Analitik Hiyerarşi Süreci (Ahs) Metodu İle Behzat Deresi (Tokat) Havzası Taşkın Risk Analizi

Yıl 2022, Cilt: 15 Sayı: 2, 185 - 199, 31.12.2022

Mehmet Akif Taş , Muhammet Enes Yanık

https://doi.org/10.46790/erzisosbil.1221464

Cited By: 1

Öz

Meteorolojik kökenli afetlerin en önemlilerinden biri olan taşkın (sel), aniden gerçekleşen ve etki derecesi oldukça yüksek olan bir afettir. Bu afete hazırlıksız yakalanmamak, mücadele etmek ve gerekli önlemleri almak için Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) kullanılarak uluslararası akademik mecrada kabul görmüş yöntemlerin kullanılması oldukça önemlidir. Bu analiz yöntemlerinden biri de Analytical Hierarchy Process (AHP) olarak literatüre geçen Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS) ya da Çok Kriterli Karar Verme Süreci (ÇKKVS)’dir. Bu çalışmada Tokat’ın Merkez ilçesi güneyinde bulunan, kayıtlarda 1839 yılından 1961 yılına kadar defalarca sel afetine maruz kalarak tarihi süreçte yüzlerce kişinin yaşamını yitirdiği Behzat Deresi Havzası incelenmiştir. SentinelHub, NASA, Corine, HGM, MTA gibi birçok ulusal ve uluslararası kuruluştan elde edilen veriler ışığında AHS oluşturulmuştur. Yaklaşık 25,041 ha yüzölçümüne sahip havzanın güneybatı ve kuzey kesimlerinin yüksek oranda sel afetine kırılgan alanlardan oluştuğu görülmüştür. Yapılan hesaplamalara göre havzanın yaklaşık 9747 ha (%38,9)’lık bölümünün orta derecede, 1372 ha (%5,4)’lık bölümünün ise yüksek derecede sel afetine maruz kalabilecek alanların bulunduğu ortaya konmuştur. Buradan elde edilen sonuçlar dikkate alınarak afet yönetim sürecinde ilgili paydaşların hazırlıklı olmaları amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tokat, AHP Metodu, Analiz, Taşkın, CBS

Flood Rısk Analysıs Of Behzat River (Tokat) Basın Wıth Analytıc Hıerarchy Process (AHP) Method

Öz

Flooding, one of the most important meteorological disasters, is a sudden and highly effective disaster. It is very important to use the methods accepted in the international academic community by using Geographic Information Systems (GIS) to avoid being unprepared for this disaster, to fight and to take necessary precautions. One of these analysis methods is Analytical Hierarchy Process (AHP), also known as Analytical Hierarchy Process (AHP) or Multi-Criteria Decision Making Process (ÇKKVS). In this study, the Behzat River Basin, located in the south of the Central District of Tokat, which has suffered from flood disasters many times from 1839 to 1961, and has lost hundreds of lives in the historical process, was examined. In the light of data obtained from many national and international institutions such as SentinelHub, NASA, Corine, HGM, MTA, AHP was created. It was observed that the southwestern and northern sections of the basin, which has an area of approximately 25,041 hectares, consist of areas highly vulnerable to flood disasters. According to the calculations, approximately 9747 ha (38.9%) of the basin is moderately and 1372 ha (5.4%) is highly vulnerable to flood disasters. Based on the results obtained, it is aimed to prepare the relevant stakeholders in the disaster management process.

