BÂKÎ DÎVÂNI’NDAKİ ÖVÜNÇ İFADELERİNİN DİLİÇİ ÇEVİRİSİ VE YORUMU

Yıl 2017, Cilt: 10 Sayı: 1, 35 - 76, 15.06.2017

Mehmet Cihat Üstün

Öz

Dil,
bir toplum için kültür mirasının taşıyıcısıdır. Bir toplumun değerleri ancak
dil ile uzun yıllar yaşamayı başarır. Dil değişen ve gelişen canlı bir varlık
olduğu için bir ulusa ait uzun yıllar önce yazılmış bir eser, o ulusun yıllar
sonraki halkının anlayamayacağı bir dil yapısına bürünebilir. Bu da nesillerin
birbirini anlamamalarına neden olur. Çeşitli sebeplerle farklı yazı ve konuşma
diline sahip olan bir milletin birbirini anlamasında ve birbiriyle anlaşmasında
diliçi çeviriler oldukça önemli bir görev üstlenmektedir. Geçmiş dönemlere ait
yazılı belgelerde ifade edilen düşünceler, içinde bulunulan zamanın dil
şartlarına göre güncellenerek o zamanki yaşantı biçimleri, fikir dünyası ve
hayat algısı ortaya konulabilir.

Bu
çalışmada her insanda var olan beğenilmek, övülmek ve kendisini övme duygusu
yani övünç kavramı üzerinde durulmuş ve bu kavramın Bakî üzerindeki etkileri
divanında kendisi için kullandığı övünç ifadelerinin merkezinde incelenmeye
çalışılmıştır. Bu yapılırken Bâkî Dîvânı’nda
geçen övünç odaklı ifadeler seçilmiş, bunların gerek kelime kelime gerek
anlamına göre diliçi çevirisi yapılmış ve bu ifadelerin geçtiği beytin tüm
diliçi çevirisi verilmiştir. Yaşadığı devir ve sonrası için önemli bir yere
sahip olması nedeniyle haklı gerekçeler çerçevesinde Bakî’nin kendisini övdüğü
birçok konu başlığı altında tespit edilmiş ve açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bakî, Bâkî Dîvânı, övünç ifadeleri, çeviri, diliçi çeviri

