Arkeolojide Anıtsallık Ve Karia’da Anıtsal Mezar Mimarisinin Gelişimi Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2024, , 55 - 79, 09.12.2024

Ahmet Söğüt

https://doi.org/10.70029/esbd.1492197

Öz

İnsanlık tarihinin belki de en önemli olgusu kişinin varlığı ve ölümüdür. İnsan, kaybedilenleri anma ve varlığının izlerini bu dünyada bırakma aracı olarak anıtlar inşa etmiştir. Anıt, tarihte yaşanmış büyük olayları, önemli kişilerin hatıralarını sonraki kuşaklara aktarmak için yapılmış olsa da, esas olarak insanın dünyada bir iz bırakma çabası olarak nitelendirilmektedir. Anıtlar, küçük bir mezar taşından, firavunların büyük ölçekli mezarlarına, dikili taşlardan, tarihteki önemli kişilerin kahramanlık hikâyelerinin tasvir edildiği heykellere, insanın var olma, hatırlanma ve iz bırakma güdüsünü temsil etmesi gibi amaçlarla yapılmıştır. Anıtsallık kavramının kullanımı, mimaride, sanat tarihinde özellikle arkeoloji gibi birçok akademik disiplinde yaygın olarak bulunmaktadır. Ancak arkeoloji literatüründe anıtsallığın tanımının tam olarak yapılmamış olması bu kavramın esasen mimarlık disiplini içerisinde değerlendirilmesine yol açmıştır. Bu nedenle bu çalışmada öncelikli olarak anıt/anıtsallık kavramı üzerinde durulmuş ve arkeolojide anıtsallığa yaklaşım irdelenmiştir. Bu çalışma içerisinde yer alan bir diğer bölümde ise; Karia Bölgesi sınırları içerisinde yer alan yerleşimlerdeki anıtsal mezar mimarisinin, MÖ 6. yüzyıldan dan başlayarak MS 2. yüzyıla kadar, gelişimi ortaya koyulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Anıt, Anıtsallık, Anıt mezar, Mezar mimarisi, Karia.

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, çalışmanın Committee on Publication Ethics (COPE)' in tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim. Herhangi bir zamanda, çalışmayla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm.

An Evaluatıon on Monumentality in Archaeology and the Development of Monumental Burial Architecture in Karia

Öz

Perhaps the most important phenomenon in human history is the existence and death of a person. People have built monuments as a means of commemorating the lost and leaving traces of their existence in this world. Although the monument was built to transfer the great events in history and the memories of important people to the next generations, it is mainly characterised as an effort to leave a trace in the world. From a small tombstone to the large-scale tombs of the pharaohs, from obelisks to sculptures depicting the heroic stories of important people in history, monuments have been built to represent the human instinct to exist, to be remembered and to leave a mark. The use of the concept of monumentality is widespread in many academic disciplines such as architecture, art history and especially archaeology.
However, the fact that the definition of monumentality has not been fully defined in the archaeological literature has led to the evaluation of this concept mainly within the discipline of architecture.
Although the number of tombs recorded in the Carian region from the first millennium BC to the Roman imperial period is large, it is generally observed construction activities increased, especially during periods of political stability and economic prosperity, starting from the 6th century BC until the 2nd century AD. Rulers took care to build large-scale tombs as permanent monuments of their splendour, and these tombs obviously exhibit a much more diverse form than other architectural structures.

