ANAYASA MAHKEMESİ İPTAL KARARLARININ VERGİ HUKUKUNDAKİ YANSIMALARI: GERİYE YÜRÜMEZLİK İLKESİ UYGULAMASI İLE HUKUKİ GÜVENLİK VE ADALET İKİLEMİ

Yıl 2025, Sayı: 27, 24 - 70, 30.10.2025

Alper Aydın

Öz

Vergisel düzenlemeler kişinin temel hak ve özgürlüklerine müdahale eder. Aleyhe vergisel düzenlemelerden kişinin seyahat hakkı, mülkiyet hakkı, özel hayatın gizliliği ve korunması, hak arama hürriyeti, adil yargılanma hakkı, konut hakkı, eğitim ve öğrenim hakkı, çalışma hakkı gibi birçok temel hak ve özgürlüğü etkilenmektedir. Söz konusu temel hak ve özgürlüklere yapılan bu müdahalenin Anayasa’ya aykırı olma olasılığı her zaman vardır. Bu nedenle, söz konusu müdahalelerin ve dayanakları olan kanunlar ile kararnamelerin Anayasa’ya uygunluğunun denetimi ülkemizde Anayasa Mahkemesi tarafından yapılmaktadır. Söz konusu denetim sonucunda Anayasa’ya aykırı olan kanun hükmü iptal edilmekte ve kararın Resmî Gazete ’de yayımlanmasından itibaren söz konusu kanun hükmü ortadan kalkmaktadır. Bu tarihe kadar ise kanun hükmü sonuçlarını doğurmuş kabul edilir ve Anayasa Mahkemesinin iptal kararı belirli gerekçelerle geçmişe etkili sonuç doğurmaz.
Söz konusu iptal kararının geçmişe etkili hüküm ve sonuç doğurmaması, lehe olan vergisel düzenlemelerde kazanılmış hak, hukuki güvenlik, kamu düzeni ve istikrarı gibi gerekçelerle adaletli sonuçlar doğurmakta ise de aleyhe olan vergisel düzenlemelerde eşitsiz ve adaletsiz sonuçlar doğurmaktadır. Vergisel düzenlemelerin bazıları kişi lehine olmakta ise de söz konusu düzenlemeler genellikle kişi aleyhinedir. Çünkü, vergisel düzenlemelerle kişinin birçok temel hak ve özgürlüklerine müdahale edilir. Bu müdahalenin etki ve sonuçlarının tamamen ortadan kaldırılmaması Anayasa yargısından beklenen faydanın engellenmesine yol açar.
Anayasa’da öngörülen katı geriye yürüme yasağı yargı organlarının yorumu ile yumuşatılmış ise de beklenen düzeye ulaşamamış ve halen sorunlu alanlar kalmıştır. İşte bu yüzden işbu çalışmada, Anayasa Mahkemesinin iptal kararlarının hangi durumlarda geçmişe etkili olduğu, hangi durumlarda olmadığı ayrıntılı olarak incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Vergi , Anayasa , iptal , geçmişe etkili , idari yargı , Anayasa Mahkemesi

THE REFLECTIONS OF CONSTITUTIONAL COURT CANCELLATION DECISIONS ON TAX LAW: THE APPLICATION OF THE PRINCIPLE OF NON-RETROACTIVITY AND THE DILEMMA OF LEGAL SECURITY AND JUSTICE

Öz

Tax regulations interfere with individuals' fundamental rights and freedoms. Unfavorable tax regulations affect many fundamental rights and freedoms, including the right to travel, the right to property, the right to privacy and protection of private life, the right to seek legal remedies, the right to a fair trial, the right to housing, the right to education and training, and the right to work. Such interference with these fundamental rights and freedoms always has the potential to be unconstitutional. Therefore, the Constitutional Court in Turkey oversees the constitutionality of these interventions and the laws and decrees on which they are based. As a result of this oversight, the unconstitutional legal provision is annulled, and the legal provision in question ceases to exist upon its publication in the Official Gazette. Until this date, the legal provision is deemed to have had its consequences, and the Constitutional Court's annulment decision does not have retroactive effect for certain reasons.
The fact that the annulment decision in question does not have retroactive effect and results in favorable tax regulations, such as vested rights, legal certainty, public order, and stability, results in just outcomes. However, unfavorable tax regulations result in unequal and unfair outcomes. While some tax regulations are favorable to individuals, they are generally detrimental to them. This is because tax regulations interfere with many of an individual's fundamental rights and freedoms. Failure to completely eliminate the effects and consequences of this interference hinders the expected benefits of constitutional adjudication.
Although the strict prohibition of retroactivity envisioned in the Constitution has been softened by judicial interpretation, it has not reached the expected level, and problematic areas remain. Therefore, this study examines in detail the circumstances in which the Constitutional Court's annulment decisions are retroactive and the circumstances in which they are not.

