Antik Mezopotamya’da Özel Mülkiyet

Yıl 2025, Cilt: 21 Sayı: 1, 36 - 50, 30.06.2025

Yahya Ayyıldız

Öz

Antik Mezopotamya’da özel mülkiyetin olmadığını varsayan tapınak ekonomisi modeli, Deimel ve Falkenstein gibi isimler tarafından savunulmuş ve ilk dönem çalışmalarda yaygın bir kabul görmüştür. Ancak hem Diakonoff hem de Gelb gibi araştırmacıların çalışmaları sonrasında antik Mezopotamya’da kamu mülkiyeti ile özel mülkiyetin bir arada bulunduğu görüşü, oldukça güçlenmiştir. Buna rağmen 19. yüzyıl oryantalizminin bir kalıntısı olarak, antik Mezopotamya’da özel mülkiyetin yokluğu iddiası, gerek Türkiye’de gerekse Batı’da yer yer dile getirilmektedir. Bu makalede özel mülkiyet kurumunun, yani eşyayı kullanma, tasarrufta bulunma ve başkasını dışlama hakkının antik Mezopotamya’da bütün boyutlarıyla var olduğu savunulmuştur. Bu iddia, aynı zamanda özel mülkiyet kurumunun antik Roma’yla başlamadığı anlamına da gelmektedir. Bu çalışmada kurumsalcı yaklaşımdan faydalanılmış ve özel mülkiyet, bir kurum olarak değerlendirilmiştir. Bununla birlikte karşılaştırmalı tarihsel yöntem izlenmiştir. Bu yönteme göre herhangi bir olgunun anlaşılması, zaman ve mekânda karşılaştırmalı olarak incelenmesine bağlıdır. Bu makalede öncelikle özel mülkiyet hakkına ilişkin kavramsal açıklamalara ve konuyla ilgili literatüre değinilmiştir. Bununla birlikte antik Mezopotamya’da özel mülkiyet hakkının varlığına yönelik kanunlar, idari mektup ve talimatlar ile satış ve kira sözleşmelerini ihtiva eden kayıtlardan hareketle söz konusu kurumun tarihî gelişimi, sınırları ve kapsamı belirlenmiştir. İncelenen dönem, MÖ üçüncü binyıldaki Erken Hanedanlar, Akkad, III. Ur ve ikinci binyılın başındaki Eski Babil’i içermektedir.

Anahtar Kelimeler

Özel mülkiyet , antik Mezopotamya , tapınak ekonomisi , Deimel , Gelb , kurumsalcı yaklaşım

Etik Beyan

Etik ilkelere uygun olarak hazırlanmıştır.

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

Yok

Teşekkür

Yok

Private Property in Ancient Mesopotamia

Öz

The temple economy model, which assumes the absence of private property in ancient Mesopotamia, was advocated by Deimel and Falkenstein and was widely accepted in early studies. However, after the works of researchers such as Diakonoff and Gelb, the view that public and private property coexisted in ancient Mesopotamia has been considerably strengthened. Nevertheless, as a remnant of 19th century orientalism, the claim of the absence of private property in ancient Mesopotamia is sometimes expressed both in Turkey and in the West. In this paper, it is argued that the institution of private property, that is, the right to use, dispose of and exclude others from property, existed in ancient Mesopotamia in all its dimensions. This claim also means that the institution of private property did not begin with ancient Rome. In this study, the institutionalist approach is utilised and private property is evaluated as an institution. In addition, the comparative historical method has been followed. According to this method, the understanding of any phenomenon is based on a comparative analysis of time and space. In this paper, first of all, conceptual explanations on the right to private property and the relevant literature on the subject were mentioned. In addition, the historical development, boundaries and scope of this institution were determined based on the records containing laws, administrative letters and instructions, and sale and lease agreements regarding the existence of private property right in ancient Mesopotamia. The period analysed includes the Early Dynasties of the third millennium BC, Akkad, Ur III and the Old Babylonia at the beginning of the second millennium BC.

Anahtar Kelimeler

Private property , ancient Mesopotamia , temple economy , Deimel , Gelb , institutionalist approach

