Geniş Akdeniz Havzası’ndaki Başlıca Güvenlik Tehditleri ve Sorunları: Bir Çatışma ve Rekabet Alanı Olarak Akdeniz

Yıl 2022, Cilt: 18 Sayı: 2, 258 - 273, 30.12.2022

Hakan Karaaslan

Öz

Tarih boyunca farklı kültürlerin ve medeniyetlerin kesişim noktasında yer alan, küresel ticaretin en önemli merkezlerinden biri olan Geniş Akdeniz Havzası jeopolitik ve jeoekonomik açılardan son derece önemli bir bölge olmuştur. Akdeniz’in sahip olduğu jeopolitik ve jeoekonomik önem, küresel güvenliğin Akdeniz Havzası’nın güvenliği ve istikrarı ile doğrudan bağlantılı olduğunu göstermektedir. Bu çalışmanın temel odak noktası Geniş Akdeniz Havzası’nın birbirini besleyen ve güçlü bir etkileşim içinde olan başlıca güvenlik tehditlerini ortaya koymaktır. Çalışma son 20 yıllık dönemde Akdeniz’deki mevcut güvenlik ortamını şekillendiren iki önemli gelişme olarak Doğu Akdeniz’deki hidrokarbon kaynaklarının keşfi neticesinde önem kazanan enerji jeopolitiği ve Arap Baharını esas almaktadır. Enerji kaynaklarının paylaşımı meselesi ve Arap Baharı ile birlikte ortaya çıkan güvenlik tehditleri, bölgede var olan önceki sorunları olumsuz yönde dönüştürerek Akdeniz jeopolitiğinde önemli değişim ve kırılmalara yol açmış, bu durum da bölgedeki güvenlik ortamının oldukça karmaşık bir nitelik kazanmasına neden olmuştur. Bölgesel güvenlik mimarisi yüksek seviyede bir kargaşa ve gerginlik ile karakterizedir. Çalışma, gerek enerji rezervlerinin paylaşımı üzerinden ortaya çıkan gerginlikler gerekse Arap Baharı ile birlikte ortaya çıkan güvenlik tehditlerinin birlikte, bölge ülkelerinin ve bölge dışından küresel aktörlerin nüfuz alanı elde etme hedefine yönelik bir güç mücadelesine girmeleri sonucunu doğurduğunu ve bu durumun da Akdeniz’in yüksek oranda askerileşmesine neden olduğunu iddia etmektedir. Bölgenin askerileşmesi, potansiyel çatışma ve savaş olasılıkları üzerinden Akdeniz için en önemli güvensizlik ve istikrarsızlık kaynaklarından birini oluşturmaktadır. Akdeniz’de hüküm süren jeopolitik mücadele, bölgedeki güvenlik sorunları karşısında iş birliği ve kazan-kazan dinamiklerini teşvik etmek yerine, bölgesel düzeyde rekabet ve çatışma riskini artırmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Geniş Akdeniz Havzası, Doğu Akdeniz, Güvenlik, Tehdit, Enerji, Arap Baharı

The Main Security Threats and Problems in the Wider Mediterranean Basin: Mediterranean as an Area of Conflict and Competition

Öz

The Wider Mediterranean Basin, located at the intersection of different cultures and civilizations throughout history and one of the most important centers of global trade, has been a highly crucial region in terms of geopolitics and geo-economics. The geopolitical and geo-economics importance of the Mediterranean points out that global security is directly related to the security and stability of the Mediterranean Basin. The main focus of this study is to reveal the main security threats of the Wider Mediterranean Basin, which feed each other and interact strongly. The study is based on two important developments which have shaped the current security environment in the Mediterranean in the last 20 years: energy geopolitics gained importance as a result of the discovery of hydrocarbon resources in the Eastern Mediterranean and Arab Spring. The issue of sharing energy resources and the security threats that emerged with the Arab Spring have caused significant changes and vulnerabilities in the Mediterranean geopolitics through transforming the previous problems of the region in a negative way. This has led to the security environment in the region to gain a rather complex nature. The regional security architecture is characterized by a high level of turmoil and tension. The study argues that both the tensions that emerged over the sharing of energy reserves and the security threats that emerged with the Arab Spring together have resulted in a power struggle between the regional countries and global actors from outside the region for the goal of acquiring a sphere of influence. This competition has also led to a high level of militarization of the Mediterranean. The militarization of the region constitutes one of the most important sources of insecurity and instability for the Mediterranean through potential conflict and war possibilities. The geopolitical struggle in the Mediterranean increases the risk of competition and conflict at the regional level, rather than encouraging cooperation and win-win dynamics against the security problems in the region.

