THE POLITICS OF THE ILKHANIDS AGAINST THE ANATOLIAN TURKMEN BEYS

Yıl 2013, Cilt: 6 Sayı: 2, 293 - 326, 26.11.2014

Abdullah Kaya

Öz

After the Manzikert Victory, the crowded Turcoman masses that came to Anatolia in search of a fatherland were settled in the Byzantine frontiers step by step. As a result of the settlement policy of the predecessors, incoming crowded Turcoman masses played an important role in Turkification of Anatolia by moving towards the edges and extending the borders.
After XII.century, many Turkic tribes lost their grips in Khorasan and Mawara’unnahr in the wake of Mongol invasions and immigrated to Anatolia through Iranian Plateau. The masses which came to Anatolia because of Mongol’s conquest increased Turkish population. By 1243, at the Battle of Kösedağ Mongols defeated Seljuk Turks and as a result of that Seljuk Turks joined Mongol population leading to the strengthening of the beys of Turcoman principalities in the western and southern parts of Anatolia. As the Mongols and Seljuk Turks tried to invade these Turcoman beys, these beys (Karaman, Germiyan, Eşrefoğulları etc...) allied against them. As a matter of fact there was no other way for these Turcoman principalities since they squeezed between Byzantine and Mongols. During that period rebellions went on incessantly in Anatolia. The main reasons of those rebellions were over taxation by Mongols and highpressure was put by Seljuk Sultans to please Mongols. In 1335, after the death of Ebu Said Bahadır Khan who was the Ilkhanid Ruler, Ilkhanid power declined and this relieved Turcomans. From this date on, Turcomans gained their independence fully. We will try to analyze the struggle of Ilkhanids with particularly Karamans and other Turcoman beys by mentioning the period of Mongol’s entrance of Anatolia.

Anahtar Kelimeler

Ilkhanids, Mongol, Seljuk, Karamaoğulları, Turkoman.

İLHANLILARIN ANADOLU TÜRKMEN BEYLERİNE KARŞI POLİTİKASI

Öz

Malazgirt Zaferi’nden sonra yurt arayışıyla sürekli olarak Anadolu’ya gelen kala-balık Türkmen kitleleri zamanla Bizans sınırlarına yerleştirilmişlerdi. Önce gelenle-rin uyguladığı iskân siyaseti sonucunda yeni gelen kalabalık Türkmen kitleleri, uçla-ra doğru çekilip sınırlarını genişleterek Anadolu’nun Türkleşmesinde önemli rol oynamışlardı.
XII. yüzyıldan sonra Moğol istilaları sonucu Horasan ve Maveraünnehir’de tutuna-mayan pek çok Türk boyu İran yaylası üzerinden Anadolu’ya göç etmişlerdi. Moğol tazyikiyle Anadolu’ya gelen kitleler burada Türk nüfusun yoğunluğunu daha da artırmışlardı. 1243’te Kösedağ mağlubiyeti sonucunda Türkiye Selçukluları’nın Moğol nüfuzuna girmesiyle uçlardaki Türkmen beyleri bağımsız hareket etmeye başlamışlardı. Moğollar ve Selçuklular ise bağımsız hareket eden bu Türkmen beyleri üzerine seferler yaparken, onlar da (Karaman, Germiyan, Eşrefoğulları gibi) çoğu kez ittifakla bunlara karşı mücadele etmişlerdi. Esasen Bizans ve Moğollar arasına sıkışmış durumdaki bu Türkmenler için birlikte mücadele etmekten başka bir yol da yoktu. Bu dönemler Anadolu’da ayaklanmaların ardı arkası kesilmemişti. Moğolların ağır vergileri ile Selçuklu sultanlarının Moğol/İlhanlılara yaranmak için Türkmenlere yaptığı baskılar bu isyanların asıl sebeplerini teşkil etmişti.
1335’te İlhanlı hükümdarı Ebu Said Bahadır Han’ın ölümüyle Anadolu’da zayıfla-yan İlhanlı hâkimiyeti Türkmenleri daha da rahatlatmıştı. Bu tarihten itibaren Anadolu’daki Türkmenler tam olarak bağımsızlıklarına kavuşmuşlardı. Çalışmamızda Moğolların Anadolu’ya giriş sürecine değinerek, İlhanlıların özellikle Karamanlı ve diğer Türkmen beylerine karşı tutumu ve mücadelelerini incelemeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

