ERZURUM’UN METROPOL İLÇELERİNDEKİ YERLEŞMELERİN ALANSAL GELİŞİM SÜRECİ İLE JEOMORFOLOJİK BİRİMLER ARASINDAKİ İLİŞKİNİN CBS VE UA YÖNTEMLERİYLE ANALİZİ

Yıl 2023, , 156 - 180, 31.12.2023

Fatih Orhan , Ertuğrul Güney

https://doi.org/10.46790/erzisosbil.1326303

Öz

Günümüz dünyasında gelişen teknolojiye bağlı olarak birçok alanda dinamik bir süreç yaşanmaktadır. Nüfus artışının da etkisi ile sürekli değişim ve gelişimin yaşandığı alanlardan biri de yerleşmelerdir. Bu süreç teknolojik altyapının gelişimi olarak algılanabileceği gibi, mekânsal yayılımı da ifade etmektedir. Yerleşmelerdeki alansal büyümenin yönünü belirleyen birçok faktör olmakla birlikte, fiziki koşulların ve özellikle jeomorfolojik birimlerin de bunda payı vardır. Bununla birlikte yerleşmelerin, bazı jeomorfolojik birimler üzerinde baskı oluşturduğu da görülmektedir. Bu çalışmada da Erzurum metropol ilçelerindeki (Aziziye, Palandöken ve Yakutiye) yerleşmelerin 1985-2022 yılları arasındaki gelişimi ile jeomorfolojik birimler arasındaki ilişki ele alınmış olup, hangi jeomorfolojik birimler üzerinde baskı oluşturulduğunun belirlenmesi amaçlanmaktadır. CBS ve Uzaktan Algılama yöntemleri ile farklı yıllara ait 5 uydu görüntüsü üzerinden yerleşmelerdeki yayılımın tespit edildiği çalışmada, bahsi geçen yıllar arasında en fazla yayılımın birikinti konisi/yelpazesi ve ova alanı üzerinde gerçekleştiği tespit edilmiştir. Özellikle ova alanının tarımsal potansiyeli ve zemin sıvılaşmasına bağlı olarak artan deprem risk durumu göz önüne alındığında, bu yönlü bir gelişimin sürdürülebilir olmadığı ortadadır. Bu kapsamda imar planlarında yapılacak düzenlemeler ile yerleşmelerin ova alanına yayılımı engellenerek, dağ yamaçlarına doğru gelişiminin teşvik edilmesi gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Yerleşme, Mekânsal gelişim, Jeomorfoloji, Erzurum.