Anahtar Kelimeler

Tokat, AHP Metodu, Analiz, Taşkın, CBS

Kaynakça

• ASF Alaska. (2022, 12 04). ASF Alaska: https://asf.alaska.edu/ adresinden alındı
• Associates, S. (2022, 12 04). Scb Associates. 12 15, 2022 tarihinde Scb Associates: www.scbuk.com adresinden alındı
• Aşk, K. (1955). Tokat sel havzasının ıslahı ve erozyonla mücadele. ankara: Orman Umum Müdürlüğü.
• Baykal, O. (1966). Tokat toprak muhafaza grubu 1966 yılı bakım sahalarına ait rapor. Tokat: OGM Tokat Toprak Muhafaza ve Mer'a Islahı Grup Müdürlüğü,.
• Canpolat, E., Dinç, Y., Usu, Ç., & Geçen, R. (2020). 25.09.2014 Tarihinde Erzin Ilıcalarda (Hatay) Meydana Gelen Sel ve Taşkının Oluşumunda Coğrafi Faktörlerin Değerlendirilmesi. Coğrafya Dergisi(41), s. 129-146. doi:10.26650/JGEOG2020-0048
• Copernicus, C. (2022, 12 15). Corine Copernicus. 12 12, 2022 tarihinde Corine Copernicus: https://land.copernicus.eu/pan-european/corine-land-cover adresinden alındı
• Corine. (2022, 12 04). Copernicus Land Monitoring Service. 12 14, 2022 tarihinde Copernicus Land Monitoring Service: https://land.copernicus.eu/ adresinden alındı
• DMİGM. (2022). Ortalama ve Ekstrem Kıymetler Meteoroloji . Ankara: Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü.
• El Jazouli, A., Barakat, A., & Khellouk, R. (2019). Gıs-Multicriteria Evaluation Using AHP For Landslide Susceptibility Mapping İn Oum Er Rbia High Basin (Morocco). Geoenvironmental Disasters, 6(3), s. 1-12. doi: https://doi.org/10.1186/s40677-019-0119-7
• Geyik, M. (1961). Tokat Behzat Deresi Sul Havzası Islah Çalışmaları 1955-1960 Faalivet Raporu. Tokat: OGM Tokat Toprak Muhafaza ve Mer'a Islah Grup Müdürlüğü.
• Ghosh, A., & Kar, S. (2018). Application Of Analytical Hierarchy Process (AHP) For Flood Risk Assessment: A Case Study İn Malda District Of West Bengal, India. Natural Hazards, 1(94), s. 349-368.
• HGM. (2022, 12 15). Harita Genel Müdürlüğü. 12 12, 2022 tarihinde Harita Genel Müdürlüğü: 2022 adresinden alındı
• Kirmencioğlu, B. (2015). Türkiye'de Dere Yataklarına Müdahalelerin Taşkınlar Üzerine Etkilerinin Değerlendirlmesi. Ankara: Orman ve Su İşleri Bakanlığı.
• Mondal, S., & Maiti , R. (2013). Integrating The Analytical Hierarchy Process (Ahp) And The Frequency Ratio (FR)
• Model İn Landslide Susceptibility Mapping Of Shiv-Khola Watershed, Darjeeling Himalaya. International Journal of Disaster Risk Science, 4(4), s. 200-212.
• MTA. (1964). 1/25000 Ölçekli H36 ve H37 Jeoloji Haritaları. Ankara: Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü .
• MTA. (2022, 12 15). Maaden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü. 12 12, 2022 tarihinde Maaden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü: https://www.mta.gov.tr/ adresinden alındı
• NASA. (2022, 12 15). NASA Earth Data. 12 11, 2022 tarihinde NASA Earth Data: https://www.earthdata.nasa.gov/ adresinden alındı
• Özdemir, H. (2011). Havza morfometrisi ve taşkınlar. D. Ekinci (Dü.) içinde, Fiziki Coğrafya Araştırmaları: Sistematik ve Bölgesel (s. 507-526). Türk Coğrafya Kurumu Yayınları.
• Özşahin, E. (2013). Arnavutluk’ta Taşkın Risk Analizi. Uluslararası Arasya Sosyal Bilimler Dergisi(12), s. 91-109.
• Öztunç, H. B. (2012, 7 4). Tokat'ta Büyük Sel (1908). Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2(4), s. 179-203.
• Öztürk, D., Yılmaz, İ., & Kırbaş, U. (2017). Çorum İli Taşkın Tehlikesinin Analitik Hiyerarşi Yöntemi Kullanılarak İncelenmesi. TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, 16. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı, (s. 1-5). Ankara.
• Razandi, Y., Pourghasemi, H., Neisani, N., & Rahmati, O. (2015). Application Of Analytical Hierarchy Process, Frequency Ratio, And Certainty Factor Models For Groundwater Potential Mapping Using GIS. Earth Science Informatics, 4(8), s. 867-883.
• Saaty, T. (1980). The Analytic hierarchy process. New york: McGraw-Hill.
• Sar, N., Chatterjee, S., & Adhikari, M. D. (2015). Integrated Remote Sensing And GIS Based Spatial Modelling
• Through Analytical Hierarchy Process (Ahp) For Water Logging Hazard, Vulnerability And Risk Assessment İn Keleghai River Basin, India. Modeling Earth Systems and Environment, 1(4), s. 1-21.
• SCB. (2022, 12 04). Scbuk. 12 04, 2022 tarihinde Scbuk: https://www.scbuk.com/ adresinden alındı
• Schreiber, P. (1904). Ueber die Beziehungen zwischen dem Niederschlag und der Wasseruhrung der Wasseruhrung der Fluse in Mitteleurapa. Meterol Z., 441-452.
• Sentinelhub Playgraund. (2022, 12 15). 12 15, 2022 tarihinde Sentinelhub Playgraund: https://apps.sentinel-hub.com/sentinel-playground/ adresinden alındı
• Sunkar, M., & Tonbul, S. (2010). İluh Deresi Havzası’na (Batman) Yönelik Sel ve Taşkın Riski Analizleri. e-Journal of New World Sciences Academy, 5(4), s. 255-273.
• Şenol, C. (2019). Melet Çayı Havzası’nın Aşağı Kesiminde Yaşanan Mekânsal Değişimin Potansiyel Taşkınlardan Etkilenme Durumu. lnternational Journal of Geography and Geography Education, s. 439-453.
• TGM. (1971). Tokat İli Toprak Envanter Raporu. Ankara: Köy İşleri Bakanlığı, Topraksu Genel Müdürlüğü, Toprak Etütleri ve Haritalama Dairesi Arazi Tasnif Şubesi.
• Tokat Valiliği. (1963). Tokat behzat deresi havzası ıslahı esaslarına dair ön etüd raporu. tokat: tokat valiliği.
• Turoğlu, H. (2007). Flood And Flash Flood Analysis For Bartın River Basin. International Congress on River Basin Management,(196), s. 505-513.
• Üzen, İ. (2010). Cumhuriyet Döneminde Tokat’In Maruz Kaldiği Seller. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(2), s. 299-318.