Türkiye’de Yapılan ‘Dinî Başa Çıkma’ Konulu Araştırmalar Hakkında Bir Değerlendirme

Yıl 2020, , 407 - 429, 20.03.2020

Süleyman Abanoz

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.673386

Cited By: 13

Öz

Bu çalışmada, Türkiye’de 2001-2019 arasında gerçekleştirilen ‘dinî başa çıkma’ çalışmaları konu edilmiştir. Başa çıkma, stresli durumların yaratmış olduğu içsel ve dışsal baskı ve karmaşayı azalt-mak için harcanan bilişsel ve davranışsal çaba olarak tanımlanabilir. İnsan yaşamı sırasında sık sık psikolojik ve fizyolojik olarak kendini rahatsız eden olumsuz olay ve durumlarla karşılaşmaktadır. Her insan bu tür rahatsızlık veren durumları aşıp fiziksel ve ruhsal sağlığını korumak istemektedir. Bundan dolayı da bu durumlarla mücadele etmekte ve bunların üstesinden gelmeye çalışmakta-dır. Bunun için insanlar problem odaklı ve duygu odaklı olmak üzere temelde iki strateji uygula-maktadırlar. İlk stratejide insanlar sorunun üzerine giderek çözmeye çalışmakta, ikinci stratejide ise sorun hakkındaki düşünceleri değiştirerek olumsuz durumun verdiği rahatsızlıktan kurtulma-ya çalışmaktadırlar. Din, cesaret vererek ve yaşama bir amaç katarak problem odaklı stratejiyi, başa gelene sabretmeyi ve anlam vermeyi sağlayarak da duygu odaklı stratejiyi kullanmayı sağla-maktadır.
Bu çalışma, Türkiye’de dinî başa çıkma konusuyla ilgili yapılan araştırmaları ele aldıkları değiş-kenler, kullandıkları ölçekler, örneklem grupları açılarından incelemeyi ve betimsel analiz yaparak eğilimlerinin hangi yönde olduğunu tespit etmeyi amaçlamaktadır. Bu çalışma ile amacımız dinî başa çıkma konusunda, Türkiye’de 2001-2019 yıllarında yapılan çalışmaların nicelik ve nitelik açısından değerlendirilmesidir. Dinî başa çıkma yöntemleri çok erken tarihlerden itibaren kulla-nılmasına rağmen ‘dinî başa çıkmanın’ bilimsel olarak tanımının yapılması ve incelenmesi 20. yüzyılın sonlarında gerçekleşmiştir. Öncü isimlerden Pargament, bu konuda ilk ölçekleri geliştir-miş ve bunları kullanarak çalışmalar yapmıştır. Türkiye’deki ilk çalışmalar ise Pargament’in geliş-tirdiği bu ölçeklerin Türkçe'ye çevrilerek geçerlik ve güvenirlik çalışmalarının yapılmasıyla, 2001 yılında başlamış ve artarak devam etmiştir. Bu tarihten günümüze kadar 76’sı özgün 13’ü tezden üretme olmak üzere toplam 89 çalışma yapılmıştır. Özgün çalışmaların 35’i yüksek lisans, 11’i doktora tezi, 27’si makale ve 3’ü kitap ve kitap bölümüdür. Bu çalışmaların birinde dua ölçeği kullanılmış, birinde sadece ölçek geliştirme çalışması yapılmış, dördü teorik olarak yapılmış; 70 çalışma ise alan araştırması şeklinde gerçekleştirilmiştir. Bunlardan ölçek bilgisi verilmeyen 2 çalışma hariç 68 çalışmanın 21’i mülakat yöntemiyle yapılmış, 47 çalışmada ise dinî başa çıkma ölçeği kullanılmıştır. Bu ölçeklerin biri, 26 maddeden oluşmaktadır ve iki araştırmacı tarafından 2011 yılında Diyarbakır’da geliştirilerek sadece kendi çalışmalarında kullanılmıştır. Pargament tarafından hazırlanan ölçeklerin Türkçe'ye uyarlanmasıyla oluşturulan diğer 4 ölçekten birincisi Ekşi tarafından olumlu ve olumsuz dinî başa çıkma olmak üzere 2 kategoride toplam 14 madde olarak 2001 yılında Türkçe'ye uyarlanmış ve 21 çalışmada uygulanmıştır. İkincisi Memiş tarafından 31 madde olarak 2003 yılında Türkçe'ye uyarlanmış ve 2 çalışmada kullanılmıştır. Üçüncüsü Kula tarafından engelliler merkeze alınarak 21 madde şeklinde uyarlanmış ve 6 araştırmacı tarafından kullanılmıştır. Sonuncusu ise Ayten tarafından 33 madde olarak 2012 yılında uyarlanmış ve 17 araştırmacı tarafından tercih edilmiştir.
