Examining The Proofs of Wujūd-Wājib Identity in al-Muthul al-Aqliya al-Aflātūniyya

Yıl 2022, , 221 - 244, 20.03.2022

Muhammed Bedirhan

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1055514

Öz

The Sufis who accept Wahdat al-Wujūd (Unity of Being) consider Wujūd (being) to be identical with Wājib, and Wājib to be identical with Wujūd due to their belief that the nature of Wujūd and the nature of Wājib al-wujūd (Necessary Being) are the same. Therefore, the Sufis who adopted this doctrine resorted to various theoretical and juridical evidences as well those based on unweiling (kashf). Fun-damental features of the nature of existence as follows: being not prioritized by non-existence because it is the opposite of non-existence, and never accepting non-existence, not relying on anything else for its existence, being simple, not having a substance or accident, being absolutely good (khayr al-mahz), not having the opposite or the same, are the main features that shape the general framework of the proofs for the which the neccessity of Being. Wājib, on the other hand, is absolutely simple, good par excellence, limiteless, eternal and is the most general. It also has no opposite or counterpart. These characteristics are the main elements which form the general framework of the evidences that prove Wajib’s existence. The founding texts of Wahdat al- Wujūd, which pay attention to these abovementioned points, include rational (aqlî) and textual (naqlî) proofs as well as those based on unweiling (kashf) that not only prove the necessity of Wujūd, but also prove that Wājib is nothing other than Wujūd. On the other hand, these same evidences are used to criticize Wahdat al- Wujūd. The opponents of Wahdat al-Wujūd also occasionally use rational and textual proofs as well as those based on unweiling. As a consequence, polemics have emerged between those who defend Wahdat al-Wujūd and those who reject it, eventually leading to a substantial litera-ture which consists of independent studies, treatises and fatwas. The anonymous work entitled Al-Muthul al-aqliyya al-Aflātūniyya, which probably dates back to the 14th century, is a rather valuable study in this respect, since it is likely to be the first and the only attempt to examine the question of the identity of Wujūd and Wājib from an impartial point of view. In this article, we aimed to shed light on the debates concerning this identity by examining it within the context of Al-Muthul. The proofs of the necessity of existence mentioned in al-Muthul are founded on the essentiality (dhātiyya) of being necessary (wujūb) and the essentiality of existence (Wujūd). The article is divided into two main parts in this regard, in accordance with this general framework on which the work is based. The first part examines the evidences presented in al-Muthul about the reason for the necessity of existence and the objections to them. The second part discusses the arguments mentioned by al-Muthul’s author about why the Necessary One (al-Wājib) is also Existence (Wujūd), as well as, again, the objections raised against them. On the other hand, the impartial viewpoint of al-Muthul’s author necessarily generates counter-evidences about the necessity of existence, but the scope of the article is limited to the opinions of those who accept it. For this reason, the objections and counter-arguments to the necessity of existence discussed in al-Muthul have been excluded.

Anahtar Kelimeler

Necessity of Wujûd, Wahdat al-Wujûd, Al-Muthul al-aqliyya al-Aflâtûniyya, Sufism

el-Müsülü’l-Akliyyetü’l-Eflâtûniyye İsimli Eser Bağlamında Vücûd-Vâcib Özdeşliğinin Kanıtlarının İncelenmesi

Öz

Vahdet-i vücûdu kabul eden sûfîler vücûdu Vâcib’le, Vâcib’i de vücûdla özdeş ve aynı kabul ederler. Onları bu kabule götüren şey vücûdun doğası ile Vâcibu’l-vücûd’un/Zorunlu Varlık’ın doğasının aynı olduğuna inanmalarıdır. Bu yüzden bu doktrini benimseyen sûfîler bunu ispatlamak amacıyla birçok nazarî, şer‘î ve keşfî delile başvurmuşlardır. Vücûdun ademin nakîzı olması nedeniyle adem tarafından öncelenmemesi ve ademi asla kabul etmemesi, vücûdunda başkasına dayanmaması, basîtliği, cevher ya da araz olmaması, hayr-ı mahz olması ve zıddı ve mislinin bulunmaması gibi vücûdun doğasının sahip olduğu temel özellikler vücûdun vücûbuna yönelik delillerin genel çerçevesini oluşturan ana esaslardır. Vâcib’in sırf ve mutlak basit olması, hayr-ı mahz olması, cevher ya da araz olmaması, zıddı ve mislinin bulunmaması, en genel şey olması, sınırsız ve sonsuz olması gibi Vâcib’in doğasına ait temel özellikler ise Vâcib’in vücûd olmasına dair getirilen kanıtların genel çerçevesini oluşturan ana esaslardır.

