GELENEKTEN HAREKETLE “ÖZGÜRLÜK-TUTARLILIK, SÜBJEKTİFLİK-OBJEKTİFLİK VE FARKLILIK-ORTAKLIK” İKİLEMLERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2020, Cilt: 1 Sayı: 2, 206 - 224, 09.10.2020

Turgut Akyüz

Öz

Akıl, insan olmanın temel ayırt edici vasfı yani faslıdır. Mantık kitaplarında insanı tanımlarken kullanılan “nâtık” ifadesi; konuşmak, düşünmek ve akıl sahibi olmak anlamlarını ifade etmektedir. Akıl, dini açıdan da önemli ve hatta gereklidir. Temel usul metinlerinde akıl sahibi olmak ve sahip olduğu bu aklı kullanmak; birey olmak ve ahlaki ve hukuki tüm eylemlerinden sorumlu olmak için şart koşulmuştur.
Akıl söz konusu olduğunda aklın tarifinden sonra en önemli soru, aklın hakikati bilip bilemeyeceğidir. Üçüncü önemli sorunun ise aklın, hakikati anlamada ne kadar isabet ettiği hususu olduğunu söyleyebiliriz. Bu soru ilk olarak farklı insan bireylerinin akıllarının aynı derecede olup olmadığı ve dahası bu farklı bireylerin, sahip olduğu akıl melekesini ne kapasitede kullanabileceğini içine alır. Devamında ise bu farklı bireylerin sahip oldukları akılları kullanırken ne derece ortak davrandıkları yani elde ettikleri ilke ve bilgilerin diğer bireylerinki ile ve dahası dış dünya ile ne kadar örtüştüğü meselesi gündeme gelir. Bu iki mesele içiçe geçmiştir ve tutarlık ve farklılık başlıkları altında tartışılmış olup günümüzde de hala sübjektiflik ve objektiflik tartışmaları ile güncelliğini devam ettirmektedir. İnsanlık bir türdür (nev) ve tür, bütün bireylerinde eşit olarak gerçekleşmektedir. Ayrıca insan, tabiatın da bir parçacı veya bir kopyasıdır yani küçük alemdir. Bu iki husus, farklılık ve ayrılıkları belli bir ortak paydada birleştireme ve uzlaştırma imkanı sağlamaktadır. Çalışmamızda ilk olarak ele alınacak konu, tutarlılık ve objektiflik meselesidir.
Aklın hakikati bilmesi ile alakalı bir başka mesele ise aklın sağlıklı çalışmasına engel olabilecek olan hususların ele alınmasıdır. Mantık kitaplarında; doğruluk ve yanlışın ölçüleri, çelişki ve tutarsızlık gibi hususlar incelenmiştir ki bunlar, aklın sağlıklı kullanılmasındaki teknik ayrıntılardır. Beş sanat bahsinde da aklın önündeki psikolojik ve sosyal bazı engellerin üzerinde durulmuştur. Ahlak kitaplarında ise bu husus daha da sistemleştirilerek insan aklının çalışmasına engel olan iç ve dış etkenler incelenmiştir. Bu çalışmamızda ikinci olarak bu hususlardan en önemlisi olan; aklın özgürlüğü yani tarafsızlığı ve ön yargılardan uzak oluşu ele alınıp incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Subjektiflik, Objektiflik, İç Tutarlılık, Dış Tutarlılık, Düşünce Özgürlüğü, İfade Özgürlüğü, Doğruluk ve İnanç İlişkisi, Dogmalar ve Taassup

Destekleyen Kurum

YOK

Proje Numarası

YOK

Teşekkür

yok

AN ASSESSMENT ON THE DILEMMAS OF “FREEDOM-CONSISTENCY, SUBJECTIVITY-OBJECTIVITY AND DIFFERENCE-COMMONALITY” BASED ON TRADITION

Öz

The reason is the main distinguishing feature of being human, that is, his differentia. The term "nātiq" used to describe human beings in logic books means talking, thinking, and having a reason. The reason is also important and even necessary from a religious standpoint. In the main "usul" texts, having reason and using this reason is stipulated for being an individual and being responsible for all his moral and legal actions.
As far as the reason is concerned, the most important question after the description of the reason is whether the reason can know the truth. It is possible to mention that, the third important question is how accurate is the reason in understanding the truth? This question first includes whether the reasons of different human beings are of the same degree, moreover, to what capacity these different individuals can use their faculty of reason. Following this, the issue of how common these different individuals use their reasons comes to the fore. The following issue which arises is how do these different individuals behave when using their minds, that is, how much the principles and knowledge they obtained overlap with those of other individuals and, moreover, with the outside world. These two intertwined issues were discussed under consistency and difference before, and still continue to be up to date with objectivity and subjectivity discussions today. Humanity is a species and species occurs equally in all of its individuals. In addition, the human being is a particle or a copy of nature, that is, the small realm. These two aspects provide the opportunity to combine and reconcile differences and separations on a common ground. The first issue to be addressed in our paper is the consistency and objectivity.
Another issue related to knowing the truth by reason is the handling of the issues that may prevent the mind from working properly. In logic books; issues such as the measures of right and wrong, contradiction and inconsistency are examined and these are technical details in the well-directed use of reason. In five art discussions, we emphasized some psychological and social barriers to reason. In ethics books, this issue is systematized and internal and external factors that prevent the human mind from working is examined. The second issue to be addressed in our paper is the freedom of reason -the most important of these issues- that is its impartiality and independence from prejudices.