Anahtar Kelimeler

Monument, Monumentality, Tomb Architecture, Monument Tomb, Karia

Kaynakça

• Akarca, A. (1952). “Mylasa’da Hellenistik Bir Mezar”, Belleten (16) LXIII, TTK Yayınları, Ankara, 367-398.
• Akarca, A. (1971) “Beçin”, TTK BELLETEN, c.35,sy.137, ss.1-38.
• Alpaslan, İ. (2005). Anadolu’da Podyumlu Mezar Mimarisi, M.Ö 6-M.Ö 4 Yüzyıl, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Ambrosini, L. (2012). “The rock-cut temple tombs in the Mediterranean area. A study.” In Proceedings of the 5th International congress “Science and technology for the Safeguard of cultural heritage of the Mediterranean basin, ed. by A. Ferrari, 229-236. Roma.
• Åström, P. (2000). “In the Country of a Thousand Sleeping Beauty Cities”, Bollettiono Dell’associazione Iasos di Caria 6, Bologna, 2000, 33-36.
• Baldoni vd, (2004) Karia’da Bir Liman Kenti İasos. Homer Yayınevi İstanbul 2004.
• Bean, G. E. (1953). “Notes and Inscription from Caunus” JHS 73 (1953), 10-35.
• Bean, G. E. (2009). Eski Çağ’da Menderes’in Ötesi, (çev. P. Kurtoğlu), İstanbul, 2009.
• Bean, G.E. (1997). Eskiçağda Güney Kıyıları. İstanbul, 1997.
• Bean, G.E.-Cook, J.M. (1955). “The Halicarnassus Peninsula” BSA 50 (1955), 85-171.
• Bean, G.E.-Cook, J.M. (1957) “The Carian Coast III” BSA 52 (1957), 58-146.
• Berns, C. (2003). Untersuchungen Zu Den Grabbauten Der Frühen Kaiserzeit In Kleinasien Asia Minor Studien 51. Bonn, 2003.
• Blake, E. (2001). Nuragic Locale Yapma: Tunç Çağı Sardunyasındaki Mezarlar ve Kuleler Arasındaki Mekansal İlişki. Amerikan Arkeoloji Dergisi 105 (2): 145-162.
• Brunke vd. (2016). “Thinking Big. Research in Monumental Constructions in Antiquity.” In: Topoi Journal of Ancient Studies Special Volume 6, pp. 250–305.
• Carstens, A.M. (2002). “Tomb cult on the Halicarnassus Penisula.”AJA 106: 391-409.
• Carstens, A.M. (2004).“Rock-cut Tombs in The Halikarnassos Peninsula” Proceeding of the Danish Institute at Athens 4, 49-67.
• Childe, V. G. (1950). The Urban Revolution. The Town Planning Review 2(1):3-17.
• Çakıroğlu, B-Engin, N. (2014). Dini İnanışların Mimariye Etkisi, Sini Araştırmalar, Cilt:17, Sayı: 44.
• Coupel, P. ve Metzger, H. (1963). L’Acropole Lycienne. Paris: Pierre Prunet Publisher.
• Çekilmez, vd. (2022). Güncel Arkeolojik Veriler ve Değerlendirmelerle Alinda Nekropol Alanlarında Topoğrafya ve Mezar Tipleri, Lycus Dergisi, Aralık 2022, Sayı 6, 175-224, Araştırma Makalesi.
• Çörtük, U. (2007). Kuzey Karia Akçay (Harpasos) Vadisi Mezar Mimarisi Hakkında Bir Araştırma, III.-IV. Ulusal Arkeolojik Araştırmalar Sempozyumu, Ankara-2007.
• Dağdeviren, M. (2022). Marsyas Vadisinde Bir Tümülüs “Mutaf Tepe” Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 50, Denizli, ss. 229-247
• DeMarrais E. (1996). Ideology, Meterialization and Power Strategies. Current Anthropology 37 (1) pp. 15-31), Renfrew, 1973:539-558.
• Diest, W. Won. (1909). Nysa ad Meandrum, Nach Forschungen und Aufnahmen in den Jahren 1907 und 1909, JDAI X, 1913.
• Diler, A. vd. (2010). “Pedesa 2008/2009”, KST 32-4, 324-341.
• Diler, A. (2007). Kedreai (Sedir Adası), İstanbul.
• Diler, A. (2020). The Carians, From Seafarers to City Builders ‘’Life and Death in the Bronze Age and Early Iron Age in Pedesa, the Metropolis of the Lelegians, Masters of Stone’’ Yapıkredi Yayınları, 1. Baskı, İstanbul-2020
• Dinç, R. (1993). Lydia Tümülüsleri, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 1993, İzmir
• Dinsmoor, W. B. (1989). The Architecture Of Ancient Greece, London, 1989.
