KEMAH KAZASININ DEMOĞRAFİK YAPISI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME (1835 TARİHLİ NÜFUS DEFTERİNE GÖRE)

Yıl 2017, Cilt: 10 Sayı: 1, 125 - 136, 15.06.2017

Abdulkadir Gül

Öz

Tarihi
süreçte Kemah, müstahkem bir kale yerleşimi olarak ortaya çıkmıştır. Osmanlı
dönemi idari açıdan kendi ismiyle anılan bir sancak olan Kemah’ın sınırları
oldukça geniş bir alanı kapsamaktadır. Ancak Kemah kazası yapılan yeni idari
düzenlemelerde  periyodik bir şekilde
küçülmüştür. Kemah kazası, kale yerleşmesiyle sınırlı bir kasaba ve köylerden
oluşmaktadır. Osmanlının Kemah’ı sınırlarına kattığı ilk yıllarda mahalle
yerleşmelerinin gelişmediği, ancak XVI. yüzyılın ortalarından itibaren Kemah
kalesi içeresinde mahallerin şekillendiği gözlemlenmektedir. Kazadaki yerleşim
birimleri başta güvenlik, ekonomik şartlar ve nüfus gibi etkenlere bağlı bir
gelişim göstermiştir.

Osmanlı
dönemi Kemah kazası hakkında birkaç incelemenin dışında fazlaca bir çalışma
bulunmamaktadır. 1835 tarihli nüfus defteri esas alınarak yapılan bu inceleme
ile Kemah kazasının, nüfus, yerleşme ve idari yapısına dair mevcut bilgilere
yenilerini eklemek ümit edilmektedir. Çalışmanın giriş kısmında XIX. yüzyıla
kadar Kemah’ın idari yapısı ve nüfusu hakkında bir takım değerlendirmeler
yapılmıştır. Öncelikle kazada Müslim ve Gayr-i Müslim nüfus, sonra ise kasaba
ve köylerin nüfusu üzerinde durulmuştur. Sonra defterde tasnif şekli esas
alınarak nüfus konusu irdelenmiştir. Ayrıca iç göç olgusundan bahsedildi ve
kazanın nüfus ve iskân yapısına etki eden faktörlerin neler olduğu üzerinde
durulmuştur. İhtiyaç duyuldukça arşiv tasniflerindeki diğer kayıtlardan da
istifade edilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Kemah, Nüfus, Nüfus Defteri, Osmanlı Devleti, XIX. Yüzyıl

Kaynakça

• Afyoncu, E.(2003). “Türkiye’de Tahrir Defterlerine Dayalı Olarak Hazırlanmış Çalışmalar Hakkında Bazı Görüşler”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 1, İstanbul, s.267–286. Barkan, L.Ö.(1941). “Türkiye’de İmparatorluk Devirlerinin Büyük Nüfus ve Arazı Tahrirleri ve Hakana Mahsus İstatistik Defterleri”, İFM, Cilt: 2/1, (İstanbul), s.29-59. Barkan, L. Ö-Meriçli, E. (1989). Hüdavendigâr Livası Tahrir Defteri I, Ankara: TTK Yayınları. Barkan, L.Ö.(1956). “Tarihi Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi”, TM, Cilt: 10, İstanbul, s.1–26. Başıbüyük, A. (2004). Kemah İlçesinin Coğrafyası, Ankara: Nobel Yayınları. Cesarı, M. M. (1999). Osmanlı Kenti (çev. A.Ataöv), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, Cuınet, V.(1892-1894). La Turquie d’ Asie, Cilt: I-IV, Paris. Çadırcı, M.(1996). “Anadolu Kentlerinde Mahalle (Osmanlı Dönemi)”, Habitat II, İstanbul, s.257-263. Duman, H.(1982). Osmanlı Yıllıkları (Salnameler ve Nevsaller), İstanbul: IRCICA Yayınları. Ergenç, Ö.(1976). “Osmanlı Şehirlerindeki Yönetim Kurumlarının Niteliği Üzerinde Bazı Düşünceler”, VIII, Türk Tarih Kongresi Kongreye Sunulan Bildiriler, Cilt: 2, Ankara 11-15 Ekim, s.1265-1274. Ergenç, Ö.(1984). “Osmanlı Şehirlerindeki Mahallenin İşlev ve Nitelikleri Üzerine Düşünceler”, Osmanlı Araştırmaları, Cilt: 4, İstanbul, s.69-81. Evliya Çelebi, Seyahatname II, İstanbul 1314. Faruqhi, S.(2006). Osmanlı Şehirleri ve Kırsal Hayatı, Ankara: Doğu-Batı Yayınları. Gül, A.(2015). Dersim’deki Osmanlı, (Modernleşme Dönemi), İstanbul: İdil Yayınları. Gül, A.(2011). “Osmanlı Döneminde Erzincan Kazasında Ulaşım ve Haberleşme”, History Studies Volume 3 / 1, s.113-129. İnbaşı M. “1642 Tarihli Avarız Defterine Göre Kemah Kazası”, https://www.academia.edu/28702541/829.852_Prof._Dr._Minbasi_Kemah_Sanca%C4%9F%C4%B1.pdf. Karal, E. Z.(1997). Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı 1831, Ankara: TÜİK Yayınları. Kramers, J.H.( 1993). “Mahalle”, İA, Cilt:7, İstanbul: MEB. Yayınları, s.144-143. Kütükoğlu, S.M.(1985). “Osmanlı Sosyal ve İktisadi Kaynaklarından Temettuat Defterleri”, Belleten, LIX/225, Ankara, s.395-412. Miroğlu, İ.(1990). Kemah Sancağı ve Erzincan Kazası (1520-1566), Ankara: TTK. Yayınları. Şahin, İ.(2002). “Kemah”, D.V.İ.A, Cilt:25, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Taylor, J.G.(1868). “Journal of a Tour in Armenia, and Upper Mesopotamia, with Notes of Researches in the Dersim Dagh in 1866”, Journal of the Royal Geographical Society of London, Vol. 38, s. 281–361. Yorke, V. W.(1896). “A Journey in the Valley of the Upper Euphrates Source”, The Geographical Journal, Vol. 8, No. 5 (Nov.), s. 453-472.