Anahtar Kelimeler

Wider Mediterranean Basin, Eastern Mediterranean, Security, Threat, Energy, Arab Spring

Kaynakça

• Agostini, F. (2020), Introduction, Challenges for cooperation in the Mediterranean after the global pandemic, Shared Awareness and Deconfliction in the Mediterranean, (s. 3-4).
• Ateşoğlu Güney, N. (2019), New Balance of Power in the Eastern Mediterranean and Turkey, SAM Papers, No.17.
• Attina, F. (2013), Mediterranean Security Revisited, Democracy and Security, 9(1/2), 120-136. Aydın, M. ve Dizdaroğlu, C. (2018), Levantine Challenges on Turkish Foreign Policy, Uluslararası İlişkiler, 15(60), 89-103, DOI: 10.33458/uidergisi.525100.
• Braudel, F. (2018), Akdeniz Mekân, Tarih, İnsanlar ve Miras, Çev. Necati Erkurt-Aykut Derman, Metis: İstanbul.
• Çelikpala, M. ve Ceylan, M. F. (2021), Akdeniz’de Tersten Esen Rüzgârların Ortasında Türkiye, Panorama, 25.09.2022 tarihinde Panorama sitesi: https://www.uikpanorama.com/blog/2021/11/16/dogu-akdenizde-tersten-esen-ruzgarlarin-ortasinda-turkiye/ adresinden alındı.
• Duzcu, M. (2021), Türkiye’nin Değişen Jeostratejik Vizyonu ve Doğu Akdeniz Politikası, A. Aydın ve M. Duzcu içinde, Doğu Akdeniz’de Yeni Güç Mücadelesi Enerji, Güvenlik ve Diplomasi (s. 55-68), Çizgi Kitabevi: İstanbul.
• Ediger, V. Ş., Devlen, B., Bingöl Mcdonald, D. (2012), Levant’ta Büyük Oyun: Doğu Akdeniz’in Enerji Jeopolitiği”, Uluslararası İlişkiler, 9(33), 73-92.
• Ekici, K. D. (2019), Akdeniz’de Göçmen Kaçakçılığının Türkiye’nin Güvenliğine Etkileri, H. Çomak ve B. Ş. Şeker içinde, Akdeniz Jeopolitiği Cilt I (s. 717-723), Nobel: Ankara.
• Eyrice Tepeciklioğlu, E. (2012), Is It Possible to Create a Mediterranean Community? North African Perspectives, Spectrum: Journal of Global Studies, 4(1), 69-89.
• Gaiser, L. ve Hribar, D. (2012), Euro-Mediterranean Region: Resurged Geopolitical Importance, Int J Euro-Mediter Stud, 5, 57-69.
• Görgülü, A. ve Dark, G. (2017), Turkey, the EU and the Mediterranean: Perceptions, Policies and Prospects, MEDRESET Working Papers, No.7.
• Gül, M. (2016), Güvenlikteki Kavramsal Değişim ve Türkiye’nin Güvenlik Yaklaşımı ve Politikalarına Etkileri, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21(1), 303-320.
• Hubar, G. (2019), Türkiye-İsrail-KKTC-GKRY-Yunanistan İlişkileri ve Akdeniz Güvenliği, H. Çomak ve B. Ş. Şeker içinde, Akdeniz Jeopolitiği Cilt I (s. 636-653), Nobel: Ankara.
• Karaaslan, H. (2022), Uluslararası Güvenliğe Bir Tehdit Olarak Başarısız Devletler, H. Karaaslan ve M. Demirel içinde, Güncel Uluslararası Güvenlik Sorunları (s. 167-206), Nobel Akademik Yayıncılık: Ankara.
• Kelkitli, F. A. (2019), Türkiye ve Akdeniz: Kapsamlı ve Proaktif Bir Dış Politika İnşa Etmenin Gerekliliği, H. Çomak ve B. Ş. Şeker içinde, Akdeniz Jeopolitiği Cilt I (s. 600-612), Nobel: Ankara.
• Keser, U. ve Ak, G. (2019), Akdeniz’de Uluslararası Örgütlü Suçların Türkiye’nin Güvenliğine Etkileri, H. Çomak ve B. Ş. Şeker içinde, Akdeniz Jeopolitiği Cilt I (s. 738-751), Nobel: Ankara.