Anahtar Kelimeler

Tax , constitution , annulment , retroactive effect , administrative jurisdiction , constitutional court

Kaynakça

• Akyel, Recai, “Yargısal Faaliyetlerin Yönetim Olgusu Bağlamında Değerlendirilmesi”, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, Sayı 16, 2020.
• Aliefendioğlu, Yılmaz, “Anayasa Mahkemesince Verilen İptal Kararlarının Zaman İçinde Etkisi”. Amme İdaresi Dergisi, Cilt 23, Sayı 3, 1990.
• Altındağ, Halil, “Anayasa Mahkemesinin İptal Kararı veya Anayasa Değişikliği Sonrasında İdari Dava Açma Süresinin Yeniden Doğması”. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 3, Sayı 4, 2014.
• Anayurt, Ömer, Anayasa Hukuku, Ankara, Seçkin Yayıncılık, 2024.
• Arslan, Cenk Murat, Vergi Usul Kanunu Yorum ve Açıklamaları, İstanbul, Huz Akademi Yayıncılık, 2023.
• Arslan, Mehmet; Biniş, Mine, “Tahsil Zamanaşımı Süresini Kesmeye Yönelik Bir Uygulama: Vergi İdaresince Yapılan Ödemeler”. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, Sayı 24, 2015.
• Atar, Yavuz, “Anayasa Mahkemesinde İptal Davası Açılması Usulü”. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Sayı 161, 2000; Türk Anayasa Hukuku, Ankara, Seçkin Yayıncılık, 2023.
• Aydemir, Hüseyin, Vergi Davaları, Ankara, Seçkin Yayıncılık, 2025.
• Aydın, Alper, “İdari Yargı Çerçevesinde Anayasa Yargısında Yokluk”. TAAD, Cilt 5 Sayı 19, 2014: 623–651; “İdari Yargı Kararları Işığında Vergi İdarelerinin Mali Sorumluluğu”. Konya Barosu Dergisi, Sayı 1, 2021, s. 213-245.
• Azrak, Ülkü, “Anayasa Mahkemesi İptal Kararlarının Geriye Yürümezliği”, Anayasa Yargısı Dergisi, 1984, s. 151–168.
• Balcı, Tamer “Vergi Davalarında Anayasaya Aykırılık Savı ve Vergi Kanunlarının Yargısal Denetimi”, Vergi Sorunları Dergisi, Sayı 190, 2004.
• Barın, Taylan; Uslu, Muhammet Tayyib, “Anayasa Mahkemesi İptal Kararlarının Yürürlüğünün Ertelenmesi Kurumu ve Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinde Görünümü”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Sayı 59, 2024.
• Bilgen, Pertev, “Kanunların Uygulanmasının Anayasa Mahkemesi Tarafından Durdurulması”, Anayasa Yargısı Dergisi, 1995, Son Erişim Tarihi (01.10.2025).
• https://ayam.anayasa.gov.tr/media/6459/pertev.pdf
• Biniş, Mine, Vergi Yargılama Hukukunda Hak Arama Özgürlüğü, Ankara, Nobel Bilimsel Yayınları, 2022.
• Candan, Turgut, “Vergi Uyuşmazlıklarının Yargı Yoluyla Çözümü”, www.turgutcandan.com.tr.
• Cansel, Erol, “Anayasa Mahkemesinin Verdiği İptal Kararından Doğan Kimi Sorunlar”, Anayasa Yargısı, 1992.
• Çağlayan, Ramazan, İdari Yargılama Hukuku, Ankara, Seçkin Yayıncılık, 2016.
• Çağlayan, Ramazan, “Anayasa Mahkemesi Kararlarında Hukuk Devleti İlkesi”, Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 2, Sayı 1, 1998.
• Çelik, Çelik Ahmet, Anayasa Mahkemesi İptal Kararları Uygulanması Etkileri ve Sonuçları, Ankara, Seçkin Yayıncılık, 2023.
• Doğan, İlyas, “Anayasa Mahkemesi Kararlarına Göre Yürürlüğü Durdurmanın Koşulları”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt 55, Sayı 4, 1997, s. 45-64.
