Öz
Dil ile düşünce arasında sıkı bir ilişki vardır. İnsan ana dilindeki kavramlar aracılığıyla düşünür. Düşünceler de dil ile ifade edilir. Düşüncenin gelişmesi dili; dilin gelişmesi düşünceyi etkilemektedir. Dil, bir milletin düşünce sistemi hakkında çağrışımsal bilgiler içerir. Bir milletin tarihi, coğrafyası, dinî değer ölçüleri, halk kültürü, müziği, sanatı, edebiyatı, ilmi ve dünya görüşü o milletin sözlerine, sözcüklerine ve deyimlerine yansımaktadır. Bir millete ait söz ve sözcükler, o milletin söz varlığını oluşturur. Söz varlığı üzerine yapılan araştırmalar bir dilin zenginliği ya da yetersizliğini ortaya koymak açısından önemlidir. Sözlük ve sözlükçülük çalışmaları bir dilin söz varlığı hakkında istatistiki bilgiler verebilir. Günümüzde, Türk Dil Kurumunun Türkiye Türkçesi için verdiği söz varlığı istatistiği Türk dilinin tarihî dönemlerinde kullanılmış ve artık kullanımdan düşmüş ya da kök biçimbirimleri unutulmuş kelimeleri kapsamamaktadır.
Bazı kök biçimbirimlerin zaman içinde kullanımdan düşeceğini göstermek için bu çalışmada bağ, kucak, geniş, damla- ve sapta- kelimelerinin türemiş kelimeler olduklarını ve Türkiye Türkçesinde bu kelimelerin kök biçimbirimlerinin kullanılmadığını ileri sürdük. Bağ, kucak, geniş, damla- ve sapta- kelimelerinin sırasıyla ba- fiilinden, kuç-/koç- fiilinden, gen/keŋ kelimesinden, tam-/dam- fiilinden ve Arapça sebt kökünden türediğini iddia ettik. Bu iddiamızı da Türk dilinin tarihî ve modern lehçelerinde geçen örneklerle ispatlamaya çalıştık.
Kaynakça
- AHTERÎ MUSTAFA MUSLİHUDDİN EL-KARAHİSARÎ (2017). Ahterî-yi Kebir, (Haz. KIRKKILIÇ, A. ve SANCAK, Y.), TDK Yayınları, Ankara.
- AKAR, A. (2005). Türk Dili Tarihi, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
- AKKUŞ, M. (1995). Kitab-ı Gunya [İnceleme-Metin-İndeks-Tıpkı Basım], TDK Yayınları, Ankara.
- AKSAN, D. (2009). Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim), Cilt I-III, TDK Yayınları, Ankara.
- ALKIM, V. B. vd. (2014). Türkçe/Osmanlıca/İngilizce Redhouse Sözlüğü, Redhouse Yayınevi, İstanbul.
- ALTAYLI, S. (2018). Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü, Cilt I-II, TDK Yayınları, Ankara.
- ARGUNŞAH, M. ve GÜNER, G. (2015). Codex Comanicus, Kesit Yayınları, İstanbul.
- ATA, A. (1997). Kısasü’l-Enbiyâ (Peygamber Kıssaları) [Giriş-Metin-Tıpkıbasım], TDK Yayınları, Ankara.
- AYVERDİ, İ. (2016). Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Kubbealtı Yayınları, İstanbul.
- BAYAR, N. (2006). Açıklamalı Yeni Kelimeler Sözlüğü, Akçağ Yayınları, Ankara.
- BAYAT, F. ve ÇINAR ALİYEVA M. (2020). Eski Türkçe Sözlük, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
- BAYOĞLU, S. (1996). Erenler Bahçesi (Hadîkatu’s-Su’adâ), Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Basımevi, Ankara.
- BİLTEKİN, H. (2003). “Şeyhî Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin)”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara.
- BOZKURT, F. (2005). Türklerin Dili, Kapı Yayınları, İstanbul.
- CAFEROĞLU, A. (1993). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Enderun Kitabevi, İstanbul.
- CANPOLAT, M. (1995). Mecmâ’atü’n-Nezâ’ir [Metin-Dizin-Tıpkıbasım], TDK Yayınları, Ankara.
- CİN, A. (2012). Mesud Bin Ahmed Süheyl ü Nev-Bahar [İnceleme-Metin-Dizin], Eğitim Yayınevi, Konya.
- DEMİR, N. (2005). Sıfâtu’l-Harameyn [Dil Özellikleri-Metin-Dizin], Akçağ Yayınları, Ankara.
- DEMİRCİ, Ü. Ö. ve KORKMAZ, Ş. (2008). Şeyyâd Hamzâ Yûsuf u Zelîhâ [Giriş-Metin-Günümüz Türkçesine Aktarma-Dizin ve Sözlük-Tıpkıbasım], Kaknüs Yayınları, İstanbul.
- DOĞAN, D. M. (1981). Büyük Türkçe Sözlük, Birlik Yayınları, Ankara.