Yapılan çalışmaların, çeşitli kademelerdeki öğrencilerden farklı mesleklerde çalışanlara, kanseri yenmiş kişilerden mültecilere kadar oldukça geniş bir örneklem grubuna ve farklı yerleşim merke-zinde yaşayanlara uygulanması; bunun yanında birçoğunda dinî başa çıkma ile dindarlık, stres, travma, şükür, hayat memnuniyeti, ruh sağlığı vb. çok çeşitli değişkenler arasındaki ilişkinin incelenmesi bu çalışmaların olumlu özellikleri olarak sayılabilir. Çalışmalarda olumlu dinî başa çıkma ile ruh sağlığı, dindarlık, şükür, hayat memnuniyeti gibi değişkenler arasında; olumsuz dinî başa çıkmayla ise stres, travma, öfke arasında pozitif ilişki ortaya çıkmıştır. Bu sonuçlara göre olumlu dinî başa çıkma ile olumlu duygu ve davranışlar arasında, olumsuz dinî başa çıkma ile olumsuz duygu ve davranışlar arasında pozitif ilişki olduğu görülmüştür. Ancak yapılan bu çalış-malarda dinî başa çıkma yöntemi ile diğer değişkenler arasındaki ilişkinin yönü ortaya konmamış; yani hangisinin sebep hangisinin sonuç olduğu hususunda bir değerlendirme yapılmayarak du-rum tespitiyle yetinilmiştir. Dinî başa çıkma ile ilişkisine bakılan demografik değişkenlerden cinsiyet, yaş, medeni durum, eğitim seviyesi, yerleşim yeri gibi özellikler arasındaki ilişkide ise çalışmalarda ulaşılan sonuçlar birbiriyle örtüşmemekte, farklı çalışmalarda farklı grupların diğer-lerine göre daha fazla dinî başa çıkma yöntemi kullandıkları görülmektedir. Gerek ölçeklerde yer alan ifadelerden, gerekse çalışmaların teorik kısımlarında yer alan bilgilerden anlaşıldığı kadarıyla dinî başa çıkma ile manevi danışmanlık ve rehberlikte kullanılan ifadeler birbiriyle büyük oranda örtüşmektedir. Fakat aralarında ciddi bir fark vardır. Dinî başa çıkmada birey problemlerinin üzerinden kendi imkânlarıyla gelmeye çalışırken manevi danışmanlıkta ise uzmandan yardım alınmaktadır. Bu tespitten hareketle dinî başa çıkma konusunda elde edilen sonuçların manevi danışmanlar tarafından, danışanlarına yardımcı olmak amacıyla kullanabileceği söylenebilir. Özellikle de problemlerinin üstesinden kendi başlarına gelmekte zorlanan kişiler için bir danış-manın yardımı daha gereklidir.
Çalışmanın sonucunda İslam dinine ve Türk kültürüne uygun bir ölçek geliştirilmesinin faydalı olacağı değerlendirilmiştir. Hazırlanacak bu ölçekte detaya girmek istemeyenler için olumlu ve olumsuz olmak üzere iki ana başlığın olmasının; detaya girmek isteyenler için ise bu başlıkların altında eşit sayıda alt başlıkların olmasının işlevsel olacağı önerisinde bulunulmuştur. Ayrıca bundan sonra yapılacak çalışmalarda farklı şehirlerde ve farklı özelliklere sahip kişilerin örneklem olarak seçilmesi ve ulaşılan sonuçların dinî danışmanlık ve rehberlik faaliyetlerinde uygulamaya dönük olarak kullanılması tavsiye edilmiştir.
