SANAYİLEŞME ÖNCESİNDE, GELENEKSEL ŞEKER ÜRETİM YÖNTEMLERİ VE DEĞİRMENLERİN GELİŞİMİ

Yıl 2019, Cilt: 12 Sayı: 1, 122 - 141, 30.06.2019

Dilara Demirel M. Gül Akdeniz

Öz

Şeker,
ilk olarak MÖ. 8000’li yıllarda ortaya çıkmış ve sanayileşmeden önce, un,
zeytin yağı vb. ürünlerin üretilmesinde kullanılan geleneksel değirmenlerde
şeker kamışı bitkisinden üretilmiştir. Geleneksel
değirmenler, şeker kamışı bitkisinin fiziki yapısına uygun olarak, zamanla
geliştirilerek daha verimli hale getirilmiştir. Bu gelişme sonucunda ortaya
çıkan, üç dikey silindirli değirmenler, şeker kamışı bitkisinden şeker üretilmesinde
kullanılmıştır. Üç dikey silindirli şeker değirmenleri
başlangıçta sadece bir üretim düzeneğinden ibaretken zamanla binaya gereksinim
duyulmuş ve şeker değirmenleri, bina içine alınmıştır. Üç dikey silindirli
değirmen düzeneğinin, binanın yapı elemanlarıyla ilişkili olduğu anlaşılmıştır.
Makineleşmeden önce,
değirmenlerde insan, hayvan ya da su ve rüzgâr gücü gibi doğal enerji
kaynakları kullanılmıştır. Şeker değirmenlerinin mimarileri, kullanılan güç
kaynaklarına göre değişmekle birlikte, sınıflandırma bu güç kaynaklarına göre
yapılmıştır. Öğütme işleminin gerçekleştiği değirmen binasının
dışında, kaynatma, kurutma gibi işlemlerin yapıldığı şeker üretimi ile ilgili
ek yapılar da değirmen kompleksi içinde bulunabilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Şeker kamışı, Üç dikey silindirli değirmen, Su değirmeni

