Batı Düşüncesinde Din-Bilim İlişkisi: Tarihsel bir İnceleme

Yıl 2023, , 941 - 959, 31.12.2023

Cevdet Coşkun

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1202374

Öz

Kavramlar insan zihninin ve muhayyilesinin tarih-toplum bağlamı içinde ortaya çıkmış olan ürünleridir. Bu sebeple anlam içerikleri de tarih boyunca değişikliğe uğrar. Bilim ve din bu bağlamda insan zihninin tarih içerisinde ürettiği iki önemli kavramdır. Bununla birlikte her ikisi de pratik hayatta geniş bir uygulama alanı bulmuş ve tarih içerisinde interaktif bir etkileşim içerisinde olmuştur. Bilimsel düşünce ortaya çıkana kadar dinler, insanoğlunun bilme ihtiyacını giderme görevini de üstlenerek, insan ve toplum hayatını düzenleme gücü kazanmıştır. Bilimsel düşünme yeteneğinin ortaya çıkmasıyla birlikte, dinlerin doğayı ve içindekileri betimleme ve açıklama biçimi de tartışılmaya başlanmıştır. Bununla birlikte Avrupa tarihinde Antik Yunan’da uç veren bilimsel düşünme teşebbüsü, Hristiyanlığın bilimsel düşünceyi belirlediği Orta Çağ boyunca önemli bir varlık gösterememiştir. 15. ve 16. yüzyıl Avrupa’sında vuku bulan bazı önemli bilimsel, toplumsal ve ekonomik gelişmeler, Kilisenin otoritesinin sorgulanmasına yol açarken bilimsel düşüncenin önemini ve değerini yeniden Batı insanının gündemine taşımıştır. Bilimin doğayı açıklama gücü arttıkça kurumsal dinin düşünceyi belirleme üzerindeki gücü de azalmaya başlamıştır. Ancak bu döneme yakından bakıldığında, bilimsel devrimin öncü isimlerinin -özgür düşünceli insanlar olmakla birlikte- samimi dinsel ve metafizik inançlara da sahip oldukları ve mücadelenin daha çok “yetke sorunsalı” çerçevesinde düğümlendiği görülebilir. Sonraki yüzyıllarda modern bilim, göz alıcı başarıları ile kendisini toplum hayatında daha fazla hissettirmeye başladıkça, kurumsal din kamusal alanı büyük ölçüde terk etmek zorunda kalacaktır. Bundan böyle artık dinlerin öte dünyada temin ettiği cennet iddiasına karşılık, bilim bunu yeryüzünde tesis etme iddiasında bulunacaktır. Ancak 20. yüzyıl ile birlikte bilimin insanın varoluşsal sorunlarına ve kesinlik ihtiyacına cevap veremeyeceğinin anlaşılmasıyla “kutsal” kendini yeni bir formda yeniden üretmeyi başarmıştır. Böylece bilim tarihi bize açık bir biçimde, metafizik inançları insan zihninden ve bilimsel düşünceden tamamen çıkarıp atmanın mümkün olmadığını bir kez daha göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

Bilim Tarihi, Bilim ve Din, Bilimsel Devrim, Hristiyanlık, Aydınlanma.

Teşekkür

Çalışmanın hazırlanmasında sağladığı katkılardan dolayı Adem Çayan’a teşekkürü bir borç bilirim.