• Ekin, Ali; Topçu, Melis, “İşçi Alacakları Açısından Gelir Vergisi ve Yasal Kesintiler”, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergis, Sayı 8, 2016.
• Erkut, Celal, “İdare Hukukunda Yokluk Teorisi”, İdare Hukuku İlimler Dergisi, Cilt 1, Sayı 3, 1988, s. 69-91.
• Freeman, Samuel, “Constitutional Democracy and the Legitimacy of Judicial Review”, Law and Philosophy, Cilt 9, Sayı 4, 1990 – 1991, s. 327-370.
• Gözler, Kemal, Türk Anayasa Hukuku, Bursa, Ekin Basım Yayın Dağıtım, 2021.
• Gözler, Kemal, Türk Anayasa Hukuku Dersleri, Bursa, Ekin Basım Yayın Dağıtım, 2023.
• Gözler, Kemal, Anayasa Hukukunun Genel Teorisi Cilt II, Bursa, Ekin Basım Yayın Dağıtım, 2011.
• Gözler, Kemal; Kaplan, Gürsel, İdare Hukuku Dersleri, Bursa, Ekin Basım Yayın Dağıtım, 2015.
• Günday, Metin, İdare Hukuku Dersleri, Ankara, İmaj Yayıncılık, 1996; İdari Yargılama Hukuku, Ankara, Turhan Kitabevi, 2022.
• Hakyemez, Yusuf Şevki, Anayasa Mahkemesinin Yargısal Aktivizmi ve İnsan Hakları Arayışı, Ankara, Yetkin Yayınları, 2009.
• Kaneti, Selim; Ekmekçi, Esra; Güneş, Gülsen; Kaşıkçı, Mahmut, Vergi Hukuku, İstanbul, Filiz Kitapevi, 2019.
• Kaplan, Gürsel, “İptal Kararlarının Etki ve Sonuçlarının Zaman Yönünden Yargıç Tarafından Sınırlandırılması”, Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 3, Sayı 2, 2013, s. 31-38.
• Kuzu, Burhan, “Anayasa Mahkemesi’nin İptal Kararlarının Geriye Yürümezliği Sorunu”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt 52, Sayı 1-4, 1987, s. 185 – 229.
• Küçük, Adnan, “Anayasa Mahkemesi Tarafından Verilen İptal Kararlarının Erken Açıklanmasına ve Yürürlüğün Ertelenmesine Bağlı Olarak Ortaya Çıkan Bazı Sorunlar”, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, Sayı 3, 2013, s. 311 – 357.
• Memiş, Emin, “Anayasa Mahkemesi Kararlarının Bağlayıcılığı ve İptal Kararlarının Geriye Yürümezliği Kuralının Sorgulanması Anayasa ve İdari Yargı Kararları Örnekleri”, Anayasa Mahkemesi’nin Kuruluşunun 60. Yılı Anısına 60 Yıl 60 Makale, 2022.
• Öner, Erdoğan, Vergi Hukuku, Ankara, Seçkin Yayıncılık, 2019.
• Özay, İl Han, Günışığında Yönetim, İstanbul, Filiz Kitapevi, 2017.
• Özbudun, Ergun, Türk Anayasa Hukuku, Ankara, Yetkin Yayınları, 2020.
• Özbudun, Ergun, Türk Anayasa Mahkemesinin Yargısal Aktivizmi ve Siyasal Elitlerin Tepkisi, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt 62, Sayı 3, 2007.
• Özden, Yekta Güngör, “Anayasa’ya Uygunluk Denetiminde On Yıllık Sınır”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, 1988, s. 91–98.
• Özkul, Fatih, “Anayasa’ya Uygunluk Denetiminin Amacı Kapsamında, Anayasa Mahkemesinin İptal Kararlarının Geriye Yürümezliği İlkesinin, Anayasa Yargısında “Yürürlüğü Durdurma” ve “Yokluk” Kavramlarının Değerlendirilmesi”, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, Sayı 6, 2015, s. 395–429.
• Saban, Nihal, Vergi Hukuku, İstanbul, Beta Yayıncılık, 2023.
• Sağlam, Musa, “Anayasa Mahkemesinin “Anayasal Konumu” Üzerine Bir Değerlendirme”, Niğde Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 1, Sayı 2, 2008, s. 71–86.