• Evans, J. A. S. (1976). Herodotos ve İonia İsyanı, çev. Asis. Ömer ÇAPAR-1976
• Fedak, J. (1990). Monumental Tombs of the Hellenistic Age. A Study of Selected Tombs from the Pre-classical to the Early Imperial Era, Toronto, 1990.
• Guidi, G. (1924). “Viaggio di Esplorazione in Caria” ASAtene IVV (1924), 345-396.
• Gümüş, Ş. (2003). ‘Marmaris Turgut Piramidal Mezarı’ Yayınlanmamış Yüksek Lisan Tezi, Muğla-2003.
• Heidegger, M. (1971). Poetry, Language, Thought, trans. A. Hofstadter, New York, Harper Collins.
• Hellmann, M. (2002) M. L’architecture grecque 1. Les principes de construction, Paris.
• Henry, 0. (2009). Tombes de Carie, Architecture funéraire et culture carienne, Olivier Henry, préface de pierre debord, Presses Unıversıtaıres De Rennes, 2009.
• Henry, O. (2003). Considérer la mort: De la protection des tombes dans l’antiquité à leur conservation aujourd’hui, İstanbul, 2003.
• Henry, O. (2005). Tombes De Carie – Tombes Cariennes Contribution De L’architecture Funeraire a L’historie De Aux Periodes Classique et Hellenistique, Universite Michel De Montaigne, Bordeaux, 2005Henry, O. (2010b). “Wood Reflections on Stone Tombs in Southwest Asia Minor.”In Tatarli, the Return of Colours, ed. by L.Summerer and A. von Kienlin, 296-315. Istanbul.
• Henry, O. (2013c). “A tribute to the Ionian Renaissance.“ In 4th century Karia. Defi ning a Karian identity under the Hekatomnids., ed. by O. Henry, 81-90. Paris.
• Henry, O. (2020). The Carians From Seafarers to City Builders ‘The Srata of Caria’ YKY Yayınları 2020.
• Herodotos, Herodot Tarihi. Çev. M. Ökmen-A. Erhat, İstanbul- 1991.
• Hornblower, S. (1982b). Mausolus. Oxford: Clarendon Press.
• Hung, W. (1995). Monumentality in Early Chinese Art and Architecture. Stanford University Press, Stanford.
• Jeppesen, K. (1981-1983). Did Vitruvius ever visit Halikarnassos?, Anadolu 21, 85-98.
• Kershaw, S. P. A. (2007). Brief Guide to The Greek Myths, Robinson, Little, Brown Book Group, 2007, Çev. Şefik Turan, Solaon Yayınları-İstanbul.
• Kızıl, A. (1999). Karia Bölgesi Roma Dönemi Anıt Mezarları, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Konya-1999.
• Kızıl, A. (2020). Uzunyuva Hekatomneıon in Mylasa, Ege Yayınları, 2020-İstanbul.
• Knapp, A. B. (2008). Monumental Architecture, Identity and Memory Prof. A. Bernard Knapp Department of Archaeology, University of Glasgow, Glasgow G12 8QQ, Scotland, 2008.
• Lefebvre, H. (1991). Mekanın Üretimi, Çev. Işık Ergüden, Sel Yayıncılık, 2. Baskı.
• Levenson, F. (2019). Monuments and Monumentality, Understanding Monumentality Across Ancient Civilizations.
• Levi, D. (1986). Iasos Kazıları, (Çev.Necdet Adabağ) Ankara-1986.
• Meyers, G.E. (2012). Introduction: The Experience of Monumentality in Etruscan and Early Roman Architecture: Ideology and Innovatıon, Edited by M.L Homas and G.E. Meyers, pp.1-20. Universty of Texas Press, Austin.
• Mumford, L. (1971). The Death of the Monument, Circle International Survey of Constructive Art, New York: Praeger Puplisher.
• Mumford, L. (2013). Tarih Boyunca Kent, İstanbul-Ayrıntı Yayınları-2013.
• Nováková, L. (2014). “What Hides Behind the Facade? LycoCarian Rock Cut Tombs Re-discovered” Turkey Through the Eyes of Classical Archaeologists 10th Anniversary of Cooperation Between Trnava University and Turkish Universities (ed. R. Erik Hrnčiarik), Trnava, 2014, 58-72.
• Nováková, L. (2016 ). Tombs and Burial Customs in the Hellenistic Karia, Bonn, 2016.