Kaynakça

• ALGANCI, U. (2018). “Arazi Örtüsü Değişimlerinin Çok Zamanlı Landsat 8 Uydu Görüntüleri ile Belirlenmesi: İstanbul Örneği”, Harita Dergisi, (160): 24-33.
• ALTAŞ, N. T. (2015). Coğrafi Çevre Unsurlarıyla Şehirleşme Etkileşimi Bakımından Erzurum Şehri, Pegem Akademi Yayıncılık, Ankara.
• ANONİM, (1968). İlimiz Erzurum, Özgül Yayınları, Isparta.
• ATALAY, İ. (1978). Erzurum Ovası ve Çevresinin Jeolojisi ve Jeomorfolojisi, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Ankara.
• ATALAY, İ. ve MORTAN, K., (2003). Resimli ve Haritalı Türkiye Bölgesel Coğrafyası, İnkılap Yayınları, İstanbul.
• CÜREBAL, İ., EFE , R., SOYKAN, A. ve SÖNMEZ, S. (2008). “Balıkesir Kent Merkezi Yerleşim Alanı ile Jeomorfolojik Birimeler Arasındaki İlişkinin CBS ve UA Yöntemleriyle Belirlenmesi”, Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu (20-23 Ekim 2008), Çanakkale.
• ÇOLAK, H. E. ve MEMİŞOĞLU, T. (2018). “Trabzon İlinde Tarımsal Arazi Kullanımındaki Zamansal Değişimin CBS ile Belirlenmesi”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 946-958.
• ÇORUH, H. (2002). “Erzurum’daki Türk ve Ermeni Nüfusu Gösteren 1847 Tarihli Nüfus Defteri. Ermeni Araştırmaları”, (6): 95-115.
• DOĞANAY, H. ve ORHAN, F. (2021). Türkiye Beşeri Coğrafyası, Pegem Akademi Yayıncılık, Ankara.
• DOĞANAY, H. ve ZAMAN, S. (2013). Türkiye Turizm Coğrafyası, Pegem Akademi Yayıncılık, Ankara.
• FINDIKOĞLU, Z. F. (1967). “Erzurum Şehirleşmesi ve Gecekondu Problemi”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 26 (1-4), İstanbul.
• GÖK, Y., ZAMAN, S. ve ALTAŞ, N. T. (2007). “Aşkale Depremlerinden Sonra İnşa Edilen Konutların Sosyo-Ekonomik Yönden İncelenmesi”, Doğu Coğrafya Dergisi, 12 (18): 111-133.
• GÖKTUĞ, M. (2002). Kent İçi Ulaşım Sorunları, Çözümleri ve Erzurum Örneği, Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• GÖNEY, S. (2019). Şehir Coğrafyası 1, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş, İstanbul.
• GÜLERSOY, A. E. (2014). “Seferihisar’da Arazi Kullanımının Zamansal Değişimi (1984-2010) ve İdeal Arazi Kullanımı için Öneriler”, Samsun Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (31): 155-180.
• GÜNEY, E. (2004). Türkiye Hidrocoğrafyası, Çantay Kitabevi, İstanbul.
• KAÇMAZ, M. ve DÖKER, M. F. (2021). “Sapanca Gölü Havzası’nda Arazi Kullanımı ve Mekânsal Değişim”, Coğrafi Bilimler Dergisi, 19 (1): 161-194.
• KARA, F. ve KARATEPE, A. (2012). “Uzaktan Algılama Teknolojileri ile Beykoz İlçesi (1986-2011) Arazi Kullanımı Değişim Analizi”, Marmara Coğrafya Dergisi, (25): 378-389.
• KARACA, S. ve BAYRAM, H. (2019). “Erzurum Havzası'nda Yerleşme ve Zemin İlişkisi”, Al-Farabi International Journal on Social Sciences, 3(2): 80-98.
• KARAMAN, E. ve KİBİCİ, Y. (2013). Temel Jeoloji Prensipleri, CEM Web Ofset San. ve Tic. Ltd. Şti, Ankara.
• KARPAT, K. H. (2003). Osmanlı Nüfusu (1830-1914) Demografik ve Sosyal Özellikleri, Tarih Vakfı Yurt Yayınları:133, İstanbul.
• KOÇ, D. E. ve GÜNDÜZ, Z. (2022). “Marmara Adası’nda Jeomorfolojik Birimler ile Arazi Kullanımı Arasındaki İlişki”, Sosyal, Beşerî ve İdari Bilimler Dergisi, 5(9): 1279-1292.
• KODAY, Z. (2009). “İdari Coğrafya Özellikleri Bakımından Aziziye Metropol İlçesi”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(2): 67-80.
• KURT, S. ve DUMAN, E. (2016). “Sakarya İli'nde Kentsel Gelişim Sürecinin Arazi Kullanımı ve Jeomorfolojik Birimler Üzerindeki Etkisinin Zamansal Değişimi”, Marmara Coğrafya Dergisi, (34): 268-282.
• KÜÇÜK, C. (1977). “Tanzimat Devrinde Erzurum’un Nüfus Durumu”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, (7-8): 1976-1977.
• KÜÇÜK, C. (1995). “Erzurum”, TDV İslam Ansiklopedisi, 11, 321-329.
• ÖZDEMİR, A. M. ve BAHADIR, M. (2008). “Yalova İli'nde Arazi Kullanımının Zamansal Değişimi (1992-2007)”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi, (17): 1-15.