Vahdet-i vücûdun kurucu metinlerinde bu ana esaslar dikkate alınarak vücûdun vücûbu ve Vâcib’in vücûddan ibâret olmasına yönelik aklî, naklî ve keşfî kanıtlara yer verilir. Öte yandan vahdet-i vücûda yöneltilen eleştirilerde de bunların etkin olduğu görülür. Muarızlar vücûdun vücûbunu ve Vâcib’in vücûddan ibâret kabul edilmesini çürütmeye yönelik aklî ve naklî hatta zaman zaman keşfî kanıtlara başvururlar. Bu hususun ispat ve reddi bağlamında vahdet-i vücûdu kabul edenlerle reddedenler arasında bir polemik zemini oluşmuş ve bu zeminde lehte ve aleyhte birtakım temel eserler, müstakil çalışmalar, risâleler ve fetvâlardan teşekkül eden bir literatür doğmuştur. Muhtemelen bir 14. yüzyıl metni olan el-Müsülü’l-akliyyetü’l-Eflâtûniyye isimli anonim eser bu literatür içinde vücûd-Vâcib özdeşliği problemini tarafsız bir gözle incelemeye dönük belki ilk ve hatta tek teşebbüs olması nedeniyle oldukça kıymetlidir. Bu makalede bu özdeşliğe dair tartışmalara ışık tutulmaya çalışılmış ve özellikle el-Müsül dolayımında vücûdun vücûbu ve Vâcib’in vücûd olması hakkında getirilen kanıtlar incelenmiştir.

Vücûdun vücûbunun el-Müsül’de zikredilen kanıtları, vücûbun zâtîliği ile vücûdun zâtîliği odakları ekseninde teşekkül etmiştir. Bu bağlamda makale eserdeki bu genel çerçeveye uygun olarak iki ana kısma ayrılmaktadır. İlk kısımda el-Müsül’de vücûdun vücûbunun nedeni hakkında ileri sürülen kanıtlar ve bunlara yöneltilen itirazlar incelenmiştir. İkinci kısımda ise el-Müsül müellifi tarafından Vâcib’in vücûd olmasının nedeni hakkındaki zikredilen argümanlar ve bunlara yöneltilen itirazlar ele alınmıştır. Öte yandan el-Müsül müellifinin tarafsız bakış açısının bir sonucu olarak eserde vücûdun vücûbu aleyhindeki kanıtlar da mevcut olmakla birlikte makalenin kapsamı yalnızca vücûbu kabul edenlerin görüşleri ile sınırlı tutulmuştur. Bu nedenle el-Müsül’de incelenen vücûb-i vücûda yönelik itirazlar ve karşıt argümanlar makalenin kapsamı dışında bırakılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Vücûdun vücûbu, Vahdet-i Vücûd, el-Müsülü’l-akliyyetü’l-Eflâtûniyye, Tasavvuf

Kaynakça

• Âmülî, Haydar. Nakdu’n-nukûd. nşr. Osman İsmail Yahyâ - Henry Eugenie Corbin. Tahran: Encümen-i İran Şinasi-yi Fransa, 1989.
• Bedirhan, Muhammed. Vahdet-i Vücûdu Savunmak. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2019.
• Bedirhan, Muhammed. “Vücûdun Vücûbu”. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi [Kilitbahir] 9 (Eylül 2016), 63-80.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. Şerhu’l-Mevâkıf. trc. Ömer Türker. 3 Cilt. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2015.
• Ayderûsî, Abdurrahman. Letâifu’l-cûd. thk. Said Abdülfettâh. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dînî, 2006.
• Kayserî, Dâvûd. Mukaddemât. thk. Turan Koç vd. Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi, 1997.
• Mehâimî, Ebü’l-Hasen Alâüddîn Alî b. Ahmed. Meşrau’l-husûs ilâ me‘ânî en-Nusûs. thk. Ahmed Ferid Mezîdî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2008.
• el-Müsülü’l-akliyyetü’l-Eflâtûniyye. thk. Abdurrahman Bedevî. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1947.
• Ensârî, Hasan. “Hüviyyet-i Nüvîsende-i Risâle-yi Felsefî el-Müsülü’l-akliyyetü’l-Eflâtûniyye ve Mülûk-i Rey”. Erişim 10 Kasım 2021. https://ansari.kateban.com/ post/2571
• İbn Türke, Sâinüddîn. Temhîdü’l-Kavâid. thk. Celâleddin Aştiyânî. Tahran: Encümen-i İslâmî-yi Hikmet u Felsefe-i İrân, 1360.
• İbnü’l-Arabî. İnşâu’d-devâir. thk. H. S. Nyberg. Leiden: Brill, 1919.
• Molla Fenârî. Misbâhu’l-üns. thk. Muhammed Hâcevî. Tahran: İntişârât-ı Mevlâ, 1374.
• Molla Sadrâ. Kitâbu’l-Meşâ‘ir. thk. Halid Abdülkerim. b.y.: y.y. t.s.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn. Şerhu’l-Makâsıd. thk. İbrahim Şemseddin. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.