Religion-Science Relationship in Western Thought: A Historical Review

Öz

Concepts are the products of the human mind and imagination that have emerged in the context of history-society. For this reason, their meaning contents also change throughout history. In this context, science and religion are two important concepts that the human mind has produced in history. However, both have found a wide application area in practical life and have influenced each other interactively throughout history. Until the emergence of scientific thought, religions have gained the power to organize human and social life by undertaking the task of meeting the need for knowledge of human beings. With the emergence of scientific thinking ability, the way religions describe and explain nature and its contents has also been discussed. However, the attempt to think scientifically, which took off in Ancient Greece in European history, could not show a significant presence during the Medieval Ages, when Christianity determined scientific thought. Some important scientific, social and economic developments that took place in Europe in the 15th and 16th centuries led to the questioning of the authority of the Church, and brought the importance and value of scientific thought back to the agenda of the Western people. As the power of science to explain nature increased, the power of institutional religion to determine thought began to decline. However, when we look closely at this period, it can be seen that the leading figures of the scientific revolution - although they are free-thinking people - also have sincere religious and metaphysical beliefs, and the struggle is mostly tied around the “problem of authority”. In the following centuries, as modern science began to make itself felt more and more in public life with its spectacular achievements, institutional religion would have to largely leave the public sphere. From now on, science will claim to establish it on earth in return for the claim of heaven provided by religions in the next world. However, with the understanding that science cannot answer the existential problems of human beings and the need for certainty with the 20th century, the “sacred” has succeeded in reproducing itself in a new form. Thus, the history of science has clearly shown us once again that it is not possible to completely remove metaphysical beliefs from the human mind and scientific thought.

Anahtar Kelimeler

History of Science, Science and Religion, Scientific Revolution, Christianity, Enlightenment