Anahtar Kelimeler

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi, Dinî Başa Çıkma, Manevi Danışma ve Rehberlik

An Evaluation of Research on ‘Religious Coping’in Turkey

Öz

This research deals with the studies of “Religious coping”, which were carried out in Turkey between 2001-2019. Coping can be defined as a cognitive and behavioral effort to diminish the chaos and the psychological pressure caused by stressful situations. People often confront unple-asant event and situations disturbing them psychologically and physiologically. Every person wants to overcome this kind of nuisances in order to protect their psychological and physiologi-cal health. In order to manage these unpleasant situations they employ mainly two strategies called problem-focused and emotion-focused strategy. Those who use the first strategy try to solve the problem by simply focusing on the problem itself while those who use the second stra-tegy intend to get rid of the problem by altering the way of their perception of the problem. In this sense, religion offers the problem focused strategy to give courage and make people see the life more worthwhile. On the other hand, it offers the emotion focused strategy so that people bare, be patient and give meaning to those unpleasant events.
The purpose of this research is to examine the studies related to religious coping strategies in terms of variables, scales employed and sample groups and to determine the tendencies through descriptive analysis. In this regard, quality and quantity of the studies carried out between 2001-2019 in Turkey are also to be found out. Although the religious coping strategies had been used since early times, it was not until the end of 20th century that “the religious coping” was defined and examined scientifically. Pargament, one of the chief pioneers, developed the very first scales and conducted studies using them. The first studies in Turkey started in 2001 after these scales were translated into Turkish and their validity and reliability were tested. Since then, 89 studies, 76 of which are original and 13 of which are based on a dissertation, have been performed. 35 of the original studies are M.A thesis, 11 of them PhD, 27 essays, 3 books and book chapters. In one of these studies, a prayer inventory was used, in the other one a scale development was performed and four of them are done theoretically. 70 studies are classified as field study. Except for the 2 studies which do not contain any information regarding the scale used, 21 studies were conduc-ted through interviews. 47 studies used a religious coping scale. One of these scales consisting of 26 items was used by two researchers in their own studies who developed this scale in 2011 in Diyarbakır. The first of the four scales developed by adapting the Pargament’s scales to Turkish was categorised by Ekşi as negative and positive religious coping. He generated 14 items from these categories and used them in 21 studies. The second scale was adapted by Memiş to Turkish as 31 items and used in 2003 in two studies. The third one was adapted as 21 items by Kula focusing on the disabled and used by 6 other researchers. The last one was developed as 33 items by Ayten 2012 and used by 17 researchers.
This study was applied to a very large sample group extending from students from different levels to professionals from various occupational groups, from cancer survivors to refugees. Further-more; examination of variables such as religious coping, piety, stress, trauma, thankfulness, contentment and mental health is among the positive features of this study. The study reveals a correlation between positive religious coping and variables such as mental health, piety, con-tentment and thankfulness. It has also been found out that there is a correlation between negati-ve religious coping and other variables such as stress, trauma and anger. According to these results, there is a correlation between positive religious coping and positive feelings and behavi-ours. There is also a correlation between negative religious coping and negative feelings and behaviours. However, in these studies, the relation between using religious coping strategies and other variables has not been stated, that is, there has not been a cause and effect evaluation but only assessment. Regarding the relation among the demographic variables that has been exami-ned in terms of its relation with religious coping, such as sex, age, marital status, education level and place of settlement, the results do not match with each other. It has been seen that in diffe-rent studies, different groups use more religious coping strategies than the other ones. As far as it can be understood from the statements of the scales and the theoretical data, the statements used in religious coping and spiritual guidance and counselling match substantially. However, there is a significant difference between them. By using religious coping strategies, people try to over-come their problems individually, whereas they need professional help in the matter of spiritual guidance and counselling. In the light of this, it can be put forward that the spiritual counsellors can use these results of religious coping strategies to help their counselees. Especially, for those who have difficulties in overcoming these problems by themselves, another counsellor is requi-red.
