Doğal Kaynak Bağımlılığı ve Makroekonomik Göstergelerin Ekonomik Büyüme Üzerindeki Etkisi: MENA Ülkeleri İçin Panel Veri Analizi

Yıl 2024, Cilt: 20 Sayı: 1, 112 - 131, 25.06.2024

Onur Yağış

Öz

Küreselleşen dünyada meydana gelen hızlı değişim sürecinde yer alabilmek ülkelerin istediği bir durumdur. Bu doğrultuda sahip olunan doğal kaynakların etkili kullanımı oldukça önemlidir. Bu değişim yaşanırken özellikle gelişmekte olan ülkelerde başarının sağlanabilmesi için ekonomik büyüme sürecinin hızlandırılması gerekmektedir. Ekonomik büyüme hedefi bulunan azgelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler doğal kaynaklarını etkili kullanarak bazı dönemlerde gelişerek refaha ulaşmışlardır. Gelişmiş ülkeler ise etkili doğal kaynak kullanımı sağlayarak bu seviyeye ulaşmıştır. Varolan doğal kaynak kapasitesi iktisadi büyüme ve kalkınma aşamasında önemli bir üretim faktörüdür. Fakat kapasitenin bilinçsiz ve plansız biçimde fazla kullanımı ayrıca diğer tüm olanakların tek faktörle ilgili taraflara aktarım ülkelerin büyüme problemleri yaşamalarına neden olmaktadır. Doğal kaynak kapasitesinin bilinçsiz ve plansız kullanımı ve ekonomik büyümenın kaynak kullanımına dayandırıldığı takdirde doğal kaynak lanetinin geçerli olmasına katkı sağlamaktadır. Bu çalışmada, MENA ülkeleri için 1990-2020 yılları arasında doğal kaynak bağımlılığının ve makroekonomik göstergelerin ekonomik büyüme üzerindeki etkileri panel veri analizi yöntemiyle analiz edilmesi ve literatüre katkı sağlanması amaçlanmıştır. Doğal kaynak bağımlılığının ekonomik büyüme üzerindeki etkilerine bakıldığında pozitif anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Analizde dâhil edilen makroekonomik göstergeler incelendiğinde ise işgücünde meydana gelen artışların ekonomik büyüme üzerinde anlamlı ve negatif bir etki yarattığı görülmektedir. Nüfus, gayri safi sabit sermaye ve finansal gelişmenin ekonomik büyüme üzerinde anlamlı ve pozitif etkisi tespit edilmiştir. Bulunan sonuçlardan hareketle doğal kaynak lanetinin geçerli olmadığı, doğal kaynak nimetinin geçerli olduğu söylenebilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Doğal Kaynak Bağımlılığı, Makroekonomik Göstergeler, Ekonomik Büyüme, Mena Ülkeleri, Panel Veri Analizi

The Effect of Natural Resource Dependence and Macroeconomic Indicators on Economic Growth: Panel Data Analysis for MENA Countries

Öz

Being able to take part in the rapid change process occurring in the globalizing world is a situation that countries want. In this regard, the effective use of natural resources is very important. While this change is taking place, the economic growth process must be accelerated in order to achieve success, especially in developing countries. Underdeveloped and developing countries that aim for economic growth have developed and achieved prosperity in some periods by using their natural resources effectively. Developed countries have reached this level by ensuring effective use of natural resources. Existing natural resource capacity is an important production factor in the economic growth and development phase. However, unconscious and unplanned overuse of capacity and the transfer of all other opportunities to the relevant parties with a single factor cause countries to experience growth problems. Unconscious and unplanned use of natural resource capacity and if economic growth is based on resource use contributes to the validity of the natural resource curse. In this study, it is aimed to analyze the effects of natural resource dependency and macroeconomic indicators on economic growth for MENA countries between 1990 and 2020 using the panel data analysis method and to contribute to the literature. When looking at the effects of natural resource dependence on economic growth, a positive significant relationship was found. When the macroeconomic indicators included in the analysis are examined, it is seen that the increases in the labor force have a significant and negative impact on economic growth. A significant and positive effect of population, gross fixed capital and financial development on economic growth has been determined. Based on the results, it can be said that the curse of natural resources is not valid, but the blessing of natural resources is valid.

