Gülnuş Emetullah Sultan Mektupları ve III. Selim Dönemi Belgeleri Işığında Osmanlı Sarayında Tören Nesnesi Olarak Beşik ve Estetik Temsil

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 2, 299 - 311, 29.12.2025

Şeyda Alpay

https://doi.org/10.70029/esbd.1822618

Öz

Bu çalışma, Osmanlı sarayında hanedan doğumlarıyla bağlantılı olarak gerçekleştirilen Vilâdet-i Hümâyun törenlerinde kullanılan beşiklerin anlamını, üretim sürecini ve estetik dönüşümünü arşiv belgeleri ile mevcut örnekler üzerinden incelemektedir. Araştırmanın temelini, 1703–1704 tarihli Gülnuş Emetullah Valide Sultan mektupları ve 1799 tarihli Beşik Masraf Defteri oluşturmaktadır. Belgeler, Valide Sultan’ın beşik yapım sürecine doğrudan müdahil olduğunu, biçim, malzeme ve süsleme tercihlerini bizzat belirlediğini göstermektedir. 1799 tarihli defterde yer alan 105.319 kuruşluk harcama kaydı, beşiğin yalnızca törensel bir obje değil, aynı zamanda ekonomik ve siyasi bir güç göstergesi olduğunu ortaya koymaktadır. Çalışmada belgelerde tarif edilen beşik, günümüze ulaşan 18. ve 19. yüzyıl Osmanlı beşik örnekleriyle karşılaştırılarak biçim ve malzeme yönünden değerlendirilmiştir. Karşılaştırma, 18. yüzyılda zengin süsleme anlayışının öne çıktığını, 19. yüzyılda ise daha sade, işlevsel ve yapısal bir tasarımın benimsendiğini göstermektedir. Bu değişim, saray zanaatkârlığındaki estetik dönüşümün yanı sıra, Osmanlı sanatında törensel ihtişamdan ölçülü bir zarafete geçiş sürecini de yansıtmaktadır. Sonuç olarak, beşik, Osmanlı sarayında doğumun biyolojik anlamını aşarak, hanedan meşruiyetinin, Valide Sultan’ın estetik katkısının ve devletin törensel temsiliyetinin somut bir göstergesine dönüşmüştür.

Anahtar Kelimeler

Beşik Alayı , Osmanlı Tören Kültürü , Valide Sultan , III. Selim , Vilâdet-i Hümâyun

Cradles as Ceremonial Objects in the Ottoman Palace: Aesthetic Representation in Light of the Letters of Gülnuş Emetullah Sultan and the Documents from the Reign of Selim III

Öz

This study examines the meaning, production process, and aesthetic transformation of cradles used in Viladet-i Hümayun (Imperial Birth) ceremonies associated with dynastic births in the Ottoman court. The research is based on the assumption that the cradle was not merely a functional object but also a medium of power, representation, and aesthetic expression within the palace culture. The principal sources of the study are the 1703–1704 letters of Gülnuş Emetullah Valide Sultan and the 1799 “Cradle Expense Register.” These documents demonstrate that the Valide Sultan directly intervened in the making of the cradle, determining the materials, form, and decorative program, thereby exercising aesthetic authority over the entire process. The expenditure of 105,319 kuruş recorded in the 1799 register indicates that the cradle was not only a ceremonial item associated with birth, but also a symbolic manifestation of palace economy and dynastic legitimacy.
The cradle described in the archival sources has been compared with surviving 18th- and 19th-century Ottoman examples in terms of form, material, and decoration. While the 18th-century examples display elaborate surface treatment and rich decorative patterns, the 19th-century cradles reflect a noticeable simplification in design and a shift towards functionality. This change reveals a transformation in Ottoman court aesthetics—from ostentatious ceremonial display to measured refinementand reflects broader cultural and economic conditions of the late imperial period.
Ultimately, the cradle emerges as a multilayered object at the intersection of art, ritual, and political authority in the Ottoman palace. Read together, the letters of Gülnuş Emetullah Valide Sultan and the 1799 expense record demonstrate that the aesthetic authority of palace women was institutionalized through material culture, and that the cradle functioned as a tangible instrument of this authority. Through the study of a single object, this research redefines both the aesthetic transformation and the visible manifestations of dynastic ideology in Ottoman art.

Anahtar Kelimeler

Cradle Parade , Imperial Birth Ceremony , Ottoman Ceremonial Culture , Valide Sultan , Sultan Selim III

Kaynakça

• Akyıldız, A. (2012). Valide Sultan. TDV İslam Ansiklopedisi, (C. 42, s. 494-499). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Akyıldız, A. (2022), Harem’in Padişahı Valide Sultan, İstanbul Timaş Yayınları İstanbul.
• BOA. D.3392-Devlet Arşivleri Başkanlığı
• BOA. HAT 1654-58-Devlet Arşivleri Başkanlığı
• BOA. HAT 1654-64-Devlet Arşivleri Başkanlığı
• BOA. HAT 1654-65-Devlet Arşivleri Başkanlığı
• Genç, N. (2021), Padişah Çocuklarının Doğumu üzerine Bir İnceleme: Sultan Abdülaziz’in Veladeti, Osmanlı Medeniyeti Araştırma Dergisi, S.13, 60-82.
• Güler, M. (2006) Gülnuş valide sultan’ın Hayatı ve Hayratı, İstanbul Çamlıca Yayınevi.
• Koçu, R.E. (1973), Beşik Alayı. İstanbul Ansiklopedisi, (C.5, s. 2561-2562). İstanbul: Tan Matbaası.
• KubbealtıLügati. (2024). https://lugatim.com/s/BA%C4%9EIRDAK%E2%80%93BA%C4%9EILDAK Erişim Tarihi: 09.11.2025.
• Kubbealtı Lügati. (2024). https://lugatim.com/s/jive Erişim Tarihi: 11.11. 2025.
• Milli Saraylar. (2019). https://x.com/topkapi_sarayi/status/1146403219427532801/photo/1 Erişim Tarihi: 12.11.2025
• Pakalın, M.Z. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul MEB Yayınları (C. 3, 619), İstanbul: MEB Yayınları.
• Sunay, S. (2020). Bir Sultan İki Merasim: Saliha Sultan’ın Doğumu ve Düğünü, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, (S. 44), 139-182.
• Topkapı Sarayı Harem-i Hümayunu-Harem Padişahın Evi, (2012), İstanbul, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ.H. (2014), Osmanlı Devleti’nin Saray Teşkilâtı, Ankara Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Victoria and Albert Museum Koleksiyonu. https://collections.vam.ac.uk/item/O916917/besik-alayi-or-the-ceremony-watercolour-anonymous-greek-artist/Erişim Tarihi: 11.11.2025.