• ÖZER, Ç. (2019). “Erzurum ve Çevresi Yerel Zemin Etkilerinin SSR ve HVSR Yöntemleri Kullanılarak Araştırılması”, Dokuz Eylül Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Fen ve Mühendislik Dergisi, 21(61): 247-257.
• ÖZŞAHİN , E. (2014). “CBS Kullanılarak Şehir ve Jeomorfoloji Arasındaki İlişkinin İncelenmesi: Tekirdağ Şehri Örneği”, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (6): 93-122.
• ÖZŞAHİN, E. ve ÖZDER, A. (2011). Fiziki Coğrafya Araştırmaları, Sistematik ve Bölgesel içinde “Antakya Şehri ve Jeomorfolojik Birimler Arasındaki İlişkinin Zamansal Değişimi (Hatay)”, Türk Coğrafya Kurumu Yayınları, (5): 657-680.
• PAMUK, B. (2006). XVII. Yüzyılda Bir Serhad Şehri Erzurum, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul.
• REİS, M., DUTAL, H., ABIZ, B. ve BOLAT, N. (2016). “Kahramanmaraş İli Göksun İlçesi’nde Arazi Kullanımında Meydana Gelen Zamansal Değişimin Uzaktan Algılama Teknikleri ve Coğrafi Bilgi Sistemi İle Belirlenmesi”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 19(2): 35-41.
• SEVİNDİ, C. (2018). “Erzurum Ovası’nda 1947-2015 Yılları Arasında Arazi Kullanımındaki Değişmeler”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (22-Özel Sayı): 2855-2873.
• SÖZER, A. N. (1963). “Erzurum Ovası’nda Tarih Öncesi Kır Yerleşmeleri”, Türk Coğrafya Dergisi, (22-23): 205-216.
• SÖZER, A. N. (1970). Erzurum Ovası’nın Beşeri ve İktisadi Coğrafyası, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Erzurum.
• ŞAHİN, C. ve DOĞANAY, H. (2003). Türkiye Coğrafyası, Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, Ankara.
• ŞAHİN, Y. (2017). Kentleşme Politikası (6. Baskı), Ekin Yayınevi, Bursa.
• ŞAROĞLU, F. ve GÜNER, Y. (1981). “Doğu Anadolu’nun Jeomorfolojik Gelişimine Etki Eden Öğeler; Jeomorfoloji, Tektonik, Volkanizma İlişkileri”, Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 24, 39-50.
• ŞENYİĞİT DOĞAN, S. ve YILMAZ, S. (2019). “CBS ve Uzaktan Algılama Yöntemleri ile Arazi Örtüsü Alan Kullanım Değişimlerinin Belirlenmesi: Bingöl Kent Merkezi Örneği”, Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi, 6(3): 536-545.
• ŞİMŞEK, G. (2019). “Erzurum Kenti Mekansal Gelişimi ve Bu Gelişimi Belirleyen Etmenlere İlişkin Bir Çözümleme”, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (20): 169-204.
• TAŞ, B. (2006). “Tosya İlçesi'nde Jeomorfolojik Birimlerin Arazi Kullanımı Üzerine Etkileri”, Coğrafi Bilimler Dergisi, 4(1): 43-66.
• TÜRKMEN, S. N. ve TEKKANAT, S. S. (2018). “Tarih Boyunca Kent Formlarının Biçimlenişi Üzerine Bir İnceleme”, Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(4): 107-124.
• UĞUR, A. ve ALİAĞAOĞLU, A. (2019). Şehir Coğrafyası, Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara.
• UNITED NATIONS. (2018). “World urbanization prospects: The 2018 revision”, United Nations, New York.
• YAHYAGİL, M. Y. (1998). “Kentlerin Kültürün Gelişmesindeki Etkileri”, Istanbul Journal of Sociological Studies, (25): 105-120. İnternet Kaynakları
• (2020, Kasım 26). Türkiye İstatistik Kurumu: https://tuikweb.tuik.gov.tr adresinden alındı
• (2021, Ocak 2). United States Geological Survey: https://earthexplorer.usgs.gov/ adresinden alındı
• (2021, Ocak 5). ASF Data Search: https://search.asf.alaska.edu/#/ adresinden alındı
• (2021, Ocak 12). Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü: https://www.mta.gov.tr/ adresinden alındı
• (2021, Mayıs 25). Atatürk Üniversitesi: https://atauni.edu.tr/tr/ataturk-universitesi-egitim-aginigenisletmeye-devam-ediyor adresinden alındı
• (2023, Şubat 27). Türkiye İstatistik Kurumu: https://tuikweb.tuik.gov.tr adresinden alındı
• (2023, Nisan 28). Türkiye İstatistik Kurumu: https://tuikweb.tuik.gov.tr adresinden alındı