Kaynakça

• Âgâh Sırrı [Levend] (1927). “Dîvân Edebiyatı, Kelimeler ve Remizler: Bâkî’de Tasannu”, Felsefe ve İctimâ‘iyyât Mecmû‘ası, Sene: 1, Sayı: 6, [İstanbul] Kânûn-ı Evvel. Âgâh Sırrı [Levend] (2004). “Dîvân Edebiyatı, Kelimeler ve Remizler: Bâkî’de Tasannu”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, (Akt.: Adem Çalışkan), S: 2/4. Akarca, Döndü (2006). “Nef’î’nin Gazellerinin Mahlas Beyitlerinde Şiir ve Şair”, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Adana, Cilt: 15, S: 2. Aksoy, Ömer Asım (1995). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, C. II, İstanbul: İnkılap Kitabevi. Atalay, Mehmet, “Zahîr-i Fâryâbî” maddesi, TDVİA, C. 44, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları Banarlı, Nihat Sami (1997). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, C. I, İstanbul: MEB Yayınları. Bayram, Yavuz (2004). “16. Yüzyıldaki Bazı Divan Şairlerinin Şiiri Nitelemek Üzere Kullandıkları Sıfatlar”, Türkbilig, S: 8. Bayram, Yavuz (2005). “16. Yüzyıldaki Bazı Divan Şairlerinin Şaire ve İlhama Dair Görüşleri”, Türklük Bilimi Araştırmaları, S: 9. Bayram, Yavuz (2005). “16. Yüzyılda Bazı Divan Şairlerinin ‘Şiire ve Okura Dair’ Görüşleri”, Millî Eğitim Dergisi, S: 168, Ankara: MEB Yayınları. Birgören, Hamdi (2016). “Şeyhülislam Yahya’nın Şair ve Şiir Anlayışı”, Kesit Akademi Dergisi (The Journal of Kesit Academy), Aralık, Sayı: 6. Coşkun, Menderes (2005). “Türk Divan Şairlerinin Birbirlerini Değerlendirme Tarzları”, Osmanlı Araştırmaları Dergisi XXVI, Prof. Dr. Mehmed ÇAVUŞOĞLU’na Armağan. Çağman, Filiz (1992). “Bihzâd” maddesi, TDVİA, C. 6, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Çeçen, Mehmet Çetin (2012). “Eski Kimyada Kibrît-i Ahmer Teriminin Klasik Türk Şiirine Yansımaları”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 7/3 Summer. Dağlar, Abdulkadir (2016). “Şairin Mazmun Aynası: Tab’/Meş’ar”, Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi [Journal Of Academic Literature], S: 4. Değirmençay, Veyis (2003). “Zahîr-i Fâryâbî’nin Mansû’ Kasidesi”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S: 22, Erzurum. Develi, Hayati (2009). Osmanlı Türkçesi Kılavuzu 2, İstanbul: Kesit Yayınları. Devellioğlu, Ferit (2013). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi. Dikmen, Melek; Çetin, Kamile (2012). “Klasik Türk Şiirinde Kadın Takı ve Aksesuarları”, Bilig, Bahar, Sayı: 61. Doğan, Enfel (2011). “Diliçi Çeviri ve Mehmet Rauf’un Eylül Romanında Yaptığı Diliçi Çevirisi Üzerine” Türkbilig, S: 21. Duran, Hamiye (2016). “Dana Dili Terimi ve Cönk Araştırmacılarının Karşılaştığı Bazı Problemler”, Milli Folklor, S: 111. Ebu Abdi’r-Rahman Muhammed, İbn el-Huseyn es-Sülemi (1997). Tasavvufta Fütüvvet, (Çev. Süleyman Ateş), Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları. Erdoğan, Kenan; Akgül, Serpil (2016). “Divan Şiirinde Gül Redifli Gazeller Üzerine Bir İnceleme”, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 40, S: 2, Erzurum. Ergin, Muharrem (1986). Türk Dil Bilgisi, (14. bs.), İstanbul: Boğaziçi Yayınları. Ergun, Saadettin Nüzhet (1935). Bâkî, Hayatı ve Şiirleri, İstanbul: Sühulet Yurdu Yayınları, C. I. Erkul, Rasih (2004). Cümle ve Metin Bilgisi, Ankara: Anı Yayıncılık. Eskigün, Kübra (2006). “Klasik Türk Şiirinde Efsânevî Kuşlar”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Göktürk, Akşit (1978), “Yazınsal Çeviride Metin-Ötesi Anlam İlişkileri”, Türk Dili, (Çeviri Sorunları Özel Sayısı), C. 38, S: 322, Temmuz, Ankara. Gönel, Hüseyin (2011). “Nükte ve Nüktenin Aracı Olan Edebî Sanatlar”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 6/4 Fall. Gürbüz, Faruk (2009). Türcüme ve Tercüme Prensipleri, İstanbul: Simurg Yayınları. Gürbüz, Faruk (2010). “Tercümenin Bir Başkalaşım Boyutu: Metamorfizme”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 5/3 Summer. Gürbüz, Faruk (2017). Çeviride Sadakat Problemi, Ankara: Otto Yayıncılık. Hikmet, Ali Asgar (1994). Câmî Hayatı ve Eserleri, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. İpekten, Haluk (Müşterek) (1986). “XVI. Yüzyıl Dîvân Edebiyatına Toplu Bakış”, Büyük Türk Klasikleri, C. III, İstanbul: Ötüken-Söğüt Yayınları. İpekten, Haluk (1998). Bâkî Hayatı, Sanatı ve Eserleri, Ankara: Akçağ Yayınları, 3. Baskı. Kandemir, Fatma (2008). “Baki ve Nedim’in Gazellerinde Sevgilideki Güzellik Unsurları” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Kaplan, Hasan (2013). Bâkî’nin Ses Dünyası”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Karaismailoğlu, Adnan (2009). “Selman-ı Sâvecî” maddesi, TDVİA, C. 36, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Karataş, Turan (2009). “Poetik Düşünüşün Klasik Şiirde Dile Getirilişi: Bâkî Divanı Örneği”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S: 39, Hüseyin Ayan Özel Sayısı, Erzurum. Kaşkarlı Mahmut (2013). Divânü Lügati’t-Türk (Dizin), (Çev.: Besim Atalay), Ankara: TDK Yayınları. Kaya, Ceval (2012). “Eski Uygurca Örneğinde Türkçenin Dil İçi Çeviri Sorunları Üzerine”, III. Uluslararası Tercümanlık ve Geleceği Sempozyumu, Bişkek. Keklik, Murat (2006). Bâkî’nin Gazellerinde Anlam Çerçevesi”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Keklik, Murat (2016). “Bâkî’nin Gazellerinde Benzetme ve Aktarmalar”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9/43. Kılıç, Zülküf (2009). “Baki’nin Kasidelerinde Dilek, Tegazzül ve Fahriye Bölümleri”, E-Journal Of New World Sciences Academy, Volume: 4, S: 3. Korkmaz, Zeynep (2009). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi, Ankara: TDK Yayınları. Kurnaz, Cemal (1992). “Bülbül” maddesi, TDVİA, C. 6, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Kurtuluş, Rıza (1995). “Emir Hüsrev-i Dihlevî” maddesi, TDVİA, C. 11, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Kuş, Bahri (2012). “Bazı Arap Lehçelerinde Kullanılan Türkçe Son Ekler Üzerine Yeni Bir İnceleme”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 7/1 Winter. Küçük, Sabahattin (1994). Bâkî Dîvânı, Ankara: TDK Yayınları. Küçük, Sabahattin (2002). Bâkî ve Divanından Seçmeler, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2. Baskı. Mengi, Mine (1997). Eski Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara: Akçağ Yayınları, 3. Baskı. Mengi, Mine (2009). “Divan Şiiri Estetiği Açısından İ’câz”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S: 39, Hüseyin Ayan Özel Sayısı, Erzurum. Milli Eğitim Bakanlığı (1996). Örnekleriyle Türkçe Sözlük, C. III, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. Mum, Cafer (2013). “Nef’î’ye Giden Yolda Fahriye Şairi Olarak Bâkî”, Prof. Dr. F. Tulga Ocak Armağanı, Ankara. Onay, Ahmet Talat (1992). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, (Hzl. Cemal Kurnaz), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Öztürk, Furkan (2007). “Bâkî Divânı Sözlüğü [Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlük]”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Öztürk, Uğur (2013). “Tezkire Niteliğinde Bir Şiir Mecmuası”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 8/1 Winter. Pala, İskender (2000). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Ötüken Neşriyat. Sefercioğlu, M. Nejat (2008). “Meyve Redifli Gazeller”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 3/5 Fall. Şahin, Esma (2013). “Bâkî Dîvânına Göre 16. Yüzyıl Osmanlı Toplum Yapısı”, FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, S: 2, Güz. Togçiyeva, Gülhumar (2000). “Hindistan’ın Dudukuşu”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S: 15, Erzurum. Türk Dil Kurumu (2011). Türkçe Sözlük, Ankara: TDK Yayınları. Ünal, Şahin (2013). Kutsal Katiller 17 Yalan Cinayet, İstanbul: Cinius Yayınları. Üstün, Mehmet Cihat (2014). “Hamdullah Hamdi’nin Yusuf u Zeliha Mesnevisi (Gramer-Metin-Dizin)”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Vardar, Berke (1978). “Dilbilim Açısından Çeviri”, Türk Dili, (Çeviri Sorunları Özel Sayısı), C. 38, S: 322, Temmuz, Ankara. Yekbaş, Hakan (2009). “Divan Şiririnin Penceresinden Acem Şairleri”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4/2 Winter. Yerdelen, Cevat (2000). “Baki Divanı’nda Tasavvufî ve Dinî Öğeler”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S: 15, Erzurum. Yıldırım, Ali (2001). “Kâmî’nin Divan Şiiri ve Şairi Hakkındaki Düşünceleri”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 11, S: 2, Elazığ. Yusuf Has Hacib (2008). Kutadgu Bilig, (Çev. Reşid Rahmeti Arat), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• http://www.edebiyol.com/dara-kimdir.html - 02.05.2017