Kaynakça

• Akalın, Kürşat Haldun. “Reform Sürecindeki İngiltere’de Rasyonel Bilimin Yükselişi”. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 28/1 (2010), 217-238.
• Aristoteles. Metafizik. çev. Ahmet Arslan. İstanbul: Sosyal Yayınları, 2014
• Arslan, Ahmet. İlkçağ Felsefe Tarihi 1. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 3. Ed., 2009.
• Atalay, Onur. Türke Tapmak. İstanbul: İletişim Yayınları, 3. Ed., 2019.
• Barbour, Ian Greame. Issues in Science and Religion. New York: Harpercollins College Div., 1971.
• Bauer, Thomas. Neden İslamın Ortaçağı Yoktu. çev. Hülya Yavuz Akçay. İstanbul: Runik Kitap, 2021.
• Bernal, Martin. Kara Atena. çev. Özcan Buze. İstanbul: Kaynak Yayınları, 3. Ed., 2016.
• Bonaparte, Napoleon (creator). Napoleon in His Own Words from the French of Jules Bertaut. Andesit Press, 2015.
• Brooke, John Hadley. Science and Religion: Some Historical Perspectives. London: Cambridge University Press, 2014.
• Burkert, Walter. Yunan Kültüründe Yakındoğu Etkileri. çev. Mehmet Fatih Yavuz. İstanbul: İthaki Yayınları, 2012.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 3. Ed., 1999.
• Cobb, John, Griffin, David Ray. Process Theology: An Introductory Exposition. Philadelphia: Westminister Press, 1976.
• Coşkun, Cevdet. “Bilimsel Devrim Çağında Hermetik Metinlerin Rolü”. İdrak 1/1 (2021), 23-46.
• Coşkun, Cevdet. “Tek Başına Bilim Yeter mi? Bilim-Metafizik İlişkisi Üzerine”. Eskiyeni 21 (2011), 33-37.
• Coşkun, Cüneyt. “Din-Bilim İlişkisi ve Çatışmanın Araçsallığı”. Bilimname 37/1 (2019), 1057-1084.
• Cropper, William H., Büyük Fizikçiler. çev. Nurettin Elhüseyni. İstanbul: Oğlak Bilimsel Kitaplar, 2005.
• De Morgan, Augustus. “Review of Sir David Brewster’s Life of Newton”. Edinburgh: North British Review, No. 23, 1855.
• Dobbs, Beety Jo Teeter. The Janus Faces of Genius: The Role of Alchemy in Newton’s Thought. London: Cambridge University Press, 1992.
• Griffin, David Ray. Religion and Scientific Naturalism: Overcoming the Conflict. Albany: State University of New York Press, 2000.
• Gutas, Dimitri. Yunanca Düşünce Arapça Kültür. çev. Lütfü Şimşek. İstanbul: Kitap Yayınevi, 9. Ed., 2020.
• Guthrie, William Keith. A History of Greek Philosophy I: The Earlier Presocratics and the Pythagoreans. London: Cambridge University Press, 1962.
• Hessen, Boris. Newton’ın Principia’sının Toplumsal ve İktisadi Kökleri. çev. Ümir Şenesen. İstanbul: Yordam Kitap, 2019.
• Hobson, John M., Batı Biliminin Doğulu Kökenleri. çev. Esra Ermert. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2011.
• Taşpınar, İsmail. “Fransız İhtilali ve Katolik Tarikatların Akıbeti”. Yörüngedergi. (Acces: 20.10.2022). https://www.yorungedergi.com/2018/03/fransiz-ihtilali-ve-katolik-tarikatlarin-akibeti/
• James, George G. M. Çalınmış Miras. çev. Murat Sürmen. İstanbul: Yarın Yayıncılık, 2010.
• Kant, Immanuel. Critique of Pure Reason (Hackett Classics). çev. Werner S. Pluhar. Cambridge: Hackett Publishing Company, Inc., 1996.
• Kerimoğlu, Tolga. Felsefenin Kısa Tarihi. İstanbul: Kamer Yayınları, 2016.
• Ketenci, Taşkıner. “Kant Felsefesinde Metafizik ve İnsan Doğası”. Kaygı: Uludağ Üniversitesi Felsefe Dergisi 4 (2005), 92-103.
• Ketenci, Taşkıner. “Saf Aklın Eleştirisi’nde Önsözler ve İşlevleri”. Beytulhikme: An International Journal of Philosophy 6/1 (2016), 115.
• Köse, Ali. Kutsalın Dönüşü. İstanbul: Timaş Yayınları, 2014.
• Kuehn, Manfred. Immanuel Kant. çev. Bülent O. Doğan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2. Ed., 2017.
• Lindbom, Tage. Başaklar ve Ayrık Otları. çev. Ömer Baldık. İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.
• Magee, Bryan. Karl Popper’in Bilim Felsefesi ve Siyaset Kuramı. çev. Mete Tunçay. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2. Ed., 1990.
• Nebi Mehdi, “Bilim-Din İlişkisi Problemine Süreççi Yaklaşım ve Ian G. Barbour’un Dörtlü Tipolojisi”. M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Dergisi 23 (2002/2), 59-75.
• Ross, Sydney. “Scientist: The story of a Word”. Annals of Science 18/2 (1962), 65-85. https://doi.org/ 10.1080/00033796200202722
• Russell, Bertrand. Din ile Bilim. çev. Akşit Göktürk. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 3. Ed., 2019.
• Sezgin, Fuat. İslam’da Bilim ve Teknik. çev. Abdurrahman Aliy-Eckhard Neubauer. İstanbul: Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları, 2008.
• Starr, S. Frederick. Kayıp Aydınlanma. çev. Yusuf Selman İnanç. İstanbul: Kronik Kitap, 2019.
• Tekeli, Sevim etc. Bilim Tarihine Giriş. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 1999.
• Utku, Ali. Wittgenstein: Erken Döneminde Dilin Sınırları ve Felsefe. İstanbul: Doğu Batı Yayınları, 2009.
• Westfall, Richard S., Modern Bilimin Oluşumu, çev. İsmail Hakkı Duru. Ankara: Tübitak Popüler Bilim Kitapları, 4. Ed., 1995.
• Westfall, Richard S., Isaac Newton’ın Biyografisi. çev. Orhan Düz. İstanbul: Alfa Yayıncılık, 2018.
• White, Andrew Dickson. History of The Warfare of Science With Theology in Christendom. New York: Cambridge Universty Press, 2009.
• Whitehead, Alfred North. Bilim ve Modern Dünya. çev. Sercan Çalcı. İstanbul: Öteki Yayınevi, 2018.
• Yates, Frances A., Giordano Bruno and the Hermetic Tradition. Chicago:University of Chicago Press, 1964.