Hemşirelikte Kuram veya Model Kullanılarak Yapılan Lisansüstü Tezlerin İncelenmesi: Sistematik Derleme

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 3, 532 - 540, 10.10.2024

Cemal Özalp , Gülçin Avşar

https://doi.org/10.62425/esbder.1417104

Öz

Amaç: Bu sistematik derlemede Türkiye’de, hemşirelik alanında kuram veya model kullanılarak yapılan lisansüstü tezlerin sistematik olarak incelenmesi amaçlandı.
Yöntemler: Yapılan sistematik derlemede, Ulusal Tez Merkezine kayıtlı tezler 25 Nisan-15 Mayıs 2023 tarihleri arasında Türkçe “model, kuram, teori, hemşirelik” sözcükleri kullanılarak tarandı. Veri tabanına kayıtlı 78 lisansüstü teze ulaşıldı. Dâhil edilme kriterlerine uyan 67 tez yıl, kuram veya model, örneklem, yöntem, araştırma türü, sonuç yönünden incelendi.
Bulgular: Türkiye’de hemşirelik alanında 67 tezde kuram veya model kullanıldı. Tezlerin %13.43’ü yüksek lisans tezi, %86.56’ı doktora tezidir, %53,73’ü randomize kontrollü araştırma tipindedir. Kullanılan kuram ve modellere bakıldığında, tezlerin %10.44’ü Watson İnsan Bakım Kuramı'nı, %10.44’ü Kolcaba'nın Konfor Kuramı'nı, %8.95’i Dorothea Orem Öz Bakım Eksikliği Kuramı'nı ve %7.46’sı Meleis’in Geçiş Modeli'ni kullanmıştır.
Sonuç: Hemşirelikte 2018-2023 yılları arasında ülkemizde en sık kullanılan modeller Watson İnsan Bakım Kuramı ve Kolcabo’nın Konfor Kuramı’dır. Kuram veya model kullanımı geçmiş yıllara göre karşılaştırıldığında kullanımı yaygınlaşmasına rağmen, günümüzde sınırlı sayıda kullanılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hemşirelik, hemşirelik araştırması, model, kuram, lisansüstü

Etik Beyan

Bu çalışmada, erişime açık olan yüksek lisans ve doktora tezleri örnekleme dâhil edildiği için etik kurul izni gerektirmemiştir.

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Examination of Postgraduate Theses Using Theory or Models in Nursing: A Systematic Review

Öz

Objective: In this systematic review, it was aimed to systematically examine postgraduate theses using theories or models in the field of nursing in Türkiye
Methods: In the systematic review, theses registered to the National Thesis Center were scanned using the Turkish words "model, theory, theory, nursing" between 25 April and 15 May 2023. 78 postgraduate theses registered in the database were reached. 67 theses that met the inclusion criteria were examined in terms of year, theory or model, sample, method, research type, and results.
Results: The theory or model was used in 67 theses in the field of nursing in Türkiye. 13.43% of the theses are master's theses, 86.56% are doctoral theses, and 53.73% are of the type of randomized controlled research. When looking at the theories and models used, 10.44% of the theses used Watson's Human Care Theory, 10.44% used Kolcaba's Comfort Theory, 8.95% used Dorothea Orem's Self-Care Deficit Theory and 7.46% used Meleis's Transition Model.
Conclusion: The most frequently used models in nursing in our country between 2018 and 2023 are Watson Human Care Theory and Kolcabo's Comfort Theory. Although the use of theory or model has become more widespread compared to previous years, it is used in limited numbers today.