As a result, it will be of great use that a scale which is appropriate for Islam and Turkish culture be developed. It has been suggested that there should be two main categories as positive and nega-tive for those who do not intend to have an elaborate scale. Researchers who want to have a more detailed scale should develop equal number of sub-titles under each of these categories. Moreo-ver, it has been recommended that the sample groups should be chosen from people with diffe-rent traits and living in different cities for further studies. Results to be obtained should be used application-oriented within the field of spiritual guidance and counselling. 

Anahtar Kelimeler

Religious Psychology, Religious coping, Spiritual counseling and guidance

Kaynakça

• Acar, Hatice. Kur'an Kurslarına Devam Eden Kadınlar Arasında Dindarlık Biçimleri, Dini Başa Çıkma Faaliyetleri ve Psikolojik İyilik Halleri. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ensti-tüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Akgemik, Fatma Zehra. Zihinsel Engelli Çocukların Ebeveynlerinde Dini Başa Çıkma. İstanbul: İstan-bul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Altaş, Nurullah. “Dinî Danışmanlığı Teorik Temelleri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 41 (2000), 327-350. https://doi.org/10.1501/mitos_ymakale_0000025
• Altıntaş, Süleyman. Depresyon ile Dinsel Başa Çıkma Arasında İlişki Üzerine Bir Çalışma. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Anık, Evrim. LGBT Bireylerde Dini ve Manevi Eğilimler. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilim-ler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Arıcı, Asude. Ergenlerde Dini Başaçıkma Yöntemi Olarak Dua. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Aşıkoğlu, Nevzat Yaşar. “Din Hizmetlerinin Sunumunda Alternatif Yöntem: Dini Danışmanlık”. I. Din Hizmetleri Sempozyumu (3-4 Kasım 2007) 2 (2008), 543-549.
• Aydın, Cüneyd. “Kader İnancının Savunma Mekanizması ve Dini Başa Çıkma Kavramları Açısından Değerlendirilmesi”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 35 (Haziran 2019), 105-126. https://doi.org/10.14395/hititilahiyat.469645
• Aydın, Ragıp. Çalışan Bireylerde Yaşam Doyumu, Mesleki Tükenmişlik ve Dini Başa Çıkma Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Ayten, Ali. Tanrı’ya Sığınmak Dinî Başa Çıkma Üzerine Psiko-Sosyal Bir Araştırma. İstanbul: İz Yayıncı-lık, 2012.
• Ayten, Ali vd. “Dini Başa Çıkma, Şükür ve Hayat Memnuniyeti İlişkisi: Hastalar, Hasta Yakınları ve Hastane Çalışanları Üzerine Bir Araştırma”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 12/2 (2012), 45-79. https://doi.org/10.15370/muifd.86222
• Ayten, Ali - Yıldız, Refik. “Dindarlık, Hayat Memnuniyeti İlişkisinde Dinî Başa Çıkmanın Rolü Nedir? Emekliler Üzerine Bir Araştırma”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 16/1 (2019), 281-308. https://doi.org/10.15370/muifd.86222
• Bahadır, Abdülkerim. Hayatın Anlam Kazanmasında Psiko-Sosyal Faktörler ve Din. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1999.
• Balaban, Jale. “Temel Eğitimde Öğretmenlerin Stres Kaynakları ve Başa Çıkma Teknikleri”. PAÜ Eğitim Fakültesi Dergisi 7 (2000), 1-8.
• Balcı, Sümeyye vd.. “Examining the Relationship among Religious Coping, Burdens, and Life Satisfaction of Those Who Care for the Homebound Elderly”, Sosyoloji Dergisi 36/2 (2016), 465-475.