İlhalılar, Moğol, Selçuklu, Karamaoğulları, Türkmen.

Kaynakça

• ABÛ’L-FARAC, Gregory, (Barhebraeus), Abûl-Farac Tarihi, (Çev. Ömer Rıza Doğrul), C. II. TTK, Ankara 1950.
• EBÜ’L-FEREC İBNÜ’L-İBRÎ, Târîhu Muhtasari’d-Düvel, TTK Yay., Ankara 2011.
• AHMED BİN LÜTFULLAH MÜNECCİMBAŞI, Müneccimbaşıya Göre: Anadolu Selçukîleri, Çev. Hasan Fehmi Turgal, Türkiye Yayınları, İstanbul 1935.
• AHMET EFLÂKİ, Ariflerin Menkibeleri, (Çev. Tahsin Yazıcı), MEB Yay., İstanbul 1995.
• AHMET REFİK, “Osmanoğulları”, Türk Tarihinin Ana Hatları Eserinin Müsveddeleri, No:32, S. 1-56. AKDAĞ, Mustafa, Türkiye’nin İktisadi Ve İçtimai Tarihi, .TTK Yay., İstanbul 1974.
• Anonim Selçuknâme (Anadolu Selçukluları Devleti Tarihi), (Trc. F.N. Uzluk), Ankara 1952.
• AUGUSTINOS, Gerasimos, Küçük Asya Rumları, (Çev. Devrim Evci), Ankara 19 BABİNGER, F. – KÖPRÜLÜ, F., Anadolu’da İslâmiyet, (Çev.Ragıp Hulusi), İstanbul 1996.
• BAŞKUMANDAN SİMBAT VEKAYİNÂMESİ, (Çev: Hrant D. Andreasyan), TTK, İstanbul 1946.
• BAYPARS TARİHİ AL-MELİK-AL-ZAHİR (Baypars)Hakkındaki Tarihin İkinci Cildi, (Çev.Şerefüddin Yaltkaya), TTK Yay., Ankara 2000. BOYACIOĞLU, Ramazan, Karamanoğulları Tarihi, Dilek Ofset Matbaacılık, Sivas 2001.
• CAHEN, Claude, Osmanlılardan Önce Anadolu, 2. Baskı, (Çev. Erol Üyepazarcı), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2002.
• CAHEN, Claude, Türklerin Anadolu'ya İlk Girişi:(XI. Yüzyılın İkinci Yarısı), TTK Basımevi, Ankara 1988.
• CEZAR, Mustafa, Anadolu Öncesi Türklerde Şehir Ve Mimarlık, İstanbul 19 CÜVEYNÎ (Alâeddin Âtâ Melîk), Târîh-Î Cehân Guşâ, Nşr. Mirza Muhammed Kazvinî, I, London 1912.
• ÇETİN Halil, “İlhanlı Hâkimiyeti Altında Anadolu’da Siyasetin Temel Dinamiği: Göçebe Moğol-Türkmen Çatışması”, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic Volume 7/4, Fall 2012, P. 12031216, Ankara 2012, S.1203-1216.
• DEVLET, Nadir, “İlhanlılar”, DGBİT, IX, İstanbul 1987, S.63.
• DOĞRU, Halime, 16. Yüzyılda Sultanönü Sancağında Ahiler Ve Ahi Zaviyeleri, Ankara 1991.
• EBÜ’L-FEREC, İbnü’l-İbrî, Târîhu Muhtasari’d-Düvel, (Çev. Şerafeddin Yaltkaya) Ttkyay., Ankara 2011.
• ERDEM, İlhan, “İlhanlılarda Ahmed Teküder Dönemi Ve Selçuklular”, Tarih Araştırmaları Dergisi, S.35, Ankara 2004, S.103-111.
• ERDEM, İlhan, Türkiye Selçuklu-İlhanlı İlişkileri (1258-1308), (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara 1995.
