Hacılar Orta Mahalle”, Hacılar Hülasa Defteri, Cilt: 51, iç. Defterler, ss. 239-400, Erciyes Üniversitesi Kayseri ve Yöresi Tarih Araştırmaları Merkezi Arşivi (KAYTAM).