Anahtar Kelimeler

Nursing, nursing research, model, theory, graduate

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Aydın, R., & Kukulu, K. (2020). The importance and process of using theory in nursing researches: Hemşirelik araştırmalarında kuram kullanımının önemi ve süreci. Journal of Human Sciences, 17(1), 389-403.
• Baykara, Z.G., Çalışkan, N., Öztürk, D., & Karadağ, A. (2019). Hemşirelikte teori ve model kullanımı: nitel bir çalışma. Çukurova Tıp Dergisi, 44, 281-289.
• Bekmezci, H., Hamlacı, Y., & Özerdoğan, N. (2016). Meleis’in geçiş kuramına dayalı postpartum dönemde bakım. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 5(4), 01-106.
• Beyece İncazlı, S. (2019). Ailevi hiperkolesterolemili hastalarda teori temelli bireysel danışmanlık girişiminin etkinliğinin değerlendirilmesi (Tez No:564214) [Doktora Tezi]. Ege Üniversitesi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Brandão, M. A. G., Martins, J. S. D. A., Peixoto, M. D. A. P., Lopes, R. O. P., & Primo, C. C. (2018). Theoretical and methodological reflections for the construction of middle-range nursing theories. Texto & Contexto-Enfermagem, 26.
• Buran, G., & Hilmiye, A. (2019). Abortus riski İle kliniğe yatırılan gebenin Neuman Sistemler Modeli İle Hemşirelik Bakımı: Olgu sunumu. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 8(2), 80-87.
• Cody, W. (2006). Philosophical and Theoretical Perspectives for Advanced Nursing Practice. 4th Edition, Jones and Bartlett Publishers Inc., London.
• Coşkun Türkmen, S. (2022). Diyabet hastalarına sağlık inanç modeli temelli verilen eğitimin hastalığa uyum ve sağlık kaderciliğine etkisi (Tez No:733942) [Yüksek Lisans Tezi]. Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Dağcı, M. (2019). Türkiye'de 2008-2018 yılları arasında model ve kuram kullanılmış hemşirelik araştırmaları: Sistematik inceleme. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, (9), 929-943.
• Düdükcü, F.T. (2019). Annelere uygulanan meleis'in geçiş kuramına dayalı sağlığı geliştirme izlem programının anne bebek bağlanmasına, anne öz yeterliliğine ve bebek gelişimine etkisi: Randomize kontrollü çalışma (Tez No:613871) [Doktora Tezi]. Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Ekim, A., Manav, G., & Ocakçı, A.F. (2012). Ülkemizde kuram temelli hemşirelik araştırmaları: Bir gözden geçirme. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 5(4):157-161.
• Fawcett, J., & DeSanto-Madeya, S. (2012). Contemporary nursing knowledge: Analysis and evaluation of nursing models and theories. Fa Davis.
• Fernandes, B.K.C., Clares, J.W.B., & de Freitas, M.C. (2019). Nursing diagnoses for institutionalized elderly people based on Henderson’s theory. Rev Esc Enferm USP, 53: e0347. doi:10.1590/S1980-220X2018004103472.
• Göger, S. (2022). Fazla kilolu ve obez kadınlarda planlı davranış teorisine göre verilen eğitim ve danışmanlık müdahalesinin sağlık davranışlarına etkisi (Tez No:734772) [Doktora Tezi]. Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
• Gümüşay, M. (2022). Cerrahi menopozdaki kadınlar için roy adaptasyon modeli doğrultusunda geliştirilen hemşirelik destek programının yaşam kalitesine etkisi (Tez No:718012) [Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa, İstanbul.
• İçel, S. (2018). Tip1 diyabet tanısı alan adölesanlara web tabanlı Watson İnsan Bakım Kuramına göre verilen eğitimin HbA1c, yaşam kalitesi ve depresyon düzeylerine etkisi (Tez No:497870) [Doktora Tezi]. Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Ankara.
• Kim, H. S. (2012). The role of theory in clinical nursing practice. Klinisk Sygepleje, 26(2), 16-29.