• ERDEM, İlhan, “Olcaytu Han’ın Ölümüne Kadar İlhanlılar’da Yaşanan Siyasal-Kültürel Gelişmeler Ve Yakın-Doğu’ya Etkileri”, Tarih Araştırmaları Dergisi, Sayı 31, 2001, S. 35-48.
• ERDEM, İlhan, “İlk Dönem Selçuklu-Moğol İlişkilerinin İktisadi Boyutu (1243-1258)”, Tarih Araştırmaları Dergisi (AÜDTCF) C. XXIV S.38, Ankara 2005, S.5.
• ERSAN, Mehmet, Türkiye Selçuklu Devletinin Dağılışı, Bileşik Dağıtım, Ankara 2010.
• GREGORY ABÜ’L FARAC, Abü’l Farac Tarihi, (Çev. Ömer Rıza Doğrul), TTK, C.II., Ankara 1950.
• GORDLEVSKİ, V., Anadolu Selçuklu Devleti, (Çev. Azer Yaran), Onur Yay., Ankara 1988.
• GÖLPINARLI, Abdulbaki, Mevlâna’dan Sonra Mevlevîlik, İnkılap Ve Aka Kitapevi, İstanbul 1983.
• GÜL, Muammer, Orta Çağlarda Doğu Ve Güneydoğu Anadolu, Bilge Kültür Sanat Yay., İstanbul 2010.
• İBN BATTUTA, SEYAHATMANE-İ İBN BATTUTA, (Çev. Mehmed Şerif), İstanbul 1333–35.
• İBN BÎBÎ, El Evâmirü’l-Alâ’iye Fi’l-Umuri’l-Ala’iye (Selçuk Name), (Haz.: Mürsel Öztürk), T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, C.I, Ankara 19 İBNİ BİBİ, Muhtasar Selçuknâmesinden Anadolu Selçuklu Devleti Tarihi, (Trc.M.Nuri Gençosman), Ankara 1941.
• İNALCIK, Halil, “Osmanlı Devleti’nde Uç (Serhad)Lar”, Doğu Batı Makaleler-II., Doğu Batı Yay., Ankara 2008, S.45-60.
• İSMAİL HAKKI-RIDVAN NAFİZ, Sivas Şehri, (Yay. Haz. Recep Toparlı), Sivas, 1998.
• KAFESOĞLU, İbrahim, Selçuklu Tarihi, İstanbul 1972.
• KAYMAZ, Nejat , Pervâne Mu’inüď-Dīn Süleyman, AÜ. Basımevi, Ankara 19 KERÎMÜDDİN MAHMUD-İ AKSARAYÎ, Müsâmeretü’l-Ahbar, (Çev. Mürsel Öztürk) ,TTK Yay., Ankara 2000.
• KIRZAOĞLU, M.Fahreddin, Kars Tarihi I, Işıl Matbaası, İstanbul 1953.
• KOCA, Salim, Selçuklu Devri Türk Tarihinin Temel Meseleleri, (Yay. Haz. Selcan Koca, İsa Sarı), Ankara 2011.
• KÖPRÜLÜ, Fuad, Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu, TTK Yay., Ankara 1994.
• KÖPRÜLÜZADE, Mehmed Fuad, “Oğuz Etnolojisine Dair Tarihi Notlar”, Türkiyat Mecmuası, İstanbul 1925, C.I, S.193, Dipnot:1.
• KÖYMEN, Mehmet Altay, Selçuklu Devri Türk Tarihi, Ankara 1993.
• MEHMET NEŞRÎ, Kitâb-I Cihan-Nûma, (Haz. Faik Reşit Unat-Mehmet Altay Köymen), C.I, Ankara 1949.
• MERÇİL, Erdoğan, Müslüman Türk Devletleri Tarihi,TTK Yay., Ankara 2006. OCAK, Ahmet Yaşar, Babaîler İsyanı, Dergâh Yayınları, İstanbul 1996, S.