Anahtar Kelimeler

Natural Resource Dependence, Macroeconomıc Indıcators, Economıc Growth, Mena Countrıes, Panel Data Analysıs

Kaynakça

• Acar, T. & Topdağ, D. (2020). Seçilmiş OPEC Ve MENA Ülkelerinde Doğal Kaynak Bağımlılığı Ve Kurumsal Gelişmenin Ekonomik büyüme Üzerine Etkisi: Panel Kantil Regresyon Yaklaşımı.
• Adebayo, T.S., Akadiri, S.S., Radmehr, M. & Awosusi, A.A. (2023). Re-Visiting The Resource Curse Hypothesis İn The MINT Economies. Environmental Science And Pollution Research, 30(4), 9793-9807. Https://Doi.Org/10.1007/S11356-022-22785-4
• Ağır, H., & Türkmen, S. (2020). Ekonomik Büyümeye Etkisi Bakımından Doğal Kaynaklar: Dinamik Panel Veri Analizi. Gaziantep University Journal Of Social Sciences, 19(3), 840-852.
• Ahmed, K., Mahalik, M.K. & Shahbaz, M. (2016). Dynamics Between Economic Growth, Labor, Capital And Natural Resource Abundance İn Iran: An Application Of The Combined Cointegration Approach. Resources Policy, 49, 213-221. Https://Doi.Org/10.1016/J.Resourpol.2016.06.005
• Aktaş, M. (2006). Türkiye’de Sermaye Piyasasının Gelişme Trendi Ve Ekonomik Büyüme İle İlişkisi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yönetim Dergisi, 55, 47-54.
• Altay, A. & Pazarlıoğlu, M.V. (2007). Uluslararası Rekabet Gücünde Beşeri Sermaye: Ekonometrik Yaklaşım. Selçuk Üniversitesi Karaman İ.İ.B.F Dergisi, 12(9), 96-108.
• Atkinson, G., & Hamilton, K. (2003). Savings, Growth And The Resource Curse Hypothesis. World Development, 31(11), 1793-1807.
• Badeeb, R.A., Szulczyk, K.R., Zahra, S. & Mukherjee, T.C. (2023). Innovation Dynamics İn The Natural Resource Curse Hypothesis: A New Perspective From BRICS Countries. Resources Policy, 81,103337. Https://Doi.Org/10.1016/J.Resourpol.2023.103337
• Bal, H., & Akça, E. E. (2016). Doğal Kaynak Zenginliği Ve Ekonomik Büyüme Arasındaki Eksik Halka Beşerî Sermayenin Aracılık Etkisi. 5. International Conference On Economics, Bodrum-Muğla, Turkey.
• Baloch, M. A., Mahmood, N., & Zhang, J. W. (2019). Effect Of Natural Resources, Renewable Energy And Economic Development On CO2 Emissions İn BRICS Countries. Science Of The Total Environment, 678, 632-638.
• Baltagi B. H., & Wu P. X. (1999). Unequally Spaced Panel Data Regressions With AR ( 1) Disturbances. Econometric Theory, 15(6), 814–823.
• Barbier, E. B. (2003). The Role Of Natural Resources İn Economic Development. Australian Economic Papers, 42(2), 253-272.
• Başol, K., Durman, M., & Çelik, M.Y. (2005). Kalkınma Sürecinin Lokomotifi; Doğal Kaynaklar. Muğla Üniversitesi SBE Dergisi, 14, 61-71.
• Berber, M. (2006). İktisadi Büyüme Ve Kalkınma. 3. Baskı, Trabzon: Derya Kitapevi.
• Bhargava A., Franzini L., & Narendranathan W. (1982). Serial Correlation And The Fixed Effects Model. The Review of Economic Studies, 49(4), 533–549.
• Butkiewicz, J. L., & Yanıkkaya, H. (2010). Minerals, İnstitutions, Openness, And Growth: An Empirical Analysis. Land Economy, 86(2), 313–328.
• Collier, P., & Hoeffler, A. (2009). Testing The Neocon Agenda: Democracy İn Resource-Rich Societies. European Economic Review, 53(3), 293-308.
• Corrocher, N., Lenzi, C. & Deshaires, M.L. (2020). The Curse Of Natural Resources: An Empirical Analysis Of European Regions. Regional Studies, 54(12), 1694-1708. https://doi.org/10.1080/00343404.2020.1763940
• Çetin, M., Sarıgül, S.S., Topçu, B.A. Alvarado, R. & Karataşer, Büşra (2023). Does Globalization Mitigate Environmental Degradation İn Selected Emerging Economies? Assessment Of The Role Of Financial Development, Economic Growth, Renewable Energy Consumption And Urbanization. Environ Sci Pollut Res 30, 100340–100359. https://doi.org/10.1007/s11356-023-29467-9
