ERZİNCAN İLİNDE YERLEŞMELERİN VE NÜFUSUN YÜKSELTİ BASAMAKLARINA GÖRE DAĞILIŞI

Yıl 2016, Cilt: 9 Sayı: 1, 143 - 156, 15.06.2016

Emre Özşahin İlker Eroğlu Halid Pektezel

Öz

Doğu Anadolu Bölgesi’nin Yukarı Fırat Bölümü’nde yer alan Erzincan ili, coğrafi özellikleri bakımından Türkiye’nin diğer kesimlerinden bariz olarak ayrılmaktadır. Bilhassa sahadaki fiziki coğrafya koşullarından topoğrafya ve iklim şartlarının nispeten çetin olması, ilde yaşayan nüfusun çoğunlukla doğal şartlarla mücadele etmeyi gerektiren bir yaşam biçimi geliştirmesine yol açmıştır. Aslında ilin topoğrafik özellikleri, başta iklim olmak üzere hemen hemen tüm doğal ve beşeri çevre unsurlarının şekillenmesinde önemli rol oynamıştır. Bu bağlamda görülen en belirgin etkiler, yerleşmelerin ve nüfusun dağılışı üzerinde izlenmektedir. Bu çalışmada, Erzincan ilinde yerleşmelerin ve nüfusun yükselti basamaklarına göre dağılışının açıklanması amaçlanmıştır. Aynı zamanda ilin demografik özelliklerinde önemli değişimlerin meydana geldiği son 25 yıllık (1990-2015) süreçteki nüfus ve yerleşme verileri de değerlendirilmiştir. Çalışma CBS (Coğrafi Bilgi Sistemleri) tekniklerine ve TUİK verilerine dayalı olarak yapılmıştır. Neticede Erzincan ilinin Türkiye’nin en yüksek illerinden biri olduğu ve 2000 m’nin üzerindeki irtifaların (% 31) daha fazla alan kapladığı anlaşılmıştır. Erzincan ilinde yerleşme ve nüfusun yükselti basamaklarına göre dağılışının mekânsal anlamda önemli farklılık içerdiği tespit edilmiştir. Gerek yerleşmelerin gerekse nüfusun 1250-1500 m arasındaki yükselti basamağında yoğunlaştığı fark edilmiştir. Bu durumun, yükselti basamaklarının coğrafi potansiyelinden kaynaklanmış olduğu tasdik edilmiştir. Diğer yükselti kademelerinde ise topoğrafyanın veya iklimin olumsuz şartları, nüfus miktarı ve yerleşmelerin dağılışını önemli ölçüde sınırlandırmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yerleşme, nüfus, yükselti, CBS, Erzincan

POPULATION AND SETTLEMENTS IN DISTRIBUTION ACCORDING TO ELEVATION ZONES IN ERZINCAN PROVINCE

Öz

Erzincan province, which is located in the Upper Euphrates Section of the Eastern Anatolia Region of Turkey, is clearly distinguished from other areas of Turkey in geographical terms. Topographical and climatic conditions of the area, which are among physical geographical conditions, are harsh, which has caused the population living there to adopt a lifestyle that mostly involves struggling with natural conditions. In fact, the topographical characteristics of the province have played an important role in shaping nearly all the natural and environmental elements, climate being in the first place. Their most obvious effects have been on the distribution of the population and settlements. This study explains the distribution of the population and settlements in Erzincan province based on altitude. Also, the population and settlement data from the last 25-year period (1990-2015), in which important changes have taken place in the demographical characteristics of the province, were evaluated. GIS (Geographical Information Systems) techniques and the data obtained from TUIK were employed in this study. It was seen that Erzincan province is one of the highest provinces in Turkey. The province is covered more by the areas that are higher than 2000 m (31%). The spatial distribution of settlements and population shows a variety based on altitude. The altitude level from 1250 m to 1500 m hosts the highest distribution of settlements and population. It was confirmed that this situation stems from the geographical potential of the altitude levels. Negative topographical or climatic conditions considerably restrict the distribution of the population and settlements at other levels of altitude.