Anahtar Kelimeler

Subjectivity, Objectivity, Internal Consistency, External Consistency, Freedom of Thought, Freedom of Expression, lationship of Truth and Belief, Dogmas and Conservatism

Proje Numarası

YOK

Kaynakça

• Akyüz, Turgut. “Aklın Epistemolojik Tarifi Bağlamında Din-Akıl İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme”. I. Uluslararası Din ve İnsan Sempozyumu “Din, Dil ve İletişim”. Eskişehir, Osman Gazi Üniversitesi, Aralık 2019, 33-44.
• Akyüz, Turgut. Ebûbekir Zekeriyyâ er-Râzî’nin Felsefî Görüşleri; İlâhiyyât (Metafizik) ve Tabîiyyât (Doğa Felsefesi). İstanbul: Ravza Yayınları, 2017.
• Aristoteles. “Analitika el-Ûlâ”. en-Nassu’l-Kâmil li mantıki’l-Aristo. thk. Ferid Cebir, Beyrut: Dâru’l-fikri’l-Lübnânî, 1999.
• Aristoteles. “Analitika es-Sâniye”. en-Nassu’l-Kâmil li mantıki’l-Aristo. thk. Ferid Cebir, Beyrut: Dâru’l-fikri’l-Lübnânî, 1999.
• Aristoteles. “Kitâbu’l-Makûlât”. en-Nassu’l-Kâmil li mantıki’l-Aristo. thk. Ferid Cebir, Beyrut: Dâru’l-fikri’l-Lübnânî, 1999.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Tarihi; Thales’ten Baudrillard’a. İstanbul: Say Yayınları, 2014.
• Dennett, Daniel C. Özgürlüğün Ervimi. çev. Çağatay Tarhan, İstanbul: Alfabilim, 2016.
• Durusoy, Ali. “Niçin Mantık”. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/1 (2020), 201-216. https://doi.org/10.32955/neu.ilaf.2020.6.1.06
• Ebû Mansûr Mâturîdî. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. ed. Yusuf Şevki Yavuz, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015. Turgut Akyüz
• Ford, Kenneth W. 101 Soruda Kuantum; Göremediğiniz Dünya Hakkında Bilmeniz Gereken Şeyler. çev. Barış Gönülşen, İstanbul: Alfabilim, 2019.
• İbn Sînâ. el-İşârât ve’t-tenbîhat. metin ve çev. Ali Durusoy, Muhittin Macit ve Ekrem Demirli, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2015.
• İbn Sînâ. eş-Şifâ: Fizik (Tabîa). metin ve çev. Muhittin Macit ve Ferruh Özpilavcı, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2004.
• İbn Sînâ. eş-Şifâ: İkinci Analitikler. metin ve çev. Ömer Türker, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2006.
• İbn Sînâ. eş-Şifâ: Metafizik-I (İlâhiyyât). metin ve çev. Ekrem Demirli ve Ömer Türker, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2004.
• İbn Sînâ. eş-Şifâ: Yorum Üzerine (el-İbâre). metin ve çev. Ömer Türker, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2006.
• Kuhn, Thomas S. Bilimsel Devrimlerin Yapısı. İstanbul, Kırmızı Yayınları, 2019. Nagel, Thomas. Zihin ve Evren; Materyalist Neo-Darwinci Doğa Görüşü Neden Neredeyse Kesinlikle Yanlış?. çev. Özge Çağlar, İstanbul: Jaguar Kitap, 2015.
• Râzî, Fahreddîn. el-Metâlibu’l-âliye. Beyrût: 1987.
• Rose, Steven. 21. Yüzyılda Beyin. çev. Levent Can Yılmaz, İstanbul: Ginko Bilim, 2019.
• Üçer, İbrahim Halil. “Mıknatıs Neden Çeker? İstisnai Özellikler (Havâss) Etrafında İbn Sina Fiziğine Yeni Bir Bakış”. Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 24/46 (2019/1), 1-63. https://doi.org/10.20519/divan.614128