- DOĞAN, M. N. (2007). Fuzûlî Leylâ ve Mecnûn [Metin, Düzyazıya Çeviri, Notlar ve Açıklamalar], Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
- EDİB AHMED B. MAHMUD YÜKNEKİ (2006). Atabetü’l-Hakayık, (Haz. ARAT, R. R.), TDK Yayınları, Ankara.
- EFENDİOĞLU, S. (2021). Mevlânâ Lutfî Gül ü Nevrûz (Dil İncelemesi-Metin ve Aktarma-Gramatikal Dizin-Tıpkıbasım), Fenomen Yayıncılık, Erzurum.
- EKER, S. (2009). Çağdaş Türk Dili, Grafiker Yayıncılık, İstanbul.
- ERASLAN, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri, TDK Yayınları, Ankara.
- EREN, H. (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Bizim Büro Basımevi, Ankara.
Öz
Kaynakça
- AHTERÎ MUSTAFA MUSLİHUDDİN EL-KARAHİSARÎ (2017). Ahterî-yi Kebir, (Haz. KIRKKILIÇ, A. ve SANCAK, Y.), TDK Yayınları, Ankara.
- AKAR, A. (2005). Türk Dili Tarihi, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
- AKKUŞ, M. (1995). Kitab-ı Gunya [İnceleme-Metin-İndeks-Tıpkı Basım], TDK Yayınları, Ankara.
- AKSAN, D. (2009). Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim), Cilt I-III, TDK Yayınları, Ankara.
- ALKIM, V. B. vd. (2014). Türkçe/Osmanlıca/İngilizce Redhouse Sözlüğü, Redhouse Yayınevi, İstanbul.
- ALTAYLI, S. (2018). Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü, Cilt I-II, TDK Yayınları, Ankara.
- ARGUNŞAH, M. ve GÜNER, G. (2015). Codex Comanicus, Kesit Yayınları, İstanbul.
- ATA, A. (1997). Kısasü’l-Enbiyâ (Peygamber Kıssaları) [Giriş-Metin-Tıpkıbasım], TDK Yayınları, Ankara.
- AYVERDİ, İ. (2016). Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Kubbealtı Yayınları, İstanbul.
- BAYAR, N. (2006). Açıklamalı Yeni Kelimeler Sözlüğü, Akçağ Yayınları, Ankara.
- BAYAT, F. ve ÇINAR ALİYEVA M. (2020). Eski Türkçe Sözlük, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
- BAYOĞLU, S. (1996). Erenler Bahçesi (Hadîkatu’s-Su’adâ), Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Basımevi, Ankara.
- BİLTEKİN, H. (2003). “Şeyhî Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin)”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara.
- BOZKURT, F. (2005). Türklerin Dili, Kapı Yayınları, İstanbul.
- CAFEROĞLU, A. (1993). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Enderun Kitabevi, İstanbul.
- CANPOLAT, M. (1995). Mecmâ’atü’n-Nezâ’ir [Metin-Dizin-Tıpkıbasım], TDK Yayınları, Ankara.
- CİN, A. (2012). Mesud Bin Ahmed Süheyl ü Nev-Bahar [İnceleme-Metin-Dizin], Eğitim Yayınevi, Konya.
- DEMİR, N. (2005). Sıfâtu’l-Harameyn [Dil Özellikleri-Metin-Dizin], Akçağ Yayınları, Ankara.
- DEMİRCİ, Ü. Ö. ve KORKMAZ, Ş. (2008). Şeyyâd Hamzâ Yûsuf u Zelîhâ [Giriş-Metin-Günümüz Türkçesine Aktarma-Dizin ve Sözlük-Tıpkıbasım], Kaknüs Yayınları, İstanbul.
- DOĞAN, D. M. (1981). Büyük Türkçe Sözlük, Birlik Yayınları, Ankara.
- DOĞAN, M. N. (2007). Fuzûlî Leylâ ve Mecnûn [Metin, Düzyazıya Çeviri, Notlar ve Açıklamalar], Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
- EDİB AHMED B. MAHMUD YÜKNEKİ (2006). Atabetü’l-Hakayık, (Haz. ARAT, R. R.), TDK Yayınları, Ankara.
- EFENDİOĞLU, S. (2021). Mevlânâ Lutfî Gül ü Nevrûz (Dil İncelemesi-Metin ve Aktarma-Gramatikal Dizin-Tıpkıbasım), Fenomen Yayıncılık, Erzurum.
- EKER, S. (2009). Çağdaş Türk Dili, Grafiker Yayıncılık, İstanbul.
- ERASLAN, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri, TDK Yayınları, Ankara.
- EREN, H. (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Bizim Büro Basımevi, Ankara.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Araştırma |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 7 Temmuz 2023 |
| Gönderilme Tarihi | 29 Kasım 2022 |
| Kabul Tarihi | 16 Ocak 2023 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2023 |