• Batan, Sabriye Nazlı - Ayten, Ali. “Dinî Başa Çıkma, Psikolojik Dayanıklılık ve Yaşam Doyumu İlişkisi Üzerine Bir Araştırma”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 15/3 (2015), 67-92. https://doi.org/10.15370/muifd.86222
• Batan, Sabriye Nazlı. Yetişkinlerde Psikolojik Dayanıklılık ve Dini Başa Çıkmanın Yaşam Doyumuna Etkileri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, , Doktora Tezi, 2016.
• Batman, Elif. Yaşamın Zorluklarıyla Başa Çıkmada Kader İnancının Rolü. Adana: Çukurova Üniversite-si, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Baynal, Fatma. “Boşanma Sonrası Başa Çıkmada Dini ve Manevi Etkilerin İncelenmesi”. Bilimname 35 (2018), 253-282. https://doi.org/10.28949/bilimname.396376
• Bayraktutar, Merve. İmam Hatip Lisesi Öğrencileri Örnekleminde Dini Başa Çıkma ve Tanrı Tasavvuru İlişkisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Bektaş, Sueda. Ergenlerde Benlik Saygısı ve Dini Başa Çıkma (İmam Hatip Lisesi Öğrencileri Örneği). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Cebeci, Suat. “Bir Din Öğretimi Yaklaşımı Olarak Dini Danışma ve Rehberlik”. Değerler Eğitimi Dergisi 8/19 (2010), 53-69.
• Ceylan, Ummahan Esra. Ölümlülük Bilincinin Dini Başa Çıkma, Tanrı Algısı, Ölüm Kaygısı ve Psiko-lojik İyi Olma ile İlişkisi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Te-zi, 2018.
• Cirit, Furkan. Madde Bağımlısı Olan Ergenlerin Ebeveynlerinin Dini Başa Çıkma Süreçlerinin İncelenme-si (İstanbul Örneği). İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Coşkunsever, Asude. “Yetiştirme Yurdunda Kalan Ergenlerin Yaşadıkları Sorunlar ve Dini Başa Çıkma: Bursa ve Şanlıurfa Yetiştirme Yurtları Örneği”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 25/2 (2016), 97-124. https://doi.org/10.24938/kutfd.124888
• Cufta, Muharrem. “Kanser Hastalığı ile Başa Çıkmada Dinî İnancın Rolü (Kosova Örneği)”. Balkan Araştırmaları Dergisi 4/1 (2013), 09-30.
• Çayır, Celal - Arpacı, Mücahit. “Üniversite Öğrencilerinin Dini Başaçıkma Tutumları Üzerine Bir Araştırma (Dicle Üniversitesi Örneği)”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/1 (2011), 205-246. https://doi.org/10.18505/cuid.612806
• Çevik Demir, Şükran. Ergenlerde Benlik Saygısı ve Dini Başa Çıkma. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
• Çifçi, Aişe. Hastalıklarla Başa Çıkmada Dini Rolü: Kanser Hastaları Örneği. İstanbul: Marmara Üniver-sitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Dilmaç, Bülent vd.. “Psikolojik Danışma Deneyimi Yaşayanların Dini Başa, Psikolojik İyi Olma ve Affetme Düzeyleri Arasındaki Yordayıcı İlişkiler: Bir Model Önerisi”. Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Cilt: 1, ed. Ali Ayten vd. 169-186. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları, 2. Baskı, 2018. https://doi.org/10.26466/opus.472450
• Doğan, Mebrure. “Engelli Çocuğa Sahip Ebeveynler ile Sağlıklı Çocuk Sahibi Ebeveynlerin Dinî Başa Çıkma, Umut ve Sabır Düzeylerinin Karşılaştırılması”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştır-maları Dergisi 5/8 (2016), 3214-3245. https://doi.org/10.15869/itobiad.283094
• Doğan, Mebrure. Sabır Psikolojisi. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2016.