• Melcangi, A. (2020), The fragile geopolitical scenario of the Mediterranean and the need for a stronger EU vision, Challenges for cooperation in the Mediterranean after the global pandemic, Shared Awareness and Deconfliction in the Mediterranean, (s.5-8).
• Ormancı, E. Y. B. (1998-2000), Mediterranean Security Concerns and NATO’s Mediterranean Dialogue, Paper Submitted to the North Atlantic Treaty Organization.
• SIPRI Yearbook 2010, Armaments, Disarmament and International Security Summary, https://sipri.org/sites/default/files/2016-03/SIPRIYB10summary.pdf, Erişim Tarihi: 20.09.2022.
• SIPRI Yearbook 2011, Armaments, Disarmament and International Security Summary, https://sipri.org/sites/default/files/2016-03/SIPRIYB11summary.pdf, Erişim Tarihi: 20.09.2022.
• SIPRI Yearbook 2019, Armaments, Disarmament and International Security Summary, https://sipri.org/sites/default/files/2019-08/yb19_summary_eng_1.pdf, Erişim Tarihi: 20.09.2022.
• SIPRI Yearbook 2020, Armaments, Disarmament and International Security Summary, https://sipri.org/sites/default/files/2020-06/yb20_summary_en_v2.pdf, Erişim Tarihi: 20.09.2022.
• SIPRI Yearbook 2021, Armaments, Disarmament and International Security Summary, https://sipri.org/sites/default/files/2021 06/sipri_yb21_summary_en_v2_0.pdf, Erişim Tarihi: 20.09.2022.
• SIPRI Yearbook 2022, Armaments, Disarmament and International Security Summary, https://sipri.org/sites/default/files/2022-06/yb22_summary_en_v3.pdf, Erişim Tarihi: 20.09.2022.
• Şahin, G. (2018), Orta Doğu ve Doğu Akdeniz’in Önemi: Tehditler, Riskler, Fırsatlar ve Türkiye, Güvenlik Stratejileri, 15(29), 199-230.
• Şahin, G. (2019), Uluslararası İlişkiler Teorileri Açısından Akdeniz Güvenlik ve İstikrar Süreci, H. Çomak ve B. Ş. Şeker içinde, Akdeniz Jeopolitiği Cilt I (s. 327-349), Nobel: Ankara.
• Şahin, M., Çifçi, O., Biçen Gören, K. B., Öztürk, E., Tuna, F., Beşgül, B. (2020), Akdeniz’de Devlet ve Düzen-Rapor, Polis Akademisi Yayınları.
• Şençelebi, C. (2015), European Union and the Mediterranean: Before and After the Arab Spring, Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi, 14(1), 141-154.
• Telci, İ. N. ve Yorulmaz, R. (2020), Bölgesel Rekabetten Küresel Güç Mücadelesine Doğu Akdeniz, İ. N. Telci ve R. Yorulmaz içinde, Uluslararası Siyasette Doğu Akdeniz (s. 7-17), Ortadoğu Yayınları: Ankara.
• Turan, İ. (1998), Mediterranean Security in the Light of Turkish Concerns, Perceptions: Journal of International Affairs, 3(2).
• Türk Dil Kurumu, www.tdk.gov.tr, Erişim Tarihi: 10.09.2022.
• Türkiye’nin Doğu Akdeniz Stratejisi, (2022), İstanbul: Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı Yayınları: İstanbul. Yaycı, C. (2020), Doğu Akdeniz’in Paylaşım Mücadelesi ve Türkiye, Kırmızı Kedi Yayınevi: İstanbul.
• Yıldız, F. (2019), Akdeniz’de Düzensiz Göç İle İnsan Ticaretinin Türkiye’nin Güvenliğine Etkileri, H. Çomak ve B. Ş. Şeker içinde, Akdeniz Jeopolitiği Cilt I (s. 699-716), Nobel: Ankara.
• Akdeniz Havzası’nda İklim Değişikliği ve Çevresel Değişiklik, Mevcut durum ve geleceğe yönelik riskler – Birinci Akdeniz Değerlendirme Raporu Politika yapıcılar için özet, MedECC, 2020.