• Çetin, M., Aslan, A. & Sarıgül, S.S. (2022). Analysis Of The Dynamics Of Environmental Degradation For 18 Upper Middle-İncome Countries: The Role Of Financial Development. Environ Sci Pollut Res 29, 64647–64664 https://doi.org/10.1007/s11356-022-20290-2
• Çetin, M., & Ecevit, E. (2015). Urbanization, Energy Consumption And CO2 Emissions İn Sub-Saharan Countries: A Panel Cointegration And Causality Analysis. Journal of Economics and Development Studies, 3(2), 66-76.
• Çetin, M., Ecevit, E., & Yücel, A. G. (2018). Structural Breaks, Urbanization And CO2 Emissions: Evidence From Turkey. J Appl Econ Bus Res, 8(2), 122-139.
• Çınar, S. (2015). Doğal Kaynaklar Ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Gelişmekte Olan Ülkeler Örneği. Marmara University Journal Of Economic & Administrative Sciences, 37(2), 171-190.
• Dell’Anno, R. (2020). Reconciling Empirics On The Political Economy Of The Resource Curse Hypothesis. Evidence From Long-Run Relationships Between Resource Dependence, Democracy And Economic Growth İn Iran. Resources Policy, 68, 101807. https://doi.org/10.1016/j.resourpol.2020.101807
• Demiral, M., Harun, B. & Emrah, A. (2016). Petrol Gelirleri Ve Ekonomik Büyüme: Seçilmiş Petrol Zengini Gelişmekte Olan Ülkeler Üzerine Bir Panel Veri Analizi. Sosyoekonomi, 24(27), 85-102.Https://Doi.Org/10.17233/Se.01775
• Driscoll, J. C., & Kraay, A. C. (1998). Consistent Covariance Matrix Estimation With Spatially Dependent Panel Data. Review Of Economics And Statistics, 80(4), 549-560.
• Eberhardt, M., & Bond, S. (2009). Cross-section Dependence İn Nonstationary Panel Models: A Novel Estimator.
• Feldman, M. Hadjimichael, T. & Lanahan,L. (2016), The Logic Of Economic Development: A Definition And Model For İnvestment. Environment And Planning C:Goverment And Policy, 34, 5-21.
• Georgi, B. (2002). The Role Of Human And Social Capital In Growth: Extanding Our Understanding. Cambridge Journal Of Economics, 26(4), 461-479.
• Güneş, S. (2013). Finansal Gelişme Ve Büyüme Arasındaki Nedensellik Testi: Türkiye Örneği. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 14(1), 73-85.
• Gylfason, T., & Zoega, G. (2006). Natural Resources And Economic Growth: The Role Of İnvestment. World Econ. 29, 1091–1115.
• Han, E. (1999). İktisadi Kalkınma Ve Sermaye Birikimi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi İktisat Fakültesi Ders Kitapları,Yayın No:37.
• Han, E., & Kaya, A. A. (2008). Kalkınma Ekonomisi Teori Ve Politika. Düzeltilmiş Ve Gözden Geçirilmiş 6. Baskı, Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Hausman J. A. (1978). Specification Tests İn Econometrics. Econometrica, 46(6), 1251–1271.
• Havranek, T., Horvath, R. & Zeynalov, A. (2016). Doğal Kaynaklar Ve Ekonomik Büyüme: Bir Meta-Analiz. Dünya Gelişimi , 88 , 134-151
• IMF (2024). https://www.imf.org/en/Data(Erişim Tarihi: 16.01.2024).
• Horvaldur, G. (2001). Natural Resources, Education And Economic Development. European Economic Review, 45(4-6), 847-859. ISSN 00142921, Doi: 10.1016/S00142921(01)00127-1
• Kaynak, M. (2011). Kalkınma İktisadı. Gözden Geçirilmiş Ve Genişletilmiş 4. Baskı,Ankara: Gazi Kitapevi.
• Kim, D. H., & Lin, S. C. (2017). Doğal Kaynaklar Ve Ekonomik büyüme: Yeni Panel Kanıtları. Environ Resource Econ, 66, 363–391, Https://Doi.Org/10.1007/S10640-015-9954-5
• Lederman, D., & Maloney, W. (2003). Trade Structure And Growth, Policy Research Paper 3025. Washington, DC: World Bank.