• Doğan, Mebrure. “Üniversite Öğrencilerinin Travma Sonrası Gelişimlerinde İçsel Dinî Motivasyon, Dinî Başa Çıkma, Sabır Ve Şükrün Rolü”. Turkish Studies 13/25 (Sonbahar 2018), 207-230. https://doi.org/10.7827/turkishstudies.14583
• Ekşi, Halil. Başaçıkma, Dinî Başaçıkma ve Ruh Sağlığı Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2001.
• Erdoğmuş, Fatma Nur. Ergenlerde Kimlik Algısı ve Dini Başa Çıkma Yolları Arasındaki İlişkin İncelen-mesi. İstanbul: İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Li-sans Tezi, 2019.
• Eryücel, Sema. Yaşam Olayları ve Dini Başa Çıkma. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
• Eryücel, Sema. “Yaşam Olayları ve Olumlu Dini Başa Çıkma”. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 10/23 (2013), 251-271. https://doi.org/10.29029/busbed.378121
• Eryücel, Sema. “Din Görevlilerinde Düşünme Stilleri ve Dini Başa Çıkma”. Turkish Studies 12 (2017), 215-244. https://doi.org/10.7827/turkishstudies.12006
• Esen Ateş, Nesibe. Şehit Aileleri, Gaziler ve Gazi Ailelerinde Dinî Başa Çıkma: Adana Örneği. Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Ferah, Nimet. Boşanma Sürecindeki Bireylerde Dini Başa Çıkma Davranışlarının Analizi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Folkman, Susan. (1984). “Personal Control and Stress and Coping Processes: A Theoretical Analy-sis”. Journal of Personality and Social Psychology 46/4(1984), 839-852. https://doi.org/10.1037/0022-3514.46.4.839
• Folkman Susan – Lazarus. Richard S. “If It Changes It Must Be a Process: Study of Emotion and Coping During Three Stages of a College Examination”. Journal of Personality and Social Psyc-hology 48/1 (1985), 150-170.
• Göcen, Gülüşan. “Tüp Bebek Tedavisi Almış Kadınların Dinî Başa Çıkma Süreçleri ve Dinî Yaşantıla-rı Üzerine Nitel Bir Araştırma”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 32 (2015), 165-217. https://doi.org/10.15370/muifd.86222
• Gümüş, Recep. Evde Bakım Ücretinden Yararlanan Bakıcılarda Dinî Başa Çıkma: Bucak Örneği. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Güner, Ayşe. Lise Öğrencilerinde Stres Başaçıkma ve Dini Başaçıkma. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 8. Baskı, 2010.
• Işık, Zehra. Ebeveyni Ölen Yetişkinlerde Dinî Başa Çıkma. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Kara, Elif. “A Qualitative Research on University Students’ Religious Approaches during the Grie-ving Process”. Spiritual Psychology and Counseling 2/2 (2017), 203-223. https://doi.org/10.12738/ spc.2017.2.0029
• Karagöz, Sema. Otistik Çocukların Anne Babalarında Anlamlandırma ve Dini Başaçıkma. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Karagül, Arslan. “Manevi Bakım: Anlamı, Önemi, Yöntemi ve Eğitimi (Hollanda Örneği)”. Dini Araştırmalar Dergisi 15/40 (Ocak-Haziran 2012), 5-27.