• Sarıca, Ragıp, İdare Hukukunda Yokluk ve Butlan, Ebül’ula Mardin’e Armağan, İstanbul, 1994.
• Şare, Ersin, “Anayasa Mahkemesinin İptal Kararlarının “Ceza Kanunlarının Zaman Bakımından Uygulanması” na Etkisi”, Yasama Dergisi, Sayı 47, 2023.
• Serim, Bülent, “İptal Edilen Kuralın Yerine Eskisinin Kendiliğinden Yürürlüğe Girememesi”, Amme İdaresi Dergisi, 1995.
• Ruhi, Emin, “Türk Anayasa Yargısında Yürürlüğün Durdurulması”, Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 5, Sayı 1-4, 2001, s. 129–150.
• Tosun, Ayşe Nil, “Anayasa Mahkemesi Tarafından Ücret Gelirlerinin Vergilendirilmesi İle İlgili Alınan İptal Kararı Hakkında Bir Değerlendirme”, H. Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı 29, 2011, s. 153–163.
• Uyanık, Atilla, “İdari Yargıda İptal Davalarının Değerlendirilmesi”, Mevzuat Dergisi, Sayı 61, 2020, s. 25- 30.
• Yaltı, Billur, Vergi Yükümlüsünün Hakları, İstanbul, Beta Yayıncılık, 2006.
• Yılmazoğlu, Yunus Emre; Perdecioğlu, İsmail Emrah, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (Gerekçeli), Ankara, Anayasa Mahkemesi Yayınları, 2019.
• Anayasa Mahkemesi, 12 Aralık 1989 Tarih ve E:1989/11, K:1989/48 sayılı kararı. Son Erişim Tarihi (01.10.2025) https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/
• Anayasa Mahkemesi, 11 Ekim 2023, 21 Nisan 2022, 14 Temmuz 2021, 18 Mart 2021, 02 Mayıs 2018 Tarih ve E:2023/151, 2022/49, 2021/76, 2021/29, 2018/65 K:2023/168, 2022/43, 2021/53, 2021/17, 2018/36 sayılı kararları. Son Erişim Tarihi (01.10.2025) https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/
• Anayasa Mahkemesi, 11 Kasım 1963 Tarih ve E:1963/106, K:1963/270 sayılı kararı. Son Erişim Tarihi (03.10.2025) https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/
• Anayasa Mahkemesi, 31 Mart 1987 Tarih ve E:1986/20, K:1987/9 sayılı kararı. Son Erişim Tarihi (08.10.2025) https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/
• Anayasa Mahkemesi, 17 Eylül 1992 Tarih ve E:1992/26, K:1992/48 sayılı kararı. Son Erişim Tarihi (08.10.2025) https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/
• Anayasa Mahkemesi, 21 Ekim 1993 Tarih ve E:1993/33, K:1993/40 sayılı kararı. Son Erişim Tarihi (08.10.2025) https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/
• Anayasa Mahkemesi, 17 Ekim 1996 Tarih ve E:1996/4, K:1996/39 sayılı kararı. Son Erişim Tarihi (29.09.2025) https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/
• Anayasa Mahkemesi, 05 Temmuz 2007 Tarih ve E:2007/72, K:2007/68 sayılı kararı. Son Erişim Tarihi (25.09.2025) https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/
• Anayasa Mahkemesi, 27 Aralık 2012 Tarih ve E:2012/102, K:2012/107 sayılı kararı. Son Erişim Tarihi (01.10.2025) https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/
• Anayasa Mahkemesi, 28 Kasım 2013 Tarih ve E:2013/64, K:2013/142 sayılı kararı. Son Erişim Tarihi (01.09.2025) https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/