Proje Numarası

Yok

Kaynakça

• Akrep, M. Y. (2017), Sümer Ekonomisinde Tapınak Faktörü, Mavi Atlas, 5(2), 458-473.
• Aktürk, M. Y. (2023), Sümer Tapınak Ekonomisi, Konya: Çizgi Kitabevi.
• Amin, S. (2007), Avrupamerkezcilik (çev. Mehmet Sert), İstanbul: Chiviyazıları Yayınevi.
• Cripps, E. L. (2007), Land Tenure and Social Stratification in Ancient Mesopotamia, Oxford: BAR Publishing. Diakonoff, I. M. (1991), Early Antiquity, Chicago: The University of Chicago Press.
• Ellickson, R. C. ve Thorland, C. D. (1995), Ancient Land Law: Mesopotamia, Egypt, Israel, Chicago-Kent Law Review, 71, 321-411.
• Ellis, M. D. (1976), Agriculture and the State in Ancient Mesopotamia, Philadelphia: The Babylonian Fund.
• Foster, B. (1981), A New Look at the Sumerian Temple State, Journal of the Economic and Social History of the Orient, 24(3), 225-241.
• Gelb, I. J., Steinkeller, P. ve Whiting, R. M. (1991), Earliest Land Tenure Systems in the Near East: Ancient Kudurrus, Chicago: The Oriental Institute.
• Goddeeris, A. (2010), The Old Babylonian Economy, G. Leick içinde, The Babylonian World (s. 198-209), New York: Taylor & Francis e-Library.
• Gözler, K. (2018), Hukukun Temel Kavramları, Ankara: Ekin Kitabevi Yayınları.
• Halloran, J. A. (2006), Sumerian Lexicon, Los Angeles: Logogram Publishing.
• Hegel, G. W. F. (2006), Tarih Felsefesi (çev. Aziz Yardımlı), İstanbul: İdea Yayınevi.
• Hodgson, G. M. (2002), How Economics Forgot History, New York: Taylor and Francis.
• Hodgson, G. M. (2004), The Evolution of Institutional Economics, London: Routledge.
• Hüseynli, N. (2021), Çivi Yazısının Gelişim Evreleri ve Sümerlerle Bağlantısı, Euroasia Journal of Social Sciences & Humanities, 8(2), 129-142.
• Kar, B. B. (2023), Özel Mülkiyetin Yasal Teorisi, Liberal Düşünce Dergisi, 111, 39-62.
• Kozyreva, N. V. (1999), Sellers and Buyers of Urban Real Estate in South Mesopotamia at the Beginning of the 2nd Millenium B.C., M. Hudson ve B. Levine içinde, Urbanization and Land Ownership in the ANE (s. 353-361), Harvard University Press.
• Lee, D. (2012), Sources of Sovereignty: Roman Imperium and Dominium in Civilian Theories of Sovereignty, Politica Antica, 2012(1), 79-0, doi: 10.7381/70632.
• Lecompte, C. ve Benati, G. (2021), The Scale and Extent of Political Institutions in Early Dynastic Mesopotamia: The Case of Archaic Ur, A. Bramanti, N. L. Kraus ve P. Notizia içinde, Current Research in Early Mesopotamian Studies (s. 61-98), Münster: Zaphon.
• Marx, K. (1976), Kapitalist Üretim Öncesi Biçimler (Formen) (çev. Zülfü Dicleli), İstanbul: May Yayınları.
• Mieroop, M. (2004), Economic Theories and the Ancient Neareast, R. Rollinger ve C. Ulf içinde, Commerce and Monetary Systems in the Ancient World (s. 54-64), München: Franz Steiner Verlag.
• North, D. C. (2010), Kurumlar, Kurumsal Değişim ve Ekonomik Performans (çev. G. Ç. Güven), İstanbul. Sabancı Üniversitesi.
• Parisi, F. (2004), The Origins and Evolution of Property Rights Systems, E. Colombatto içinde, The Elgar Companion to the Economics of Property Rights (s. 64-84), Cheltenham: Cheltenham Edward Elgar Publishing.
• Polanyi, K. (1977), The Livelihood of Man, New York: Academic Press.
• Pollock, S. (2017), Antik Mezopotamya (çev. Burak Esen), İstanbul: Sümer Yayıncılık.
• Renger, J. (1979), Interaction of Temple, Palace, and ‘Private Enterprise’ in the Old Babylonian Economy, E. Lipinski içinde, State and Temple Economy in the Ancient Near East (s. 249-256), Leuven: Departement Orientalistiek.
• Renger, J. M. (1995), Institutional, Communal, and Individual Ownership or Possession of Arable Land in Ancient Mesopotamia, Chicago-Kent Law Review, 71, 269-319.
• Renger, J. (2010), Economy of Ancient Mesopotamia: A General Outline, G. Leick içinde, The Babylonian World (s. 187-197), New York: Taylor & Francis e-Library.
• Sallaberger, W. ve Pruß, A. (2015), Home and Work in Early Bronze Age Mesopotamia, P. Steinkeller ve M. Hudson içinde, Labor in the Ancient World (s. 69-136), Dresden: ISLET-Verlag.
• Silver, M. (1995), Economic Structures of Antiquity, Connecticut: Greenwood.
• Silver, M. (2007), Redistribution and Markets in the Economy of Ancient Mesopotamia: Updating Polanyi, Antiguo Oriente, 5, 89-112.
• Stein, G. J. (2005), ’Invisible’ Social Sectors in Early Mesopotamian State Societies, V. Scarborough içinde, A Catalyst for Ideas: Anthropological Acrhaeology and the Legacy of Douglas W. Schwartz (s. 121-148), Santa Fe: SAR Press.
• Steinkeller, P. (2004), Toward a Definition of Private Economic Activity in Third Millennium Babylonia, R. Rollinger ve C. Ulf içinde, Commerce and Monetary Systems in the Ancient World (s. 91-114), München: Franz Steiner Verlag.
• Steinkeller, P. (2015), Introduction, Labor in the Early States: An Early Mesopotamian Perspective, P. Steinkeller ve M. Hudson içinde, Labor in the Ancient World (s. 1-36), Dresden: ISLET-Verlag.
• Tosun, M. ve Yalvaç, K. (1989), Sümer-Babil-Asur Kanunları ve Ammi-Şaduqa Fermanı, Ankara: TTK Basımevi. Weber, M. (2012), Sosyal Bilimlerin Metodolojisi, İstanbul: Küre Yayınları.
• Westbrook, R. (2003), The Character of Ancient Near Eastern Law, R. Westbrook içinde, A History of Ancient Near Eastern Law (s. 1-92), Leiden: Koninklijke Brill NV.
• Widell, M. vd. (2013), Household & Village in Early Mesopotamia, T.J. Wilkinson, M. Gibson ve M. Widell içinde, Models of Mesopotamian Landscapes (s. 112-129), Oxford: Archaeopress.
• Wilcke, C. (2003), Early Ancient Near Eastern Law, München: Bayerische Akademie.
• Yoffee, N. (1995), Political Economy in Early Mesopotamian States, Annual Review of Anthropology, 24, 281-311.