• OCAK, Ahmet Yaşar , “Baba İlyas”, İA, C. 4, TDV Yay., S. 368. OCAK, Ahmet Yaşar, Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menâkıbnâmeler (Metodolojik Bir Yaklaşım), TTK Yay., Ankara 2010.
• RASONYİ, Laszlo, Tarihte Türklük, Ankara 1993.
• REŞİDÜDDİN FAZLULLAH, Camiü't-Tevarih, (Nşr. Behmen Kerimi), Tahran 1374.
• SEVİM, Ali, “Keyhusrev III”, TDVİA., C.25, Ankara 2002, S.351-352.
• SPULER, Bertold, İran Moğolları, Siyaset, İdare Ve Kültür İlhanlılar Devri, 1220 – 1350,(Çev. Cemal Köprülü), TTK Yay., Ankara 2011.
• SÜMER, Faruk, Selçuklular Devrinde Doğu Anadolu’da Türk Devletleri, Ankara 1998.
• SÜMER, Faruk, Oğuzlar(Türkmenler), TDAV Yay., İstanbul 1999.
• SÜMER, Faruk, “Anadolu’da Moğollar”, Selçuklu Arş. Dergisi, I, Ankara 1969, S.1-147.
• SÜMER, Faruk, “Mehmet Bey, Karamanoğlu”, TDVİA, C.28, Ankara 2003, S.445-446.
• SÜRYANİ MİHAEL, Chronique, III, (Trc. Chabot), Paris 1905.
• ŞİKARÎ, Karaman Oğulları Tarihi, (Nşr. M.Koman), Konya 1946.
• ÜNAL, Tahsin, Karamanoğulları Tarihi, Yıldız Matbaası, Ankara 1957.
• TANERİ, Aydın, Harezmşahlar, TDV Yay., Ankara 1993.
• TURAN,Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, Boğaziçi Yay., İstanbul 200 TURAN, Osman, Selçuklu Tarihi Ve Türk-İslam Medeniyeti, Ötüken Yay., İstanbul 2003.
• TURAN, Osman Selçuklu Tarihi Ve Türk-İslam Medeniyeti, İstanbul 1969. TURAN, Osman, Selçuklular Ve İslâmiyet, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1993. TURAN, Osman Türk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi Tarihi, Turan Neşriyat Yurdu, I-II, İstanbul 1969.
• URFALI MATEOS, Vekayi-Nâmesi(952-1136) Ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162), (Çev. Hrant D.Andreasyan), TTK, Ankara 2000.
• UZUNÇARŞILIOĞLU, İsmail Hakkı, Kitâbeler, İstanbul 1929.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, “Emir Çoban Sulduz Ve Demirtaş”, Belleten, XXXI. (124), Ankara. 1967, S.601-646.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti Teşkilatına Medhal, İstanbul 1941.
• YUVALI, Abdulkadir, İlhanlılar Tarihi -I- Kuruluş Devri, E.Ü.Yay., Kayseri 1994.
• YUVALI, Abdulkadir, “Anadolu’nun Türkleşmesi Ve Moğollar”, Türk Dünyası Araştırmaları, S.38, İstanbul 1985, S.-90-101.
• YUVALI, Abdülkadir, “İlhanlılar” TDVİA., C.22, İstanbul 2000, S.102-105.