• Kılınç, E. (2022). Tip 2 diyabetli yetişkinlerde bilgi, motivasyon ve davranış becerileri modeli temelli diyabet eğitimi ve motivasyonel görüşmenin bakım sonuçlarına etkisi: randomize kontrollü çalışma (Tez No:743874) [Doktora Tezi]. Pamukkale Üniversitesi, Denizli.
• Kocaman, G., & Yürümezoğlu, H.A. (2015). Türkiye’de hemşirelik eğitiminin durum analizi: Sayılarla hemşirelik eğitimi (1996-2015). Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 5(3):255-62. doi: 10.5961/jhes.2015.127
• Koç, Z., Keskin Kızıltepe, S., Çınarlı, T. & Şener, A. (2017). Hemşirelik uygulamalarında, araştırmalarında, yönetiminde ve eğitiminde kuramların kullanımı. Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi, 14(1), 62-72
• Özkan, S. (2022). Hastalıklarda belirsizlik teorisi temelli yapılan hemşirelik girişimlerinin kanserli çocuklara bakım verenlerin belirsizlik, umutsuzluk, baş etme ve uyumlarına etkisi (Tez No:648620) [Doktora Tezi]. Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Pinheiro, C. W., Rolim, K. M. C., Magalhães, F. J., Albuquerque, F. H. S., Araújo, M. A. M., & Fernandes, H. I. V. M. (2019). Current panorama of the theory of travelbee: an integrative review. International Journal of Development Research, 9(6), 28421-28425.
• Sümen, A. (2019). Sosyal bilişsel teoriye temellendirilmiş "çocuğumu güneşten koruyorum" programının ebeveyn davranışlarına etkisi (Tez No:566827) [Doktora Tezi]. Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
• Şahin, B. M. & Özerdoğan, N. (2014). Başarılı emzirme için sosyal bilişsel ve emzirme öz-yeterlilik kuramlarına dayalı hemşirelik bakımı. Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi, 11(3), 11-15.
• Şahin, G., Buldak, C. İ., Kaya, V., Güvenç, G., & İyigün, E. (2020). Türkiye’de hemşirelikte model kullanılarak yapılan lisansüstü tezlerin incelenmesi: sistematik derleme. Hemşirelik Eğitim ve Araştırma Dergisi, 17(2), 170-9.
• Şengün, F., Üstün, B., Bademli, K. (2013). Türkiye’de kuram/modele dayalı hemşirelik araştırmalarının incelenmesi. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 16(2), 132-139.
• Taffner, V. B. M., Pimentel, R. R. D. S., Almeida, D. B. D., Freitas, G. F. D., Santos, M. J. D. (2022). Nursing Theories and Models as theoretical references for Brazilian theses and dissertations: a bibliometric study. Revista Brasileira de Enfermagem, 75, e20210201.
• Torun, T. (2022). Kistik fibrozisli adölesanlarda öz bakım eksikliği kuramına dayalı hemşirelik bakımının etkinliğinin değerlendirilmesi (Tez No:726688) [Doktora Tezi]. Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Tuncer, M. (2022). Açık kalp cerrahisi geçirecek kadınlara plıssıt modeline dayalı cinsel danışmanlığın cinsel fonksiyon ve cinsel yaşam kalitesine etkisi (Tez No:727235) [Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa, İstanbul.
• Unutkan, A. (2018). Doğum korkusu yaşayan gebelere verilen doğuma hazırlık eğitimi ve kolcaba'nın konfor kuramına göre yapılandırılmış hemşirelik bakımının doğum korkusu, deneyimi, sonuçları ve konforuna etkisi (Tez No:520374) [Doktora Tezi]. Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
• Yeşildere Sağlam, H., Gürsoy, E. (2021). Swanson Bakım Kuramı: Hemşirelik Araştırmalarında Kullanımı. Eskisehir Medical Journal, 2(2), 139-147.
• Younas, A., Quennell, S. (2019). Usefulness of nursing theory-guided practice: an integrative review. Scandinavian Journal of Caring Sciences, 33(3), 540-555.
• Zuhur, Ş., Özpancar, N. (2017). Türkiye’de kronik hastalık yönetiminde hemşirelik modellerinin kullanımı: sistematik derleme. Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi, 19(2),57-74.