• Karakaş, Ahmet Canan. Gerçeklik Terapisi Yönelimli Dini Başa Çıkma Psikoeğitim Programının Affetme Esnekliği, Empati ve Stresle Başa Çıkma Üzerindeki Etkisi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Karakaş, Ahmet Canan - Koç, Mustafa. “Stresle Başa Çıkma ve Dini Başa Çıkma Yöntemleri Arasın-daki İlişkinin Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi”. İnsan Ve Toplum Bilimleri Araştır-maları Dergisi 3/3 (2014), 610-631. https://doi.org/10.15869/itobiad.88954
• Karataş, Münevver. Görme Engelli Çocukların Ebeveynlerinde Dini Başa Çıkma. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Kaya, Fuat. Zihinsel Engelli Çocuklara Sahip Ailelerde Problem Çözme ve Dini Başaçıkma. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Kimter, Nurten - Sezgin, Gülsen. “Kadına Yönelik Aile İçi Fiziksel Şiddet, Fiziksel Şiddeti Meşrulaş-tırma, Dindarlık ve Dini Başa Çıkma Üzerine Amprik Bir Araştırma”. Kesit Akademi Dergisi 4/17 (2018), 193-227. https://doi.org/10.18020/kesit.1575
• Kocaman, Merve. Şiddete Uğrayan Kadınlarda Dini Başa Çıkma (Erzincan Örneği). Bursa: Uludağ Üni-versitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Koç, Mustafa. “Ruh Sağlığı ile Dinî Başa Çıkma Metodu Olarak Dua ve İbadet Fenomeni Arasındaki İlişki Üzerine Psikolojik Bir Yaklaşım”. EKEV Akademi Dergisi 9/24 (2005), 11-32. https://doi.org/10.15370/maruifd.333535
• Koç, Mustafa. “Dinsel Pratiklerin Sıklık Düzeyleri ile Dini Başa Çıkma Arasındaki İlişki: Ergenler Üzerine Ampirik Bir Araştırma”. Bilimname 16/1 (2009), 140-182. https://doi.org/10.28949/bilimname.470155
• Kula, Mustafa Naci. “Deprem ve Dini Başa Çıkma”. Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (2002), 234-255. https://doi.org/10.35209/ksuifd.558288
• Kula, Mustafa Naci. Bedensel Engellilik ve Dini Başa Çıkma, İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Ya-yınları, 2005.
• Lazarus, Richard S. Psychological Stress and the Coping Process. New York: McGraw-Hill, 1996.
• Memiş, Hacer. Dinsel Başaçıkma Faaliyetleri Ölçeğinin Güvenilirlik ve Geçerlik Çalışması. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Li-sans Tezi, 2003.
• Merey, Zeynep. Yenidoğan Yoğun Bakım Ünitesinde Bebeği Yatan Annelerin Ya-şadıkları Problemler ile Başa Çıkmasında Dinin Rolü. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Muhcu, Selvi. Ortopedik Engellilik ve Dini Başa Çıkma (Trabzon Örneği). Çorum: Hitit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Murat, Ayşe - Kızılgeçit, Muhammet. “Dini Başa Çıkma ve Psikopatoloji İlişkisi (Rize Örneği)”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/11 (2017), 111-151. https://doi.org/10.32950/rteuifd.549409
• Murat, Ayşe. Yas ve Dini Başa Çıkma: Bir Klinik Örneklem Değerlendirmesi. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Özdemir, Fatima. Palyatif Bakım Alan Hastaların Yakınlarının Yaşadıkları Psiko-sosyal Sorunlar ile Dini Başa Çıkma Tarzları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. İstanbul: İstanbul Medipol Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Özcan, Mehmet Erkan vd. “Şizofrenili Hastalarda Başaçıkma Davranışları”. Düşünen Adam 12/3 (1999), 35-40. http://dusunenadamdergisi.com.tr/tr/DergiPdf/DUSUNEN_ADAM_DERGISI_5021adf92bc64b709950e401b942ce4b.pdf
• Özcan, Zeynep. “Mülteci Öğrencilerin Kültürel Uyumları ile Dinî Başa Çık-maları Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 23/1 (2019), 127-147. https://doi.org/10.18505/cuid.510680
• Özgen, Gülşen. Üsküdar Bölgesinde Görev Yapan Öğretmenlerin Mizah Tarzları ve Dini Başaçıkma Tarzları Arasındaki İlişki. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Özgül, Mustafa. Dini Başa Çıkma ile Sürekli Öfke-Öfke İfade Tarzları İlişkisi Üze-rine Bir Araştırma. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitü-sü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Pargament, Kenneth I. The Psychology, of Religion and Coping: Theory, Rese-arch, Practice. New York: The Guilford Press, 1997.
• Pargament, Kenneth I. vd. “Religion and The Problem-Solving Process: Three Styles of Coping”. Journal for the Scientific Study of Religion 27 (1988), 90-104.