• Li, M., Zhang, K., Alamri, A.M., Ageli, M.M. & Khan, N. (2023). Resource Curse Hypothesis And Sustainable Development: Evaluating The Role Of Renewable Energy And R&D. Resources Policy, 81,103283. Https://Doi.Org/10.1016/J.Resourpol.2022.103283
• Li, Y.W., Zhang, W.W., Zhao, B., Sharp, B., Gu, Y., Xu, S.C. & Rao, L.L. (2023). Natural Resources And Human Development: Role Of ICT İn Testing The Resource-Curse Hypothesis İn N11 And BRICS Countries. Resources Policy, 81, 103400. Https://Doi.Org/10.1016/J.Resourpol.2023.103400
• Mavrotas, G., Murshed, S. M., & Torres, S. (2011). Natural Resource Dependence And Economic Performance İn The 1970–2000 Period. Review Of Development Economics, 15(1), 124-138.
• Miamo, C.W. & Achuo, E.D. (2022). Can The Resource Curse Be Avoided? An Empirical Examination Of The Nexus Between Crude Oil Price And Economic Growth. SN Business & Economics, 2, 5.Https://Doi.Org/10.1007/S43546-021-00179-X
• Özcan, B. & Temiz, M. (2023). Re-Visiting Resource Curse Hypothesis İn China Through The Lens Ofhuman Capital And Globalization. Journal Of Environmental Management, 338, 117685.Https://Doi.Org/10.1016/J.Jenvman.2023.117685
• Özsoy, C. (2012). Kalkınma Ekonomisinin Anlam Ve İçeriği, İktisadi Kalkınma. (Ed.). Günsoy B. Ve Özsoy C., Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, Yayın No: 2668, . 2-26.
• Paolino, M. (2009). The Effect Of Domestic Investment, Economic Growth And Human Development On Foreign Direct Investment İnto China. Bryant Economic Research Paper, 2(11).
• Paramati, S. R. & Roca, E. (2019). Does Tourism Drive House Prices In The OECD Economies? Evidence From Augmented Mean Group Estimator. Tourism Management, 74, 392–395.
• Pınar, A. (2012). Maliye Politikası Teori Ve Uygulama. 5. Baskı, Ankara: Turhan Kitapevi.
• Philippot, L. M. (2010). Natural Resources And Economic Development İn Transition Economies, İn İnternational Conference Environment And Natural Resources Management İn Developing And Transition Economies. Clermont-Ferrand, November.
• Poveda, A. C. (2013). The Relationship Between Development, İnvestments, İnsecurity And Social Conditions İn Colombia: A Dynamic Approach. Quality & Quantity, 47(5), 2769-2783.
• Rahim, S., Murshed, M., Umarbeyli, S., Kırı, zhangkkaleli, D., Ahmad, M., Tufail, M. & Wahab, S. (2021). Do Natural Resources Abundance And Human Capital Development Promote Economic Growth? A Study On The Resource Curse Hypothesis İn Next Eleven Countries. Resources, Environment And Sustainability, 4, 100018. Https://Doi.Org/10.1016/J.Resenv.2021.100018
• Redmond, T. And Nasir, M.A. (2020). Role Of Natural Resource Abundance, İnternational Trade And Financial Development İn The Economic Development Of Selected Countries. Resources Policy, 66,101591. Https://Doi.Org/10.1016/J.Resourpol.2020.101591
• Rostow, W.W. (1960). The Stages Of Economic Growth: A Non-Communist Manifesto. Cambridge: Cambridge University Press.
• Sachs, J. D., & Warner, A. M. (1995). Natural Resource Abundance And Economic Growth. NBER Working Paper 5398, Cambridge, Massachusetts.
• Satti, S.L., Farooq, A., Loganathan, N. & Shahbaz, M. (2014). Empirical Evidence On The Resource Curse Hypothesis İn Oil Abundant Economy. Economic Modelling, 42, 421-429. Https://Doi.Org/10.1016/J.Econmod.2014.07.020
• Sala-i-Martin, X., & Subramanian, A. (2003). Addressing The Natural Resource Curse: An İllustration From Nigeria, IMF Working Paper WP/03/139.
• Shahbaz, M., Ahmed, K., Tiwari, A.K. & Jiao, Z. (2019). Resource Curse Hypothesis And Role Of Oil Prices İn USA. Resources Policy, 64, 101514. https://doi.org/10.1016/j.resourpol.2019.101514