• Osborne, J. F. (2014). Approaching Monumentality in Archaeology, State Unıversıty of Newyork Press , Albany-2014.
• Öncü, Ö. E. (2009). “Tekekale Nekropolü Piramidal Mezarları.” TürkArkDerg 13/1: 69-78.
• Özdemir, E. (2019). Alabanda Territoriumundan Oda Mezarlar: Tipoloji ve Kronolojiye İlişkin Öneriler, Rifat Ergeç Armağanı, Gaziantep, 2019.
• Paton , W. R. (1888). “Notes. Ceramic Gulf”, CIR 2 (1888), 328- 329.
• Paton, W. R. (1900). Sities in E. Karia and S. Lydia, JHS - XX, 57–80.
• Paton, W.R-Myres, J.C. (1896). ‘‘Carian Cities and Inscriptions’’, JHS XVI-1896.
• Pedersen, P. (2020). The Carians From Seafarers to City Builders “The Ionian Renaissance in the Architectre of Western Asia Minor’” Yapı Kredi Yayınları-2020, İstanbul.
• Polat, M. (2019). Anıtlar ve Anma Mekanlarının Dönüşümü Üzerine Değerlendirmeler, Megaron, Vol.14, Sayı.1, s. 51-62.
• Pollock, S. (1999). Ancient Mesopotamia: The Eden that Never Was. Cambridge University Press, Cambridge.
• Porada, E. (1950). A Leonine Figure of the Protoliterate Period of Mesopotamia, Journal of the American Oriental Society 70(4):223-226.
• Renfrew, C. (1973). Monuments, Mobilization, and Social Organization in Neolithic Wessex. In he Explanation of Culture Change: Models in Prehistory, edited by C. Renfrew, pp. 539-558. Duckworth, London.
• Richter, G.M.A. (1946). Greeks in Persia/ AJA 50 (1946) 25.
• Robert, L. (1935). “Rapport Sommaire Sur un Premier Voyage en Carie” AJA 39 (1935), 331-340.
• Robert, L. (1937). Études Anatoliennes: Recherches sur les Inscriptions Grecques de l›Asie Mineure, Paris, 1937.
• Roos, P. (1971). “The Rock-tomb Doors of the Lyco-Carian Borderland” OpAth X (1971), 25-30. 282
• Roos, P. (1972). The Rock-tombs of Caunus: 1, The Architecture, SIMA XXXIV: 1, Göteborg, 1972.
• Roos, P. (1978). “The Rock-tombs of Caria” The Proceedings of the Xth International Congress of Classical Archaeology, Ankara-İzmir 23.-30.IX.1973, Ankara, 1978, 427-432.
• Roos, P. (2006). Survey of Rock-cut Chamber-tombs in Caria: 2, Central Caria, Göteborg, SIMA LXXII: 2, 2006.
• Rosenswig, R.M. ve Burger, R.L. (2012). Considering Early New World Monumentality. In Early New World Monumentality, edited by R. L. Burger and R. M. Rosenswig, pp. 4-22. University Press of Florida, Gainesville.
• Rumscheid, F. (1995). ‘’Milas 1995’’AST XIV-I, 1996.
• Serdaroğlu, Ü. (2004). Lykia-Karia’da Roma Dönemi Tapınak Mimarlığı, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2004, s.145.
• Sevinç, (2019). Çağdaş Sanatta Anıtın Çözülüşü ve Arka Plan Olarak Anıtsallık, Sanat Yayınları, 2019;(40), Araştırma Makalesi.
• Smith, A.H. (1904). A catalogue of sculpture in the Department of Greek and Roman Antiquities. Vol. III. London: Trustees.
• Thomas, E. (2007). Monumentality and the Roman Empire. Architecture in the Antonine Era, Oxford, Oxford University Press.
• Tomasello, F. L. (1991). Acquedotto Romano e La Necropoli presso L’Istmo. Roma-1991.
• Trigger, B. G. (1990). Monumental Architecture: A hermodynamic Explanation of Symbolic Behaviour. World Archaeology 22(2):119-132.
• Weber, G. (2003). City: The Rormation of the Modern City, Yarın Yayıncılık, Çev.Musa Ceylan, 3.Baskı-İstanbul
• Welliver, N. (1967). Monumentality, Neil Welliver Source: Perspecte, Vol. 11, pp. 23-31, Puplished by: The MIT Press on behalf of Perspecta.
• Yegül, F. (2022). An Essay on the Poetics of Monumentality, Seleucia XII, 2022, 9-25.
• Young, J. E. (1999). Memory and counter-memory. The end of the monument in Germany / Harvard design magazine. 1999. N 9. P. 1-10.