Kaynakça

• AVCI, S. (1991). Türkiye'de Şeker Sanayii, Doktora Tezi, İ.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• BENZONI, G. & BRY, T. (1595). Americae Pars Qvinta Nobilis & Admiratione Plena Hieronymi Bezoni, Theodor de Bry, Frankfurt am Main.
• BİLGİVE (2018). ''Antiller Hakkında Bilgi'', https://bilgive.blogspot.com/(19.10.2018).
• BRIDENBAUGH, C. & BRIDENBAUGH, R. (1972). No Peace Beyond The Line: The English in The Caribbean, 1624-1690, Oxford University Press, New York.
• CARR, K. E. (2017). ''History of Sugar'', http://quatr.us/food/sugar.htm, (10.09.2017).
• CHANDLER, G., & AZAR, G. (2012). ''Sugar Please'', Aramco World 63(4), 36- 43. http://archive.aramcoworld.com/issue/201204/sugar.please.htm, (27.08.2012).
• CORNWELL, G. H. (2018). ''Centuries of Sugar: St. Kitts Heritage and Identity'', https://myweb.rollins.edu/gcornwell/essay.htm, (21.05.2018).
• CROWLEY, J. E. (2016). Sugar Machines: Picturing Industrialized Slavery, Oxford University Press, London
• DIDEROT, D. (1762/1). Recueil de Planches, sur les Sciences, les Arts Libéraux, et les Arts Méchaniques, Chez Briasson ... David ... Le Breton ... Durand ..., Paris.
• EYÜPOĞLU, A. C. (1967). ''Şeker Fabrikasyonun Tarihçesi ve Türkiye'de Şeker Sanayii'', Kimya Mühendisliği, 3(23), 14-23.
• GALLOWAY, J. H. (1977). ''The Mediterranean Sugar Industry'', J Store: Geographical Review, (67/ 2), 177-194.
• GEERDES, T. (GÖKDAĞ, çev. 1966). Ana Besin Maddelerinden Şeker ve Tarihi, T.Ş.F. Ankara.
• INTERNATIONAL SLAVERY MUSEUM (2017). ''Sugar Mills'', http://www.liverpoolmuseums.org.uk/ism/slavery/archaeology, (21.09.2017).
• KEÇELİ, V. (2016). Tarihi Değirmen Yapılarının Endüstriyel Miras Olarak Koruma Sorunları ve Öneriler: ÇeşmeE Yarımadası Örneği, Yüksek Lisans Tezi, D.E.Ü F.B.E. İzmir.KOSTER, H. (1816). Travels in Brazil, Longman, Hurst, Rees, Orme, and Brown, London.
• LABAT, J. B. (1722/3). Nouveau Voyage aux Isles de l'Amerique, Rue S. Jacques, chez Pierre-François Giffart, près la ruë des Mathurins, à l'image Sainte Therese, Paris.
• LİGON, R. (1657). A True & Exact History of the Island of Barbadoes, Printed for Humphrey Moseley, at the Prince's Arms in St. Paul's Church-Yard, London.
• MACBANE, G. (2018). ''Cypriot Sugar Art'', http://www.florilegium.org/files/FOOD-SWEETS/Cypriot-Sugr-art.html, (15.03.2018).
• MEIDE, C. (2017). ''The Sugar Factory in the Colonial West Indies:an Archaeological and Historical Comparative Analysis'', https://www.academia.edu/3258102/The_Sugar_Factory_in_the_Colonial_West_Indies_an_Archaeological_and_Historical_Comparitive_Analysis, (11.09.2017).
• MURRAY, F. (2017). ''Sweet Salt'', https://www.fergusmurraysculpture.com, (27.08.2017).
• NEEDHAM, J., DANIELS, C., & MENZI, N. K. (2010). ''Science and Civilisation in China : Biology and Biological Technology: Agro-Industries and Forestry: Agro-Industries: Sugarcane Technology: Forestry'', Cambridge University Press (6/3), Cambridge.
• NICCOL, R. (1864). Essay on Sugar and General Treatise on Sugar Refining, A. Mackenzie & Co., Greenock.
• OXHOLM, P. L. (1797). De Danske Vestindiske Öers Tilstand i henseende til Population, Cultur og Finance-Forfatning, Trykt hos Directeur Johan Frederik Schultz, Copenhagen.
• ROCHEFORT, C. (1665). Histoire Naturelle et Morale des iles Antilles de l'Amerique, Chez Arnout Leers, A Roterdam.
• SCHRIWER, C. (2006). From Water Every Living Thing: Water Mills, Irrigation and Agriculture in the BiladaI-Sham: Perspectives on History, Architecture,Landscape and Society, 1100-185 OAD, Phd Thesis, University of St. Andrews, Scotland.
• SHAE, B. (2018). ''A History of the Barbadian Windmill'', http://www.bcc.edu.bb/Divisions/FineArts/ASpinningTreasure.aspx, (20.05.2018).
• SLAVERY IMAGES (2017). ''New World Agriculture & Plantation Labor'', http://www.slaveryimages.org/s/slaveryimages/item-set/46, (17.09.2017).
• STRAET, J., & GALLE, P. (1590). Noua Reperta, P. Galle, Antwerp.
• SUMMERFIELD, M. (2018). ''Betty's Hope'', http://msummerfieldimages.com/bettys-hope, (28.11.2018).
• ŞİRAY, A., Akdeniz, H., & Özden, M. (1987). Türkiye'de şeker kamışı Tarımı ve Şeker Kamışından Şeker Üretme İmkanları Üzerine Bir Araştırma, T.Ş.F.A.Ş. Yayını, Ankara.
• TAYGUN, N. (1993). Türkşeker'in Öyküsü. T.Ş.F.A.Ş. Yayın No:217, Ankara.
• TERİMCE (2018). ''Şili Değirmeni'', https://terimce.com/tr/şili%20değirmeni, (21.03.2018).
• THE JOHN CARTER BROWN LIBRARY (2018). ''Search Results: All Fields Similar to 'Sugar'', https://jcb.lunaimaging.com, (25.04.2018).
• THE WESTINDIAN HERİTAGE (2017). ''The Sugar Mill'', http://den-vestindiske-arv.dk/en/plantations/the-sugar-mill/, (22.09.2017).
• TOSUN, S. N. (2009). Kuzey Kıbrıs'taki Tarihi Su Değirmenleri ve Kırsal Peyzajın Parçası Olarak Korunmaları için Öneriler, Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• TÜRKÇE BİLGİ (2017). ''Sanskritçe'', https://www.turkcebilgi.com (27.07.2017).
• UÇAN, Z. (1993). Şeker Pancarı Ziraatı ile Şeker Sanayii'nin Ekonomik Gelişmeye Etkileri, Türkiye Uygulaması, Doktora Tezi, A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.VELDET, T. (1958). Otuz Yılında Türkiye Şeker Sanayii, T.Ş.A. Doğuş Ltdş. Matbaası, Ankara.
• VIRGIN ISLANDS THIS WEEK (2018). ''Sugar Mills'', https://virginislandsthisweek.com/st-thomas/st-thomas-historic-sites/sugar-mills, (21.05.2018).
• WARTBURG, M.-L. (2018). ''Medieval Kouklia: A Centre of Cane Sugar Production'', https://www.hist.uzh.ch/de/fachbereiche/altegeschichte/projektmitarbeitende/vonwartburg/forschungsprojekte/paphos/projects/sugar.html, (15.03.2018).
• WAYNE, L. B. (2010). Sweet Cane: The Architecture of the Sugar Works of East Florida, University of A Press, Alabama.
• WIKIPEDIA (2018). ''Edge Mill'', http://www.wikizero.info (03.03.2018).
• WIKIYUORS (2018). ''Batı Hint Adaları'', http://www.wikiyours.com (19.10.2018).