• Shi-Zheng, H. (2022). The Effect Of Natural Resources And Economic Factors On Energy Transition: New Evidence From China. Resources Policy, 76(102620),ISSN 0301-4207,Https://Doi.Org/10.1016/J.Resourpol.2022.102620.
• Solarin, S.A. (2020). The Effects Of Shale Oil Production, Capital And Labour On Economic Growth İn The United States: A Maximum Likelihood Analysis Of The Resource Curse Hypothesis. Resources Policy, 68, 101799. https://doi.org/10.1016/j.resourpol.2020.101799
• Syed, Q. R., Durani, F., Kisswani, K. M., Alola, A. A., Siddiqui, A., & Anwar, A. (2024). Testing Natural Resource Curse Hypothesis Amidst Geopolitical Risk: Global Evidence Using Novel Fourier Augmented ARDL Approach. Resources Policy, 88, 104317.
• Şahin, G. & Ayyıldız, F.V., (2023). Doğal Kaynak Zenginliği ve Ekonomik Büyüme Arasındaki İlişkinin İncelenmesi: Amerika Birleşik Devletleri’nden Ampirik Kanıtlar, Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 58(4), 3275-3295.
• Şaşmaz, M.Ü. & Yayla, Y.E. (2018). Ekonomik Kalkınmanın Belirleyicilerinin Değerlendirilmesi: Ekonomik Faktörler. International Journal of Public Finance, 3(.2), 249-268.
• Tatoğlu, Y. F. (2016). Panel Veri Ekonometrisi, Genişletilmiş 3. Baskı, İstanbul: (Stata Uygulamalı), Beta Basım Yayım Dağıtım,
• Tatoğlu, Y. F. (2020). Panel Veri Ekonometrisi, Genişletilmiş 5. Baskı, İstanbul: (Stata Uygulamalı), Beta Basım Yayım Dağıtım.
• Tiba, S. & Frikha, M. (2020). Africa İs Rich, Africans Are Poor! A Blessing Or Curse: An Application Of Cointegration Techniques. Journal of the Knowledge Economy, 11, 114-139. https://doi.org/10.1007/s13132-018-0538-9
• Todaro, M. P., & Smith, S. C. (2011). Economic Development, Eleven Edition, Pearson Education. Boston.
• Tomas, H., Roman H., & Ayaz, Z. (2016). Natural Resources And Economic Growth: A Meta-Analysis. World Development, 88, 134-151,ISSN 0305-750X,
• Torres, N., Afonso, O., & Soares, I. (2012). Oil Abundance And Economic Growth – A Panel Data Analysis. The Energy Journal, 33(2), 119-148.
• Ulucak, R. (2016). Doğal Kaynak Laneti: Avrasya Bölgesi İçin Bir Uygulama. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(4), 85-94. Https://Dergipark.Org.Tr/En/Pub/Ohuiibf/
• Wang, R., & Junlan, T.(2021). Shuangliang Yao,Are Natural Resources A Blessing Or A Curse For Economic Development? The İmportance Of Energy İnnovations. Resources Policy, 72, 102042,ISSN 0301-4207,Https://Doi.Org/10.1016/J.Resourpol.2021.102042.
• Wang, Z., Zhang, M. & Ageli, M.M. (2022). Revisiting Resource Curse Hypothesis And Sustainable development: Evaluating The Role Of Financial Risk For USA. Resources Policy, 79, 102970.Https://Doi.Org/10.1016/J.Resourpol.2022.102970
• Wen, Z. (2011). An Empirical Study Of The Linkage Between Resources Development And Economic Development-Taken Shanxi Province As Example. Energy Procedia, 5, 1394-1398.
• Westerlund, J. & Edgerton, D. L. (2008). A Simple Test For Cointegration In Dependent Panels With Structural Breaks. Oxford Bulletin Of Economics And Statistics, 70(5), 665–704.
• Worldbank (2024). World Development Indicators. Https://Databank.Worldbank.Org/ (Erişim Tarihi: 04.04.2024).
• Yılancı, V., Türkmen, N.C. & Shah, M.I. (2022). An Empirical İnvestigation Of Resource Curse Hypothesis For Cobalt. Resources Policy, 78, 102843.Https://Doi.Org/10.1016/J.Resourpol.2022.102843
• Zhou, R., Su, K. & Zheng, L. (2022). Natural Resources Led Growth And The Role Of Financial Development: Evidence From Next-11 Economies. Resources Policy, 79, 103105. https://doi.org/10.1016/j.resourpol.2022.103105