Anahtar Kelimeler

ettlement, population, altitude, GIS, Erzincan

Kaynakça

• Alaeddinoğlu, F. (2014). Van Gölü Havzası’nda nüfusun ve yerleşmelerin yükselti basamaklarına göre dağılışı. TÜCAUM VIII. Coğrafya Sempozyumu 23-24 Ekim 2014 Bildiriler Kitabı, ss. 263-274, Ankara: Ankara Üniversitesi, Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi.
• Aliağaoğlu, A. ve Uğur, A. (2010). Şehir Coğrafyası. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Altınbilek, M. S. (1997). Planlama sorunları açısından Erzincan'ın şehir coğrafyası. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi), Erzurum.
• Arı, Y. (2005). Fiziki Çevrenin İnsana Etkileri. In Y. Arı (Eds.), 20. Yüzyılda Amerikan Coğrafyasının Gelişimi (ss. 23-37). Konya: Çizgi Kitabevi.
• Arınç, K. (2013). Doğal, İktisadî, Sosyal ve Siyasal Yönleriyle Türkiye’nin İç Bölgeleri (II. Baskı). Erzurum: B.A.M. Coğrafya Araştırmaları Serisi No: 103.
• Atalay, İ. (2011). Genel Beşeri ve Ekonomik Coğrafya (5. Baskı). İzmir: META Basım Matbaacılık Hizmetleri.
• Atalay, İ. ve Efe, R. (2015). Türkiye Biyocoğrafyası (1. Baskı). İzmir: Meta Matbaacılık
• Atasoy, A. ve Özşahin, E. (2013). Yükseltiye bağlı olarak nüfus değişir mi? Hatay örneği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6 ( 26), 92-108.
• Bahadır, M., Uzun, A., Zeybek, H. İ. ve Hatipoğlu, İ. K. (2016). Samsun İlinde Isıtma - Soğutma Gün Derecelerinin Analizi ve Yıllık Isınma Maliyetinin Hesaplanması. The Journal of Academic Social Science Studies (JASS), 46, 173-185.
• Başıbüyük, A. ve Akpınar, E. (2010). Erzincan atasözlerinin coğrafi analizi. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 5/2, 862-877.
• Copernicus Land Monitoring Services (2012). Copernicus Land Monitoring Services raster data. [Çevrim-içi: http://land.copernicus.eu/pan-european/corine-land-cover/clc-2012], Erişim tarihi: 01.04.2016.
• Çağlıyan, A. (2005). Elazığ İlin’de yükselti basamaklarına göre kırsal yerleşmelerin dağılışı. Ulusal Coğrafya Kongresi (Prof. Dr. İsmail YALÇINLAR Anısına), 29-30 Eylül 2005 Ankara, Bildiri Kitabı, s.: 513-522.
• Doğanay, H., Özdemir, Ü. ve Şahin, İ. F. (2012). Genel Beşeri ve Ekonomik Coğrafya (4. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Erzincan İl Özel İdaresi (2016). Erzincan İl sınırı (Format: shp). Erzincan: Erzurum-Erzincan-Bayburt Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı.
• Hayli, S. (1995). Erzincan Ovası’nın beşeri ve iktisadi coğrafyası. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi), Elazığ.
• Hayli, S. (2001). Erzincan ovasında köy meskenleri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11 (2), 21-42,
• Hayli, S. (2002). Erzincan ovasında genel arazi kullanımı. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12 (1), 1-24.
• Hayli, S. (2012). Az bilinen bir yerleşme tipi “Palangalar” ve Erzincan Ovasında palanga yerleşmesi örnekleri. Türk Coğrafya Dergisi, 58, 43-52.
• Koca, H. ve Karadeniz, V. (2014). Erzincan Ovasında TOKİ Uygulamaları ve Kentleşme Üzerindeki Etkileri. Doğu Coğrafya Dergisi, 9 (31), 101-128.
• Land Cover (1990). Corine Land Cover 1990 raster and vector data. [Çevrim-içi: http://www.eea.europa.eu/data-and- maps/data/corine-land-cover-1990-raster-2], Erişim tarihi: 01.04.2016.
• Özgür, E. M. (2003). XXI. Yüzyılın Başında Türkiye Nüfusu. Coğrafi Bilimler Dergisi, 1 (1), 43-53.
• Özşahin, E., Pektezel, H. ve Eroğlu, İ. (2016). Tekirdağ şehri ve yakın çevresinde arazi kullanımının zamansal ve mekânsal değişimi. Journal of World of Turks/Zeitschrift für die Welt der Türken, 8 (1), 307-326.
• Pektezel, H. (2016). Çorlu çayı havzasında (Trakya Yarımadası) arazi kullanımı değişiminin tespiti, haritalandırılması ve analizi. Route Educational and Social Science Journal, 3 (2), 57-77.
• Rusdi, M., Roosli, R., & Ahamad, M. S. S. (2015). Land evaluation suitability for settlement based on soil permeability, topography and geology ten years after tsunami in Banda Aceh, Indonesia. The Egyptian Journal of Remote Sensing and Space Science, 18 (2), 207-215.
• Savvides, A., Michael, A., Malaktou, E., & Philokyprou, M. (2016). Examination and assessment of insolation conditions of streetscapes of traditional settlements in the Eastern Mediterranean area. Habitat International, 53, 442-452.
• Taş, B. ve Yakar, M. (2009). Afyonkarahisar ilinde yerleşmelerin yükselti basamaklarına göre dağılışı. Coğrafî Bilimler Dergisi, 7 (2), 145-161.
• Tekeli, İ. (2005). Türkiye’de Nüfusun Mekânsal Dağılımında Yaşanan Gelişmeler: (1935-2000). ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, 22 (11), 85-102.
• Tolun Denker, B. (1977). Yerleşme Coğrafyası-Kır Yerleşmeleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları No: 2275, Coğrafya Enstitüsü Yayınları No: 93.
• TUİK (Türkiye İstatistik Kurumu) (2016). İstatistiklerle Türkiye 2015. Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu.
• TUİK (Türkiye İstatistik Kurumu) (2016). Erzincan İlinin 1990 ve 2015 nüfus verileri. Ankara: TUİK (http://rapory.tuik.gov.tr).
• Tunçdilek, N. (1985). Türkiye’de Reliyef Şekilleri ve Arazi Kullanımı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları No: 3279, Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Yayınları No: 3.
• Yakar, M. (2012). 21. Yüzyılın ilk çeyreğinde Türkiye nüfusunda ne değişti? Journal of International Social Research, 5 (21), 382-402.