• Anayasa Mahkemesi, 11 Ekim 2023 Tarih ve E:2023/104, K:2023/177 sayılı kararı. Son Erişim Tarihi (01.10.2025) https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/
• Anayasa Mahkemesi, 01 Şubat 2024 Tarih ve E:2023/110, K:2024/35 sayılı kararı. Son Erişim Tarihi (01.10.2025) https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/
• Anayasa Mahkemesi, 28 Kasım 2011 Tarih ve 2018/5145 numaralı bireysel başvuru kararı. Son Erişim Tarihi (15.09.2025) https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/
• Anayasa Mahkemesi, 06 Mart 2024 Tarih ve 2022/41426 numaralı bireysel başvuru kararı. Son Erişim Tarihi (01.10.2025) https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Sramek/Avusturya kararı, Başvuru No: 8790/79, Son Erişim Tarihi (01.10.2025) https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-57581%22]}
• Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu, 12 Kasım 2015 Tarih ve E:2015/1134 sayılı YD kararı (UYAP, yayımlanmamıştır).
• Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu, 04 Ekim 2021 Tarih ve E:2021/1828, K:2021/1630 sayılı kararı (UYAP sisteminde yer alan karar yayımlanmamıştır).
• Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu, 25 Haziran 2025 Tarih ve E:2024/2933, K:2025/1401 sayılı kararı (UYAP sisteminde yer alan karar yayımlanmamıştır).
• Danıştay Vergi Dava Daireleri Kurulu, 26 Nisan 2023 Tarih ve E:2023/343, K:2023/455 sayılı kararı (UYAP, yayımlanmamıştır).
• Danıştay Vergi Dava Daireleri Kurulu, 07 Haziran 2023 Tarih ve E:2023/2, K:2023/4 sayılı Aykırılığın Giderilmesi kararı, Son Erişim Tarihi (01.10.2025)
• https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2023/07/20230722-16.pdf
• Danıştay Vergi Dava Daireleri Kurulu, 21 Mayıs 2025 Tarih ve E:2024/522, K:2025/393 sayılı kararı (UYAP, yayımlanmamıştır). Danıştay 3. Dairesi, 22 Mayıs 2012 Tarih ve E:2010/3583, K:2012/1825 sayılı kararı (UYAP, yayımlanmamıştır).
• Danıştay 3. Dairesi, 08 Mayıs 2024 Tarih ve E:2023/5263, K:2024/2782 sayılı kararı (UYAP, yayımlanmamıştır).
• Danıştay 4. Dairesi, 16 Nisan 2024 Tarih ve E:2023/6201, K:2024/2478 sayılı kararı (UYAP, yayımlanmamıştır).
• Danıştay 9. Dairesi, 23 Kasım 2022 Tarih ve E:2022/2151, K:2022/5809 sayılı kararı (UYAP, yayımlanmamıştır).
• Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, 01 Şubat 2021 Tarih ve E:2020/1709, K:2021/3002 sayılı kararı (UYAP, yayımlanmamıştır).
• Danıştay 9. Dairesi, 04 Mart 2024 Tarih ve E:2024/376, K:2024/1063 sayılı kararı (UYAP, yayımlanmamıştır).
• Konya 1. Vergi Mahkemesi, 08 Mart 2017 Tarih ve E:2017/91, K:2017/260 sayılı kararı (UYAP, yayımlanmamıştır).
• İstanbul 8. Vergi Mahkemesi, 26 Kasım 2021 Tarih ve E:2020/2848, K:2021/2573 sayılı kararı (UYAP, yayımlanmamıştır).
• İstanbul 8. Vergi Mahkemesi, 13 Ekim 2023 Tarih ve 2023/1298 esas sayılı kararı (UYAP, yayımlanmamıştır).
• İstanbul 8. Vergi Mahkemesi, 31 Ocak 2024 Tarih ve 2023/1110 esas sayılı kararı (UYAP, yayımlanmamıştır).
• İstanbul 8. Vergi Mahkemesi, 04 Ekim 2024 Tarih ve E:2023/1298, K:2024/1806 sayılı kararı (UYAP, yayımlanmamıştır).