• Pargament, Kenneth I. vd. “God Help Me: (I): Religious Coping Efforts as Predictors of the Outcomes to Significant Negative Life Events”. American Jour-nal of Community Psychology 18/6 (1990), 793-824. https://doi.org/10.1007/bf00938065
• Pargament, Kenneth I. vd., “The many methods of religious coping: devel-opment and initial validation of the RCOPE”. Journal of Clinic Psychology 56/4 (2000), 519-543. https://doi.org/10.1002/(sici)1097-4679(200004)56:4<519::aid-jclp6>3.0.co;2-1
• Sağır, Zeynep. Suriyeli Mültecilerde Dini Başa Çıkma ve Ruh Sağlığı. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Salim, Esma. Boşanma Sürecindeki Bireylerde Başa Çıkma Stratejileri ve Dini Başa Çıkma: Isparta Örneği. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Savcı Bahçekapılı, Sevgi. Görme Yetersizliği Olan Bireyler ve Dini Başa Çıkma. İzmir: İzmir Katip Çelebi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Seyhan, Beyazıt Yaşar. “Basa Çıkma Değeri Açısından Sabır Üzerine Nitel Bir Çalışma”. Akademik Bakış Dergisi 49 (2015), 127-146.
• Sezgin, Gülsen. Kadına Yönelik Aile İçi Şiddete İlişkin Tutumlar, Şiddeti Meşru-laştırma, Dindarlık ve Dini Başa Çıkma Üzerine Bir Araştırma (Malatya İli Örneği). Ça-nakkale: Çanakkale 18 Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Solak, Havva Seda. Fobik ve Omurilik Felçlisi Yetişkinlerde Dini Başa Çıkma. İs-tanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Şentepe, Ayşe. Yaşlılık Döneminde Temel Problemler ve Dini Başaçıkma. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Tarakeshwar, Nalini vd. “Initial Development of a Measure of Religious Co-ping Among Hindus”. Journal of Community Psychology 31/6 (2003), 607-628. https://doi.org/ 10.1002/jcop.10071
• Temiz, Yunus Emre. Yetişkinlerde Dini Başa Çıkma Yöntemi Olarak Dua. Sakar-ya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Topuz, İlhan. Dini Gelişim Seviyeleri ile Dini Başaçıkma Tutumları Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2003.
• Turan, Yahya. “Yalnızlıkla Başa Çıkma: Yalnızlık, Dini Başa Çıkma, Dindarlık, Hayat Memnuniyeti ve Sosyal Medya Kullanımı”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 22/1 (2018), 395-434. https://doi.org/10.18505/cuid.406750
• Uğuz, Şefikanur Sümeyra. Obsesyon, Başaçıkma ve Din. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Uygur, Ali Engin. Değerler Sisteminin (Dini Başa Çıkma, Affedicilik ve Emmons Şükür Ölçekleri Açısından) Anksiyete Duyarlılığı Üzerindeki Yordayıcı Etkisi Metakog-nisyonların Aracı Rolü. İstanbul: Üsküdar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Uysal, Veysel vd. “Dinî Başa Çıkma ile Umut, Hayat Memnuniyeti ve Psiko-lojik Sağlamlık Arasındaki Etkileşim Üzerine Bir Araştırma”. Marmara Üniversite-si İlâhiyat Fakültesi Dergisi 52 (2017), 139-160. https://doi.org/10.15370/maruifd.333535
• Yapıcı, Asım - Doğanay, Süleyman. “Dini Başa Çıkma ve Sabır Bağlamında İnsan Tipleri: Nitel Bir Araştırma”. Bilimname 40/4 (2019), 105-135. https://doi.org/10.28949/bilimname.634717
• Yeğin, Halil İbrahim. “Öfke Duygusu ve Dinî Açıdan Baş Edebilme Yolları”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 10/2 (2010), 235 ‐258.
• Yıldız, Refik. Emeklilerde Başa Çıkma ve Dindarlık İlişkisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.